Ինչպես ուռին ու բարդին
Երկու օր առաջ սփյուռքահայ գործարար Վահագն Հովնանյանն իր մամլո ասուլիսի ժամանակ կարծիք հայտնեց, որ «հաշվի առնելով Ղարաբաղի օրինակը՝ կարելի է փաստել, որ հայերը չեն գնա Արեւմտյան Հայաստան, եթե այդ հնարավորությունը ստեղծվի, իրենց պատմական հողերի վրա վերաբնակվելու»: Եվ ավելացրեց, որ «մինչ Հայաստան գալն իր ծանոթների միջոցով էր տեղեկանում հայրենիքի մասին, եւ եթե լսեր նրանց հորդորները, ապա ընդհանրապես չպիտի գար ու այստեղ բիզնես դներ»: Ուշադրություն դարձրեք, որ սա ասում է մի մարդ, ով ոչ թե 10-15 տարի առաջ է դարձել սփյուռքահայ եւ հիմա OK-ից բացի, այլ կերպ չի շփվում հայաստանցի իր «հետամնաց» բարեկամների հետ, այլ ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած հայերի ժառանգորդ, ԱՄՆ-ում ծնված, կրթված եւ այդ քաղաքակրթությունն իր մեջ կրող բավականին հաջողակ մի մարդ, որն արդեն տասը տարուց ավելի է՝ իր եւ ընտանիքի կյանքը կապել է Հայրենիքի հետ՝ ոչ միայն խոսքերով ու կենացներով, այլեւ գործով:
Ծիծեռնակաբերդի Մեծ եղեռնի զոհերի հուշահամալիրում վեր բարձրացող 44 մետրանոց հուշասյունը, ըստ հուշահամալիրի հեղինակների, խորհրդանշում է հայ ազգի վերածնունդը: Սակայն այդ հուշասյունը կիսված է երկու մասի՝ հայաստանցիների եւ սփյուռքահայերի: Եվ տասնամյակներ անց կարելի է փաստել, որ մեր ազգի այդ երկու հատվածները իրարից շատ են հեռացել:
Իմ ընկերներից մեկը հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորման շուրջ ստեղծված իրավիճակը բնութագրեց շատ դիպուկ, նշելով, որ «ստեղծվել է ծիծաղելի իրավիճակ՝ առաջին նախագահը կողմ է գործընթացին, բայց դեմ է այն անձին, ով դա իրականացնում է, իսկ երկրորդ նախագահը կողմ է անձին, սակայն դեմ է գործընթացին»: Այս արտահայտությունը հիշեցի, քանզի հայաստանցիների եւ Սփյուռքի փոխհարաբերությունները Հայաստանի անկախացումից ի վեր շատ նման են վերոնշյալ տարբերակին՝ հայաստանցիներն ուզում են առավելագույնս «կթել» Սփյուռքին (ընդ որում, ոչ միայն նյութապես), բայց ոչ մի պարագայում չեն ուզում, որ մեր «քծիբ սփյուռքահայ բարեկամները» խառնվեն մեր գործերին, իսկ Սփյուռքը ուզում է ամբողջովին տնօրինել մեր ճակատագրերը, սակայն ոչ մի կերպ չի համաձայնում կիսել մեզ հետ մեր ուրախությունները ու, մանավանդ, դժվարությունները: Սա միակ իրավիճակն է, երբ Հայաստանի եւ Սփյուռքի հայերի մենտալիտետը համընկնում է՝ ոչ մեկը չի ուզում զիջի, չեն ուզում զրուցել, չեն ուզում հասկանալ միմյանց, որովհետեւ յուրաքանչյուրը գտնում է, որ առաջնայինը հենց ինքն է: Նախագահ Սերժ Սարգսյանի համահայկական ուղեւորությունը այս առումով կարելի էր ողջունել, քանզի սա Հայաստան-Սփյուռք երկխոսության շատ լավ առիթ կարող էր դառնալ: Կարող էր…, բայց չդարձավ: Որովհետեւ մեկ տարվա աշխատանքը (ֆուտբոլային դիվանագիտության ազդարարման պահից սկսած) փորձում են անել հինգ-վեց օրվա ընթացքում: Իսկ նման պարագայում Սփյուռքը կրկին ուզում է փաթաթել իր ցանկությունները մեզ, առանց հաշվի առնելու մեր հնարավորությունները, իսկ մենք մեր հնարավորությունները չկարողացանք ճիշտ եւ, որ ամենակարեւորն է՝ ժամանակին ներկայացնել Սփյուռքին: Ինչպես կասեր «Կովկասի գերուհին» ֆիլմի հերոսը. «Ուրեմն, խմենք այն բանի համար, որպեսզի մեր ցանկությունները համընկնեն մեր հնարավորությունների հետ»:
Ցավոք, կենացի մակարդակից այն կողմ Հայաստան-Սփյուռք հարաբերությունները վերջին քսան տարիների ընթացքում այդպես էլ չանցան: Եվ խնդիրը միայն այն չէ, որ միմյանց հետ մենք խոսում ենք տարբեր հայերեններով (իսկ հաճախ նաեւ օտար լեզուներով): Պարզապես Հայաստանը սփյուռքահայի համար դարձել է «դաչա», որտեղ նա պիտի գա ծիրան ուտի (եւ մի քանի այլ քաղցրահամ մրգեր), խմի «աշխարհում երկրորդ տեղը գրավող հայրենիքի ջուրը», կարոտած նայի Արարատին, իսկ տասնհինգ օր հետո ասի, որ այստեղ ապրելու տեղ չի ու հեռանա: Անգամ երկքաղաքացիության ինստիտուտը Սահմանադրությամբ ամրագրելուց հետո, առանձնապես չեմ նկատել, որ աշխարհասփյուռ հայությունը «իրեն ճղի» Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի դառնալու համար: Խոսքս մի քանի անհատի չի վերաբերում: Եվ հետո չմոռանանք, որ Սփյուռքն ինքը միատարր չէ: Նախ նրանք ապրում են տարբեր պետություններում, որոնց շահերը միշտ չէ, որ կարող են համընկնել Հայրենիքի շահերի հետ: Ավելին՝ շատ ժամանակ այդ շահերը կարող են իրարամերժ լինել: Եվ երկրորդ՝ Ցեղասպանության ժառանգորդներն ու խոպանչիները՝ բոլորովին այլ խավեր են:
Ընդհանրապես ժողովրդական առակներից ու ասացվածքներից ավելի դիպուկ՝ ոչինչ չի կարող բնութագրել ազգին: Հաստատ չեմ կարող ասել, սակայն «որտեղ հաց՝ այնտեղ կաց» ասացվածքը, մեզանից բացի, կարող են ունենալ միայն հրեաներն ու գնչուները: Սակայն մեր խնդիրը չէ քննարկել հայերի նմանությունը այլ ազգերին, առավել եւս, որ մենք մեկ ուրիշ ասացվածք էլ ունենք. «Ինչպես ուռին ու բարդին, ամեն մարդ իրեն դարդին»: Թեեւ հրեաներից գոնե իրար «պադերժկա» անել սովորելը մեզ չէր վնասի (Ուշադրություն դարձրեք, որ «պադերժկա» բառի հայերեն տարբերակը գոյություն չունի: «Աջակցել» հայերեն բառը լիովին չի արտահայտում «պադերժկա» ռուսական բառի իմաստը):
Ինչ խոսք, Սփյուռքն իր հերթին կարող է բողոքել, որ քսան տարի է՝ Համահայկական հիմնադրամի համար գումար է հավաքում, որի մի զգալի հատված «ուտում» են հայաստանցի չինովնիկները: Բայց կարծում եմ, որ նման պահերին չէ, որ պետք է «քծիբության» կամ կաշառակերության խնդիրները բարձրացնել: Դրա համար մենք քսան տարի ունեինք: Կարծում եմ, դեռ էլի կունենանք: Իսկ հիմա անհրաժեշտ է խելք-խելքի տալ եւ լուծել համազգային խնդիրներ, որպեսզի հետո, հերթական անգամ, մեկը մյուսին չմեղադրի հողեր կորցնելու մեջ: Որովհետեւ նման դեպքերում թե հաղթողը, թե պարտվողը դառնում է ողջ ազգը՝ անխտիր:
P. S. Անձամբ ես, որպես հայ եւ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի, կողմ եմ հայ-թուրքական սահմանի բացմանը: Սակայն Գալուստ Սահակյանի եւ իր նմանների վիրավորական արտահայտությունները կարող են բերել նրան, որ անգամ այս գործընթացին կողմ մարդիկ դառնան ընդդիմադիր: Պարոն Սահակյանին հիշեցնեմ, որ Սերժ Սարգսյանը բոլորի նախագահն է, անկախ «տեսակից», սեռից, կրոնից եւ քաղաքական համոզմունքներից: Եվ եթե հիշողությունս ինձ չի դավաճանում, Սերժ Սարգսյանը երկու տարի առաջ ինձ չէր «ոհմակ» անվանել: Եվ ոչ էլ այն մարդկանց, ում այսօր փորձում է վիրավորել «մարշրուտկաների» մեծ մասնագետ Գալուստ Սահակյանը: Ու թեեւ ես բողոքի ակցիա չեմ կազմակերպել այս գործընթացի դեմ, սակայն ինձ եւ իմ համախոհներին ոչ միայն չեմ համարում Գալուստ Սահակյանի «տեսակի» ներկայացուցիչ, այլ ինձ համար վիրավորական կլիներ, եթե ես լինեի այդ նույն «տեսակից»:
