«ԺԱՄԱՆԱԿԸ Ի ՎՆԱՍ ՄԵԶ Է ԱՇԽԱՏՈՒՄ»

ՀՀԿ խորհրդի անդամ, ԱԺ պատգամավոր Մանվել Բադեյանը վստահ է, որ թեկուզ եւ վատն են, բայց արձանագրությունները պետք է ստորագրել:

– Հայ-թուրքական հարցերի լսումների ժամանակ բավականին կոշտ ելույթ ունեցաք, որը մեզ զարմացրեց, քանի որ իշխանական գործարար-պատգամավորները սովորաբար այլ կարգի ելույթներ են ունենում: Ինչո՞վ էր պայմանավորված այդ համարձակությունը, չե՞ք մտածում, որ դրա համար որոշակի վտանգներ կլինեն ձեզ համար:

– Նկատի ունեք, որ ինձ պիտի ինչ-որ մեկը հետապնդի՞: Չէ, այդ անհանգստությունը չունեմ, որովհետեւ սա ազգի համար ամենաճակատագրական հարցերից մեկն է, ես ավելի մեծ մարտահրավերներ եմ պատկերացնում: Ամենից առաջ ես հայ եմ եւ հայր եմ, եւ չեմ կարծում, որ հայերի շրջապատում ասես մի բան, որը հայերի համար է, եւ որեւէ մի հայ թշնամանա քեզ հետ, մանավանդ՝ ասածս ավելի շատ սթափ գնահատական էր, քան հուզական մի բան: Իսկ գնահատականս կխնդրեի, որ բառացիորեն տպագրեիք, քանի որ արդեն փաստեր ունեմ, որ կոնտեքստից հանած նախադասություններ են մատի փաթաթան սարքում: Շատ պարզ է տրամաբանությունս՝ ներկայացված է փաստաթուղթ, որը մի տեսակ ջրբաժան է դարձել ազգի մեջ: Մարդիկ կան, որոնք դեմ են, մարդիկ կան, որոնք կողմ են, ընդ որում, որոնք դեմ են, քննադատում են երկու ուղղությամբ: Ասում են, որ սա դիլետանտիզմի եւ տկարամտության արդյունք է, եւ ավելի հեռուն գնացող մարդիկ կան, որ ասում են՝ սա ուղղակի դավաճանություն է հայկական շահերին: Պաշտպանողներն ասում են՝ ոչ, սա հանճարեղ մտքի արգասիք է, սա մեր փրկությունն է: Պարզունակ մոտեցում, զգացական մոտեցում: Երեկվա լսումներում շատ մանրակրկիտ ելույթներ եւս կային, ստորակետի մակարդակի իջեցված վերլուծություններ, որոնք շատ կարեւոր են: Մենք ունենք մի փաստաթուղթ, որն անկասկած բոլոր հայերը՝ սկսած քննադատողներից, վերջացրած ստորագրողներով, կուզեին տեսնել շատ ավելի լավը: Մենք ունենք սա, եւ սա փաստում է ուժերի հարաբերակցությունը: Նկատի ունեմ ուժերի հարաբերակցությունը Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ: Վատն է, ինչ խոսք, դա փաստաթուղթ չի, բայց եկեք հասկանանք, որ ուշ թե շուտ ինչ-որ փաստաթուղթ պետք է ստորագրենք Թուրքիայի հետ: Դա կլինի պատերազմից հետո՝ որպես կապիտուլյացիայի ակտ, կամ կլինի պատերազմի նախաշեմին, երբ ավելի վատ վիճակում կլինենք: Մենք մի բան պետք է պարզ հասկանանք, որ ժամանակը ի վնաս մեզ է աշխատում առայժմ: Եվ եթե մենք հիմա չստորագրենք, կունենանք ավելի վատ պայմաններ: Մենք կարող էինք ավելի լավ պայմաններ ունենալ, երբ ղարաբաղյան պատերազմը նոր-նոր էինք ավարտել: Այդ ժամանակ պետք էր անմիջապես ամրագրել մեր հաջողությունները: Մինչդեռ իշխանությունը երկյուղեց, պատասխանատվություն չվերցրեց իր վրա, եղավ հայտնի հրաժարականը: Դրանից հետո եկած իշխանությունը փորձեց, ինչպես ասում են՝ կամք դրսեւորելով հարցը լուծել: Կամքը լավ բան է, բայց չստացվեց՝ մի շարք պատճառներով: Օրինակ, Հայաստանը ավելի դանդաղ սկսեց զարգանալ, քան Ադրբեջանը: Դրա համար կային օբյեկտիվ պատճառներ եւս, նաեւ այն, որ մենք նավթ չունենք: Ուժերի հարաբերակցությունն այսօր արդեն փոխված է ոչ հօգուտ մեզ: Ես միշտ էլ դեմ եմ եղել դավաճանության մեջ որեւէ մեկին մեղադրելուն, այն էլ՝ երկրի նախագահին: Սա ես մի անգամ ասել եմ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի հետ կապված, երբ վերջին ընտրությունների ժամանակ շատ-շատերը միաբերան գոռում էին, որ Տեր-Պետրոսյանը ազգի դավաճան է: Ես այն ժամանակ էլ ասել եմ, որ չի կարելի որեւէ հայի դավաճանի պիտակ կպցնել, մանավանդ, երբ այդ մարդը երկրի նախագահ է եղել: Չի կարելի դավաճան անվանել ոչ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին, ոչ էլ, առավել եւս, Սերժ Սարգսյանին:

– Ասել էիք, որ չնայած թերություններին, այս արձանագրությունները ստորագրելն անհրաժեշտություն է: Ինչո՞ւ եք այդպես կարծում։

– Այո, այս արձանագրությունների ստորագրումն անհրաժեշտություն է, ինչքան էլ մեզ դուր չգա: Սա պարտադրանք է: Եթե Սերժ Սարգսյանն ասում է, որ պարտադրանք չի եղել, երեւի նկատի ունի, որ չի եղել որոշակի ուժերի, մարդկանց կամ երկրների կողմից: Գուցե եւ չի եղել, չնայած ինքը ուրիշ բան չէր կարող ասել, բայց գոնե ժամանակի պարտադրանքը հաստատ կա, եւ սա ժամանակի պարտադրանքն է: Պետք է խիզախություն ունենալ էմոցիաներին հակառակ գնալու համար, նույնիսկ սեփական էմոցիաներին, որպեսզի հասկանանք, որ շատ ծանր մարտահրավերների մեջ ենք գտնվում, եւ նստել ոչինչ չանել, նշանակում է այս երկիրը տանել շատ մեծ փորձությունների: Ես կողմ եմ արձանագրությունների ստորագրմանը ոչ թե այն պատճառով, որ դրանք լավն են, այլ այն պատճառով, որ դա միակ հնարավորն է այսօր: Եվ թող ոչ ոք չմեղադրի իշխանություններին, որ այս բառը կամ ստորակետը լավը չի: Բոլորն էլ հասկանում են, որ լավը չի: Ստորագրողն էլ է հասկանում: Բայց դրանից լավը չենք կարողացել անել, եւ ոչ ոք չի կարող անել: Այստեղ խնդիրն այն չի, որ նրանց նախագահը ավելի գիտուն է, մերը պակաս գիտուն է: Կամ նրանց ԱԳ նախարարը գիտուն է, մերը՝ պակաս գիտուն: Սա երկրների միջեւ ուժերի հարաբերակցությունն է:

– Ձեր կարծիքով, ինչո՞ւ է Սերժ Սարգսյանը գնում այս ռիսկային քայլին: Ինքը կարո՞ղ էր էլի մի 10 կամ 5 տարի ոչինչ չանել:

– Չէ, չէր կարող: Որովհետեւ նախորդ 10 տարիները եղել են ուժերի կուտակման տարիներ, եւ Ադրբեջանը շատ ավելի մեծ ուժեր է կուտակել, քան մենք: Խոսքը գնում է նաեւ քարոզչության մասին: Հիմա բոլոր միջազգային կառույցները այլ բան են ասում, քան 10 տարի առաջ: Խոսքը գնում է տնտեսության զարգացման մասին, սպառազինությունների մասին: Այսօր փողի պատերազմ է, ոչ ոք թրով չի գնալու կռիվ: Այսօր ուժերի հարաբերակցությունը ակնհայտորեն հօգուտ մեզ չի:

– Այդ նույն 10 տարվա ընթացքում ոմանք խոսում էին տնտեսության վագրաձեւ թռիչքների, երկնիշ տնտեսական աճի, այլ ձեռքբերումների մասին:

– Ես համոզված չեմ, որ ամեն ինչ արվել է մաքսիմումով, եւ դա ոչ ոք էլ չի պնդել: Ամեն հնարավորն են արել, բացթողումները անխուսափելի են եղել, բայց փաստը մնում է փաստ՝ Ադրբեջանի տնտեսությունն այսօր շատ ավելի հզոր է, քան Հայաստանինը: Ժամանակի մեջ այդ խզումը գնալով ավելի է մեծանում:

– Եվ այդ պատճառով մենք պետք է գնանք զիջումների՞:

– Մենք, իհարկե, պետք է գնանք զիջումների, ուրիշ տարբերակ չկա: Նախաստորագրված արձանագրություններում անպայման այդ զիջումները կան, մեծ են մեր կողմի զիջումները, բայց սա որոշակի երաշխիք է ստեղծում պատերազմից խուսափելու: Չեմ ասի հարյուր տոկոսանոց, բայց՝ բավականին մեծ, որովհետեւ շատ դժվար կլինի բացատրել միջազգային հանրությանը, թե ինչու ես պատերազմ սկսում մի երկրի դեմ, որի հետ բարեկամանում ես: Անկասկած, անսասան պետք է մնանք Ղարաբաղի հարցում, պատերազմի գնով էլ մենք պետք է Ղարաբաղը պաշտպանենք: Ղարաբաղի հողից ոչ մի թիզ մենք չպետք է տանք Ադրբեջանին: Ղարաբաղը պետք է լինի ինքնիշխան, Ադրբեջանից դուրս հայկական տարածք, եւ այստեղ կոմպրոմիսներ չկան եւ չեն կարող լինել: Ուրիշ բան, որ կոմպրոմիսները կարող են լինել անվտանգության գոտիների վերաբերյալ, ինչ-որ տնտեսական կապերի, բայց ոչ Ղարաբաղի: Սա մեզ համար գոյության խնդիր է, սա Հայաստանի գոյության խնդիրն է:

– Չե՞ք կարծում, որ սահմանների բացման դեպքում Թուրքիան կուլ կտա մեր տնտեսությունը:

– Թուրքիայի պետությունը իր գոյության ողջ ընթացքում մշակել եւ կատարելության է հասցրել իր էքսպանսիոնիստական քաղաքականությունը: Իհարկե, վարպետացած պետության հետ գործ ունենք: Իմ խորին համոզմամբ, մենք դեռ շատ հեռու ենք, որպեսզի կարողանանք բոլոր մարտահրավերներին պատասխանել եւ կանխել թուրքական բոլոր նկրտումները: Սա չի նշանակում, որ մենք վաղվանից բարեկամներ ենք: Սա նշանակում է, որ մենք փորձում ենք սկսել հարաբերություններ: Բայց միշտ մտքում պետք է ունենանք, որ Թուրքիան դեռ չի զղջացել իր արածի համար, դեռ չի ընդունել ցեղասպանությունը, իր մեղքը չի ընդունել, ավելին՝ ընդամենը մի քանի օր առաջ Թուրքիայի կրթության նախարարը մի քարտեզ է հրապարակել, որտեղ Հայաստանը եւ այլն միացրել է իրեն: Իրենք նոր քարտեզներ են գծում: Դրա դեմ պայքարելու մի քանի ձեւ կա. մեկը պատերազմն է, որը մենք չենք ուզում, մյուսը՝ փորձել համագործակցելով պահպանել ինքնությունը: Դա արդեն մեր անելիքն է, եւ եթե չկարողանանք անել, մեզ պետք է մեղադրենք: Եկեք մտածենք՝ արդյոք մենք ունե՞նք համակարգ, որպեսզի հայը իր հողի վրա իրեն լավ զգա:

– Իսկ մենք ունե՞նք համակարգ:

– Չունենք, մենք այսօր չունենք նորմալ կրթական համակարգ, չունենք նորմալ կառավարման համակարգ, կոռումպացվածության աստիճանը բավականին մեծ է, համակարգը արդար չէ, հայը այս հողի վրա իրեն պաշտպանված եւ լավ չի զգում: Եկեք այնպես անենք, որ այս հողը պահող լինի:

– Ո՞վ պետք է անի, իշխանությունը դուք եք, ՀՀԿ խորհրդի կազմում եք, ձեր կուսակցության նախագահը երկրի նախագահն է:

– Անկասկած, պատասխանատվության առյուծի բաժինը ընկնում է մեզ վրա՝ որպես իշխող կուսակցություն, որը ներկայացված է հանրապետության նախագահով: Այո, պատասխանատվության եւ անելիքի առյուծի բաժինը մեզ վրա է: