«ԹՈՒՐՔԻԱՆ ՎԱՐՈՒՄ Է ՆԱՐԴՈՒ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆ»

Կարծում է երկրի Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության նախագահ Ջեմ Տոկերը

Երեկ «Կոնգրես» հյուրանոցում մեկնարկեց «Հայաստան եւ Թուրքիա. հարաբերությունների բարելավման հեռանկարները եվրաինտեգրացիայի լույսի ներքո» խորագրով գիտաժողով, որին մասնակցում էին հայ, թուրք փորձագետներ, դիվանագետներ: ՀՀ-ում Մեծ Բրիտանիայի դեսպան Չարլզ Լոնսդեյլը, բացման խոսքում անդրադառնալով հայ-թուրքական հարաբերությունների ներկայիս գործընթացին, ասաց. «Երկու կողմերն էլ ունեն ուժեղ զգացումներ, բայց արված առաջին քայլը դրական եմ համարում»: Այնուհետեւ ելույթ ունեցավ վերլուծաբան, «Եվրոպական կայունություն» նախաձեռնության ներկայացուցիչ, խմբագիր Դիբա Նիգար Գոկսելը. «Այժմ Թուրքիայում տեղի են ունենում բեւեռացված քննարկումներ: Կարեւոր է հասկանալ, որ այս նախաձեռնությունը Եվրամիության կողմից պարտադրված չէ, այլ այն ինչ-որ չափով արտահայտում է նաեւ մեր երկրի սեփական շահերը»:

Այնուհետեւ ելույթ ունեցավ ԳԱԱ արեւելագիտության ինստիտուտի տնօրեն, թուրքագետ Ռուբեն Սաֆրաստյանը: Նա նկատեց. «1993-ից Թուրքիան վարում է ՀՀ-ի նկատմամբ շրջափակման քաղաքականություն. սահմանը փակել էր եւ փորձում էր այդ հանգամանքն օգտագործել՝ ՀՀ-ի քաղաքականության վրա որոշակի ազդեցություն ձեռք բերելու համար: Միջազգային հարաբերությունների տեսանկյունից դա դիտարկվում է հարկադրման քաղաքականություն: Այնինչ, ժամանակակից աշխարհում երկկողմանի հարաբերությունների միայն 10%-ն է տեղի ունենում քաղաքական այս պարադիգմի վրա հիմնված՝ մնացած 90%-ում կողմերը գտնում են կոմպրոմիսային լուծումներ»: Թուրքագետը, ելույթն ամփոփելով, նշեց. «Թուրքական քաղաքականությունը մի կողմից՝ վերջին շրջանում ձեռք է բերել նոր հատկություն, որի արդյունքում Թուրքիան գնաց Հայաստանի հետ առանց նախապայմանների հարաբերություններ հաստատելու ճանապարհով, բայց մյուս կողմից՝ տեսնում ենք, որ թուրքական քաղաքականության մեջ դեռ կան այնպիսի երեւույթներ, որոնք առաջացնում են բավականին հիմնավորված մտավախություններ»:

Հետո ելույթի հերթը Թուրքիայի Լիբերալ-դեմոկրատական կուսակցության նախագահ Ջեմ Տոկերինն էր: Նա պատմեց, որ 25 տարի ապրել է ԱՄՆ-ում եւ անընդհատ լսել հայկական համայնքի մեղադրանքները՝ հնչեցված Թուրքիայի հասցեին: Պարոն Տոկերն ասաց, որ «սրտով եւ ուղեղով» կողմ է հայ-թուրքական հարաբերությունների բարելավմանը, այնուհետեւ, անդրադառնալով Թուրքիայի վարած ներկայիս քաղաքականությանը, նկատեց. «Թուրքիան վարում է պահը փրկելու քաղաքականություն: Եթե եվրոպական քաղաքականությունը ելնում է շախմատի մշակույթից, ապա Թուրքիան վարում է նարդու քաղաքականություն: Զառը գցում ես, չգիտես՝ հաջորդ քայլն ինչ կլինի»:

Այնուհետեւ փորձագետը ներկայացրեց Թուրքիայում տիրող տրամադրությունները. «Խոսում են արձանագրություններում եղած անհասկանալիության մասին: Ասում են, թե այդտեղ չկա դրույթ, որը ճանաչում է հստակ Թուրքիայի սահմանները: Գրված է համաձայնագիր, ասում են՝ իսկ եթե սա ենթադրում է Սեւրի համաձայնություն, ինչո՞ւ չի ընդգծվում հստակ, որ պիտի ճանաչվեն սահմանները, ինչո՞ւ է խոսք գնում Ղարսի եւ Մոսկվայի պայմանագրերի մասին, չի նշվում նաեւ, թե ի՞նչ հարցերի է անդրադառնալու պատմական հանձնաժողովը, կասկած են հայտնում, թե ինչ երաշխիք կա, որ եթե ստորագրենք սահմանի բացման համաձայնագիրը, հետո հայկական կողմը կդադարի պահանջել Ցեղասպանության ճանաչումը»: Դառնալով կառավարության դիրքորոշմանը՝ նա ասաց. «Կառավարությունը հանրությանը բացատրություն չի տալիս, թե ինչու պիտի շարունակել բանակցությունները»: Հետո էլ նշեց. «Իհարկե, կա տարբերություն Գյուլի եւ Էրդողանի ինքնության, նրանց անձնական մոտեցումների, քաղաքական ազդեցության միջեւ: Կարծում եմ, նախագահի եւ վարչապետի լավ հարաբերությունները վերջացան, եւ Գյուլը նշեց, որ ինքն ուզում է նախագահը լինել, ու Էրդողանը պիտի հետ գնար եւ մեկ ուրիշ թեկնածուի գտներ: Այո, Գյուլն ունի իր անձնական աշխատակազմը արտաքին քաղաքականության մեջ, Էրդողանը՝ իրենը: ԱԳ նախարարն ակնհայտորեն վարչապետի մարդն է, Գյուլն իր մարդն ունի, բայց քիչ ազդեցություն՝ արտաքին գործերի քաղաքականության վրա: Նախորդ բանակցողը ավելի շատ Գյուլին մոտ մարդ էր, այդ պատճառով էլ նրան հանեցին ԱԳ նախարարի պաշտոնից եւ տարան տնտեսության բնագավառ»: Գիտաժողովին մասնակցում էր նաեւ ՀՅԴ Հայ դատի եւ քաղաքական հարցերի գրասենյակի ղեկավար Կիրո Մանոյանը:

«Առավոտը» հետաքրքրվեց՝ Ջեմ Տոկերի ելույթում Ադրբեջանի եւ ԼՂՀ հարցին անդրադառնալն ինչ-որ ենթատեքստ ունե՞ր: Կ. Մանոյանը պատասխանեց. «Ճիշտ է, Արձանագրությունում ուղղակիորեն ակնարկ չկա ղարաբաղյան հարցին, բայց ներկայիս գործընթացը Թուրքիայի ղեկավարության կողմից պայմանավորված է ղարաբաղյան հարցում առաջընթաց արձանագրելուն»: Իսկ այն մասին, թե Թուրքիայում կան ուժեր, որոնք խնդրում են, որ հստակություն մտցվի, թե ստեղծվելիք հանձնաժողովը կոնկրետ ինչ հարցերով է զբաղվելու, Կ. Մանոյանն ասաց. «Մեր տեսանկյունից բանակցությունների փաստն ինքնին Թուրքիայի կողմից օգտագործվում է, որպեսզի խոչընդոտվի Ցեղասպանության ճանաչումը, ուր մնաց, որ լինի մի հանձնաժողով, որ քննարկի այդ հարցերը: Ուրեմն անհրաժեշտ չէ, որ հիմիկվանից արձանագրվեն այդ հարցերը, բայց հասկանալի է, որ այդ համակարգը օգտագործվելու է»: Թուրք բանախոսների ելույթներից Կ. Մանոյանն այսպիսի տպավորություն ունի. «Ինչքան հասկացա, Ջեմ Տոկերը ցեղասպանություն ճանաչող մարդ չէ, այնինչ Գոկսելը այդ փաստը ճանաչում է: Ուստի նրանք տարբեր են, չնայած Ջեմը բավական մեղմ գծի ներկայացուցիչ է, բայց ինքը նույնիսկ դեռ չի ճանաչում ցեղասպանության փաստը: Եթե պիտի լուրջ հարաբերվենք, որպես գործակից ընդունենք թուրքերին, ապա այդ մարդիկ առնվազն պիտի ճանաչեն ցեղասպանության փաստը»: Լրագրողները Դիբա Նիգար Գոկսելից հետաքրքրվեցին՝ քանի որ Արձանագրությունների վավերացման վերջնաժամկետ նշված չէ, Թուրքիան որքա՞ն կարող է դա ձգձգել: Նա պատասխանեց. «Սահմանը փակ է արդեն 20 տարի, բնականաբար դա վատ է, եւ բնականաբար եթե հարցը եւս 4-5 ամիս ձգձգվի, ապա կարելի է ասել, որ իրավիճակը շտկելու մի մեծ, լավ հնարավորություն կկորսվի»: