![\"\"](\"https://www.aravot.am/2009/aravot_arm/August/26/p10.jpg\")
Միայնակ զբոսանքը օգնում է կարգավորել խառնված մտքերն ու զգացմունքները: Քայլեցի Երեւանով եւ հասկացա, թե որքան է գաղթը փոխել հայրենիքի իմ առաջվա սովորական ընկալումը:
Առավոտյան դուրս եկա պատշգամբ՝ սրճելու: Մանկուց ծանոթ տեսարանը շատ է փոխվել: Իսկ քաղաքը վարդագույն է… Տարօրինակ է՝ երբ պատանի հասակում ինչ-որ սովետական գրքից իմացա, թե Երեւանը վարդագույն է՝ շատ էի զարմացել: Պատերը աչքիս գորշ էին երեւում, մռայլ: Իսկ հիմա տեսնում էի՝ իրոք վարդագույն են: Տեսնես, էլ ինչ աչքիս չէր երեւում այն տարիներին:
Դա դեռ կպարզեմ ազատ ժամանակ, իսկ հիմա պետք է շտապել գործերով: ![\"\"](\"https://www.aravot.am/2009/aravot_arm/August/26/p12.jpg\")
Քաղաքն է փոխվել, թե իմ ընկալումը՝ չեմ հասկանում: Աղջիկները իրոք շատ գեղեցիկ են՝ բայց մի՞թե դա նորություն է: Հիշում եմ, մեզ էլ՝ պիոներներիս, դասատուները հաճախ ասում էին. «սերունդը փոխվել է, մեր ժամանակ այսքան շատ գեղեցկուհիներ չկային»: Տղաներն էլ ուրախացրին՝ փողոցների անկյուններում չեն հավաքվում: Հիշեցի, թե ինչպես էր կատակում հորս ընկերներից մեկը՝ «մենք բրջով լռիվ լրջով վազվզում ենք կամրջով»:
Շատ լավն են մեր աղջիկները՝ մեծ աչքերով, արտահայտված ունքերով, խիտ մազերով: Դե արի ու բացատրի, որ շատերն են երանի տալիս փարթամ վարսերին, հոնքերը եւ թարթիչները ստիպված ներկում են վարսավիրանոցներում՝ վեցամսյա հատուկ կայուն ներկով, քանի որ չեն ուզում առավոտյան ամուսնու աչքին երեւալ առանց հոնք ու թարթիչ: Մի քանի օր անց եղբայրս հարցրեց՝ «քեզ դուր գալի՞ս են Երեւանի աղջիկները»: Իմ դրական պատասխանը լսելուց հետո ասաց. «բայց ախր շատ են իրար նման, ոնց որ քսերոքս արած լինեն»: Ծիծաղեցի: 24-ամյա երիտասարդի այս կարծիքը հիշեցրեց ինձ, որ ես էլ հենց այսպես էի մտածում տարիներ առաջ, երբ Հայաստանում էի ապրում:
Քայլում եմ Սայաթ-Նովայով: Ահա Կաթողիկե եկեղեցին, իսկ Լեզվի ինստիտուտը արդեն չկա: Հիշում եմ, թե ինչպես էի շրջափակման օրերին հայտնաբերել եկեղեցին: Աբովյան փողոցում կանգնած՝ շենքի պատին հայտնաբերեցի փոքրիկ ցուցատախտակ՝ «Սբ. Կաթողիկե եկեղեցի, 17-րդ դար»: Վազեցի մտա բակ եւ հասկացա, որ Աճառյանի անվան ինստիտուտը հատուկ է կառուցված այնպես, որ հին եկեղեցին չերեւա: Երեւի ճարտարապետներից մեկը այս քայլով քանդելու վտանգից է փրկել Սուրբ պատերը: Չէի պատկերացնում, որ կգա մի օր, եւ եկեղեցին պաշտպանող ամրոց-ինստիտուտը կքանդվի, որ տաճարը նորից երեւա: Իջնում եմ դեպի Հյուսիսային պողոտա: Մի քիչ ցածր շենքեր կառուցվեին՝ կհավանեի: Իսկ այսպես Օպերայի շենքը սեղմվում է երկու կողմից, խաթարվում է տեսարանը: Ավելին էի սպասում: Նորակառույց շենքերը առանձնապես չտպավորեցին, ուրախացա, սակայն, որ շատերը ձգտում են մնալ թամանյանական ոճի մեջ եւ պահպանել քաղաքի ավանդական մթնոլորտն ու միջավայրը: Կենտրոնի փողոցները շատ ավելի մաքուր են, քան հինգ տարի առաջ: Իսկ համալսարանի մոտի իմ շատ սիրելի գետակը ծածկված է՝ ասֆալտի տակ: Իհարկե, այսպես հարմար է եւ ավելի կոկիկ, բայց, միեւնույն է, ցավ զգացի՝ այնքան հուշեր կան այս ափերի հետ կապված:
«Ներեցեք, քույրիկ, կարելի՞ է ձեզ մի րոպեով»,- դիմում է ինձ միջին տարիքի մի տղամարդ՝ սարսափելի անթրաշ: Խնդրում է գիրք գնեմ, պատմում է իրեն բաժին հասած դժվարություններից: Հասկանում եմ, որ այս ամենը կամ չափազանցրած է կամ հորինված, բայց ի վերջո նա ողորմություն չի խնդրում՝ ինչ-որ բան է անում: Խնդրում եմ գրքերը ցույց տա, ստիպում եմ հատ-հատ ճամպրուկից հանի: Երկար զրուցում եմ՝ հասկանում եմ, որ նա սովոր չի, լարվում է: Գնում եմ Մագդա Նեյմանի «Արմյանե» գիրքը՝ 80-ականներին լույս տեսած առաջին ռուսերեն հրապարակումը: Երկրորդ անգամ գիրքը տպվել է վերջերս՝ Մոսկվայում:
«Դուք ամուսնացա՞ծ եք» – տալիս է նա Հայաստանում ամենատարածված հարցը եւ պատասխանը ստանալուց հետո մի շարք օրհնանքներ տալիս: Ինչքան եմ հետ սովորել, կարճատեւ զրույցից հետո անծանոթներից բարի մաղթանքներ լսել: Հաջորդ օրը հանդիպեցի նույն գրավաճառին՝ Կենտրոնի թանկ ռեստորաններից մեկի մոտ: Հազիվ ճանաչեցի՝ սափրված էր: Հետո մի քանի անգամ էլ տեսա նրան փողոցում՝ հասկացա, որ ամեն առավոտ սկսել է իրեն կարգի բերել: Եվ դա լավ է: Հանուն ինչի՞ էին մեր մեծ տատերը ոսկուն հավասար գիրք փրկում Եղեռնի օրերին: Եկեք չվիրավորենք իրենց հիշատակը, արհամարհելով գրավաճառին՝ նույնիսկ փողոցային գրավաճառին: Ի վերջո, ո՞վ է մեզանից վստահ, որ Հոբի ճակատագրին չի արժանանա:
