ԴԱՏԱՍՏԱՆ՝ ԿՈՃԻ ԹԵԼՈՎ

Պատգամավոր Վարդան Այվազյանը պատրաստվում է կոճի թելով կախել այն տնտեսվարողներին, որոնք կհամարձակվեն պետությունից վերցրած վարկը չվերադարձնել:

«Պետք չէ տնտեսագետ լինել՝ հասկանալու համար, որ Հայաստանի վիճակը պարզապես աղետալի է: Մեր երկիրը կարիք ունի տնտեսական եւ քաղաքական լուրջ բուժօգնության, քանի որ ճգնաժամը գնալով խորանալու է: Մեր երկրի արտաքին պարտքը տարեցտարի աճում է: 2008-ին արտաքին պարտքի սպասարկման համար մեր պետությունը ծախսել է $54 մլն, 2009-ին՝ $74 մլն, 2010-ին՝ $115 մլն, 2011-ին՝ $129 մլն, 2012-ին՝ $280 մլն, իսկ արդեն 2013-ին՝ $470 մլն, ինչն ավելին է, քան բանակի համար պետբյուջեով նախատեսված տարեկան գումարը»: Օրեր առաջ նման ոչ լավատեսական հայտարարություն արեց Հայաստանի նախկին վարչապետ, տնտեսագետ Հրանտ Բագրատյանը: Տասնյակ այլ կանխատեսումների նման՝ սա եւս արժանացավ անտարբերության: Ֆինանսական ոլորտի պատասխանատուներից կամ պաշտոնյաներից որեւէ մեկը չփորձեց մեկնաբանել տնտեսագետի այս հայտարարությունը. հակառակ փաստարկներ ներկայացնել ու պնդել, թե ճգնաժամը անկում է ապրում, կամ հակառակը՝ համաձայնել Հ. Բագրատյանի գնահատականների հետ: Այնուամենայնիվ, «Առավոտը» փորձեց լսել ԱԺ Տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի նախագահ, պատգամավոր Վարդան Այվազյանի կարծիքը՝ տնտեսագետի ներկայացրած փաստերի վերաբերյալ: Ի պատասխան Հրանտ Բագրատյանի հարցադրումների՝ պարոն Այվազյանը նախ հիշեցրեց, որ նրա վարչապետության օրոք եւս նույն գործելաոճն է եղել:
 – Չի կարելի մեկումեջ առաքյալ լինել: Մի բան հստակ կարող եմ ասել. շատ հարգելով Հրանտ Բագրատյանի անձը՝ նաեւ որպես տնտեսագետ, ես ուզում եմ նրան հարցնել. տնտեսության զարգացման համար ի՞նչ ճանապարհ է ընտրում ու առաջարկում ինքը՝ առանց ֆինանսական միջոցների ներգրավման: Նրա առաջադրած հարցի բնույթի հարց ես եմ ուզում տալ նրան. ինչո՞ւ էին իր վարչապետության օրոք 90 միլիոնանոց պարտք վերցրել՝ զուտ պետական կառավարման համակարգում բարեփոխումներ իրականացնելու համար: Եթե մենք կարողացանք մեր տնտեսությունը ռեալ տեղաշարժել, ուրեմն, միանշանակ կարող ենք այդ պարտքը մարել: Անշուշտ, այսօր ծանր վիճակ է, ուստի մեզ պետք է համապատասխան միջոցներ տնտեսության վերականգնման համար, առանց դրա ոչ մի բան հնարավոր չէ անել:
– Այսինքն, դուք հստակ տեսնո՞ւմ եք այն ուղիները, որոնց միջոցով մեր պետությունը ի վիճակի կլինի մարել հսկայական արտաքին պարտքը:
– Իսկ ինչու՝ ոչ: Եթե 2000 թվականին մեր հարկային եկամուտները կազմել են 100 միլիարդ դրամ, այսօր դրանք արդեն 657 միլիարդ են: Մոտ 100 միլիարդ արտաքին պարտքի մասին է, չէ՞, գնում խոսքը: Շատ ողջունելի կլինի, եւ ես համոզված եմ դրանում, որ կառավարությունը առաջին հերթին կփորձի փակել կոմերցիոն վարկերը, քանի որ Համաշխարհային բանկի եւ Արժույթի միջազգային հիմնադրամի վարկային միջոցները երկարաժամկետ եւ ցածր տոկոսադրույքով տրվող վարկային ռեսուրսներ են: Մի երկու լուրջ ծրագրեր անելով՝ այդ վերցրած գումարները փակելը շատ հեշտ է:
– Իսկ ի՞նչ եք կարծում, մեզ վարկ են տալիս, որովհետեւ վստահ են, թե մենք ի վիճակի՞ ենք այն վերադարձնել, թե, միգուցե, դրա դիմաց մեր առջեւ դրվեն որոշակի նախապայմաններ, նկատի ունեմ քաղաքական դաշտում:
– Ոչ մի նախապայման չկա, գումարը տրամադրում են, որ տոկոսադրույք ստանան: Բնականաբար, տալիս են գումարը այն պետություններին, որոնք վստահելի են, կվերադարձնեն այդ պարտքը: Այսօր, օրինակ, որ Հայիթին ուզենա մի 10 միլիոնանոց վարկ վերցնել, ոչ ոք չի տա: Լավագույն դեպքում կարող է մեկ միլիարդ օգնություն տան: Իհարկե, կա նաեւ որոշակի վարկային ռեսուրսների տրամադրում՝ քաղաքական նպատակներով: Չի կարելի տարանջատել տնտեսականն ու քաղաքականը մեկը մյուսից:
– Ռուսական 500 միլիոն դոլար վարկը նույնպե՞ս մեզ տրվեց քաղաքական նկատառումներով:
– Այո, իհարկե, Ռուսաստանը մեզ գումար տվեց նաեւ որպես իր քաղաքական գործընկեր: Օրինակ, Ռուսաստանը կարող է Վրաստանին վարկային ռեսուրս չտար: Չի կարելի միսը արյունից տարանջատել, այս գործընթացները, ունենալով նաեւ իրենց մեջ ֆինանսական նպատակ, այսինքն՝ շահույթ հետապնդելը, ունեն նաեւ քաղաքական նպատակ: Այս երկուսը միմյանց հետ այնքան են շաղկապված, որ չես կարող ասել, որն է քաղաքական, որը՝ ֆինանսական:
– Պարոն Այվազյան, ռուսական վարկը Հայաստանին տրամադրելուց հետո՝ արդեն մոտ 8 ամիս է անցել, բայց մինչ այսօր այդպես էլ չիմացանք, թե ինչպես տեղաբաշխվեց այդ գումարը: Ֆինանսների նախարարը գումարի մի մասի վերաբերյալ մի քանի տվյալ ներկայացրեց, ու հարցն այսքանով համարվեց ավարտված:
– Մնացած մասն էլ իրենց մոտ է:
– Խելամի՞տ եք համարում դա: Ինչ է՝ տարեկան 4%-ով, ինչ համարվում է բավականին բարձր, վարկ ենք վերցրել, որ բարձի տա՞կ դնենք:
– Ուզող է պետք:
– Ուզող չկա՞: Տասնյակ ընկերություններ կան, որ ճգնաժամի պարագայում ոտքի կանգնելու համար դեռեւս անցյալ տարվա մայիսին են դիմել կառավարությանը՝ վարկ ստանալու ու մինչ այսօր պատասխանի են սպասում:
– Դուք ձեր բոլոր հարեւաններին պարտք տալի՞ս եք:
– Ոչ:
– Տալիս եք միայն նրան, ով ի վիճակի է, չէ՞, այն վերադարձնելու: Այսինքն՝ դուք կշռում եք ռիսկը, թե որ հարեւանին կարելի է տալ, իսկ որին՝ ոչ: Իսկ ինչո՞ւ չեք թողնում, որ կառավարությունը նույնպես կշռի ռիսկը: Հիմա ձեզ մի բան ասեմ, ո՞վ կա ՓՄՁ-ներից, որ մտնում է այսօր բանկային համակարգ ու վարկ չի ստանում, ինչո՞ւ չեն վերցնում բանկերից:
– Որովհետեւ բանկերի կողմից տրվող բիզնես-վարկերի տոկոսադրույքը բավականին բարձր է:
– Ես էլ եմ տնտեսվարող եղել եւ հիմա էլ որոշակի բաների հետ կապված ակտիվորեն հետեւում եմ տնտեսական գործընթացներին: Վարկային ռեսուրսների պակաս Հայաստանում չկա: Ես էլ գիտեմ, որ այդ ՓՄՁ-ների 60-70%-ը փողը վերադարձնող չի: Գալիս են, ասում ես՝ ի՞նչ երաշխիք ես դնում, ասում է՝ շենքս, էդ շենքը ի՞նչ անենք, վաղը մենք դրանցից ցանկացածին կոճի թելով կկախենք, եթե հանկարծ էդ 500 միլիոնից վերցրածը իրենք ինչ-ինչ պատճառներով չկարողանան վերադարձնել: Վերցրած օրվանից բոլորն ասում են՝ կարո՞ղ ա էդ փողը ուրիշ տեղ գնաց: Ոչ, այստեղ միայն ռիսկայնության խնդիր կա:
– Խնդիրն այն է, որ այդ վարկի գումարը, փաստորեն, ձեր ներկայացմամբ, չաշխատող գումար է, չէ՞:
– Ձեզ հետ միանշանակ համամիտ եմ, առաջին անհրաժեշտությունը գումարն աշխատեցնելն է: Շատ սխալ է, որ գումարը վերցնես ու պահես, բայց ավելի կարեւոր խնդիրներից մեկն էլ այն է, որ իմանաս՝ տալուց հետո այն հետ կստանա՞ս, թե՝ ոչ: Դրա համար անհրաժեշտ է, որ այդ գումարները տեղաբաշխվեն բանկային համակարգի միջոցով:
 – Դուք էլ նշեցիք, որ մասնավորապես ռուսական վարկը շատ խոսակցությունների տեղիք տվեց, ու չնայած հնչեցին բազմաթիվ քննադատություններ այն մասին, որ անհասկանալի է, թե այդ գումարը ում բաժին հասավ, կառավարության անդամներից կամ այլ պաշտոնյաներից որեւէ մեկը հրապարակայնորեն չփարատեց այդ կասկածները, որ ասի, թե՝ «ժողովուրդ ջան, այդ գումարը տվել ենք այսինչ մարդկանց»:
– Այդ 500 միլիոնից դեռ ծախսել են 100-ը, ճի՞շտ է, տվել են սրան, սրան, սրան: Երբ որ կբերեն կասեն վերջնական ծախսել են, որը ում են տվել, մենք էլ կասենք՝ այ սա ճիշտ եք արել, սա՝ սխալ: