ԱՈՒՏԻԿՆԵՐԻՆ ՀԱՏՈՒԿ ՎԵՐԱԲԵՐՄՈՒՆՔ Է ԱՆՀՐԱԺԵՇՏ

Աուտիզմով հիվանդ երեխաներից շատերը մի շարք տաղանդներ ունեն՝ երաժշտականից մինչեւ մաթեմատիկական, սակայն նրանց մեծ մասն իր կյանքն անց է կացնում հոգեբուժարաններում, այն դեպքում,
երբ նրանք հոգեկան հիվանդներ չեն:

«Քանի որ այս երեխաները ջուր շատ են սիրում, որոշել եմ տղայիս
լողավազան տանել»,- ասում է Վահեի մայրիկը։

Աուտիկների մոտ զարգացումը կատարվում է զիգզագաձեւ, այսինքն՝ նրանք որոշ ոլորտներում չափազանց զարգացած են եւ գերազանցում են իրենց տարիքային խմբի հնարավորությունները, իսկ որոշներում՝ ընդհանրապես զրոյական մակարդակի վրա են։ Միջին հաշվով 150 երեխայից մեկը ծնվում է այս հիվանդությամբ: Ընդ որում, 4 անգամ ավելի հաճախ հիվանդանում են տղաները: Առայժմ անհայտ են այս հիվանդության առաջացման պատճառը եւ բուժման դեղամիջոցը:
Հայաստանում դեռեւս չկա աուտիզմով հիվանդներին առնչվող սոցիալական որեւէ ծրագիր։ Ճիշտ է՝ այդ երեխաների ծնողների պահանջով եկող տարվա ընթացքում  աշխատանքի եւ սոցիալական հարցերի, առողջապահության, կրթության ու գիտության նախարարությունները խոստացել են աուտիզմի վերաբերյալ ռազմավարություն մշակել: Ըստ ծնողների, այս երեխաներին, ինչպես որ առողջ երեխաներին, պետք է սկզբում առողջապահական հսկողություն, հետո կրթական, այնուհետեւ սոցիալական խնամք եւ զբաղվածության, որպեսզի նրանք էլ իրենց կյանքի ընթացքում գտնեն իրենց տեղը, դառնան անկախ ու կարողանան առանց կողմնակի օգնության ապրել ու աշխատել:
Մեր երկրում աուտիզմով հիվանդ երեխաների ինտենսիվ կրթական բուժմամբ զբաղվող միակ հաստատությունը Երեւանում արդեն 3 տարի գործող «Երեխաների զարգացման միջազգային կենտրոն» հ/կ-ն է: Ընդհանուր առմամբ, այս կազմակերպության դպրոցում ուսանել է 20 երեխա, իսկ հիմա դպրոց է հաճախում 14 երեխա, որոնց հետ աշխատում է 14 թերապեւտ։ Այժմ աուտիկների դպրոցում սովորելն անվճար է, քանի որ այն ֆինանսավորվում է բարեգործների կողմից։
12-ամյա Եվան հաճախում է հենց այս դպրոց։ Նրա մայրիկի՝ Լիլիթի խոսքերով, իր երեխան շատ է սիրում կարդալ. «Գիրքը նրա ամենասիրած ատրիբուտներից է, եւ նա իսկապես կարդում է, քանի որ եթե հետագայում հարցեր եմ տալիս իր ձեռքում եղած գրքից, նա ցույց է տալիս պատասխանները։ Աուտիզմի համար դա զարմանալի չէ։ Քանի որ աուտիկ երեխան ամեն ոլորտում հիվանդ չէ»։ Լիլիթը պատմեց նաեւ, որ իր երեխան շատ լավ գիտի այս դպրոց գալու օրերն ու ժամերը, անգամ ճանապարհը. «Նույնիսկ եթե ինչ-ինչ պատճառներով շեղվում ենք ճանապարհից, նա սկսում է նեղվել, անհանգստանալ։ Իմ աղջիկը հեռուստացույց էլ է նայում, եթե իրեն հետաքրքիր է,  իսկ եթե ոչ, ապա ուղղակի անտարբեր է»։
Եվայի վարքի փոփոխությունները մայրը շուտ է նկատել. «Քանի որ նա մեր ընտանիքում 2-րդ երեխան էր, ու ես արդեն փորձառու մայրիկ էի, ուստի շատ վաղ սկսեցի նկատել, որ Եվան ինձ հետ աչքի կոնտակտը կորցնում է։ Նա այդ ժամանակ 6 ամսական էր։ Դիմեցի բժշկի, սակայն ինձ ասացին, որ ես շատ անհանգիստ մայրիկ եմ, բայց հետզհետե նկատում էի, որ երեխայիս ռեակցիան դանդաղում է։ Այդ ժամանակ 1997 թվականն էր, եւ աուտիզմի ախտորոշումը չափազանց դժվար էր։ Երբ աղջիկս արդեն 1 տարեկան էր, մեկնեցինք Գերմանիա, այնտեղ հետազոտեցին եւ ասացին, որ նախնական ախտորոշմամբ աուտիզմ է։ Արդեն 3-4 տարեկանում այս ախտորոշումը հստակ էր: Էլ ի՞նչ կարող էր զգալ մայրը, որը ոչինչ չգիտի այդ հիվանդության մասին։ Սովորաբար մինչեւ 1,5 տարեկան դառնալը ոչ մի ծնող էլ չի կարող իմանալ, որ իր երեխան հիվանդ է աուտիզմով։ Ծնվելուց հետո ոչնչից չի երեւում, որ այդ երեխան աուտիզմով հիվանդ է։ Ինձ ուշքի բերեց այն, որ պետք է օգնեմ երեխայիս եւ ինքս ինձ։ Փոխվեց մեր ընտանիքի ապրելակերպը: Քանի որ այս երեխաները ստիպում են իրենց համար պայմաններ ստեղծել, ամեն ինչ դարձրինք առավել անվտանգ՝ հատուկ խաղալիքներ էինք գնում, որով նա իրեն վնաս չէր տա։ Իսկ Հայաստանում այն ժամանակ հնարավոր չէր երեխայի համար ինչ-որ բան անել։ Մենք էլ չգիտեինք, ինչ կարելի է անել։ Տարբեր երկրներ գնացինք, որպեսզի օգնենք երեխային։ Իմացանք, որ պետք է փորձենք անել ամեն ինչ, որ երեխան սկսի ապրել սովորական կյանքով, դառնա անկախ»։
Նման սարսափ եւ շոկ ապրել է նաեւ աուտիզմով հիվանդ Վահեի մայրը՝ Հասմիկը։ «Բոլոր ծնողների համար էլ այդ ամենը դժվար է։ Առաջին ռեակցիաներից մեկն էլ այն է, որ այդ հիվանդության մասին ոչինչ չգիտես, որն ավելի սարսափելի է։ Ես ինքս բժիշկ լինելով՝ գրեթե չգիտեի այս հիվանդության մասին։ Երբ արդեն տեղեկացա, սկսեցի փնտրել այդ իրավիճակից դուրս գալու ճանապարհներ։ Սկզբից Հայաստանում էի փնտրում այդ ուղիները։ Հետո մեկնեցի արտերկիր, տեսա, թե ինչպես են աշխատում այս երեխաների հետ։ Առաջընթացի առումով առաջին տեղում ԱՄՆ-ն է։ Այնտեղ առաջին անգամ իմացա վարքային վերլուծության մասին, որը շատ է օգնում այս երեխաներին։ Մեր դպրոցում հենց այս մեթոդն է կիրառվում։ Այս մեթոդով ամեն երեխայի անհատական վարքն է վերլուծվում, նշվում է, թե ինչ գործողություններ է երեխան անում եւ ինչ է դրանով ուզում ասել։ Վերլուծվում է նաեւ, թե երեխան ինչքան ժամանակում է սովորում շարժումները, հաշվի են առնվում առաջացած բարդությունները, ասենք՝ կարող է երեխայի համար տվյալ հմտությունը հետաքրքիր չէ կամ դժվար հասկանալի է։ Ամեն մի հմտություն սովորեցնելու համար մենք այն պետք է բաժանենք փոքր քայլերի եւ կետ առ կետ սովորեցնենք»,- պատմեց Հասմիկը։
Առաջին անգամ Հասմիկը Վահեի հիվանդության մասին իմացել է, երբ երեխան 1,5 տարեկան է եղել. «Այս երեխաների մոտ ստերեոտիպեր են լինում, անընդհատ նույն գործողությունն են անում, քանի որ այդ շարժումը իրենց հաճելի է։ Իմ երեխան էլ իր խաղալիք մեքենայի անիվն էր անընդհատ պտտեցնում։ Մենք արդեն դիմեցինք բժշկի՝ Հայաստանում։ Մեկնեցի տարբեր երկրներ։ Հենց ԱՄՆ-ում խոսեցի այս ոլորտի մասնագետների հետ, որոնք հետաքրքրվեցին Հայաստանով ու բացեցին այս դպրոցը։ Դա մեր կյանքի ամենաերջանիկ պահերից մեկն էր: Իմ տղան աուտիկների դպրոց գալով՝ կարողացավ որոշակիորեն խոսել, շատ բաներ է սովորել ինքնասպասարկման հետ կապված՝ հանվել, հագնվել, կոճկվել։ Չնայած այս երեխաները խոսքը որպես շփման միջոց չեն օգտագործում, սակայն որեւէ խնդիր չունեն արտաբերման հետ կապված, քանի որ ցանկացած բառ կարողանում են կրկնել, սակայն շփման ժամանակ այդ բառերը չեն օգտագործում։ Ասեմ նաեւ, որ որեւէ տեղ գնալուց առաջ պետք է երեխային պատրաստել, պատմել եւ ներկայացնել՝ ուր պիտի գնաք նրա հետ, որպեսզի նա նոր միջավայրից չանհանգստանա»։
Հասմիկի խոսքերով, Վահեն շատ սիրված երեխա է իրենց ընտանիքում. «Մենք ձգտում ենք, որ երեխաս լինի իր հնարավորությունների չափ ակախ եւ մեծանալով՝ ունենա իր աշխատանքը, զբաղմունքը»: