ՆՐԱՆՔ ԲԱՆՏ ԷԻՆ ԳԱԼԻՍ՝ ԳՐԱՆՏՆԵՐԻ ԴԻՄԱՑ ՀԱՇՎԵՏՎՈՒԹՅԱՆ ՆՊԱՏԱԿՈՎ

Նախկին քաղբանտարկյալները կայացած չեն համարում իրավապաշտպանական համակարգը

Այս տարեսկզբին անդրադարձանք հետեւյալ խնդրին. իրավապաշտպանները, որոնք պիտի որ չեզոք լինեին՝ հայտնվել են քաղաքական տարբեր բեւեռներում: Եվ իրավունքների խախտումների մասին նրանցից որոշները նախընտրում են լռել՝ մասնավորապես Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի նկատմամբ քաղաքական հակակրանքի պատճառով: Իսկ որոշ իրավապաշտպանների էլ՝ հակառակը, ՀԱԿ առաջնորդի նկատմամբ քաղաքական համակրանքը բերել է նրա համախոհների ճամբար: Եվ ակնհայտ է թվում, որ մեզանում գոյություն չունեն չեզոք իրավապաշտպաններ, որոնք խախտումներին կարձագանքեին անկախ իրենց քաղաքական նախասիրություններից: Սակայն այս հարցի վերաբերյալ այժմ կարելի է լսել նախկին քաղբանտարկյալների մեկնաբանությունները, որոնք անազատության մեջ գտնվելու իրենց փորձառությամբ թերեւս լավագույնը կարող են գնահատել, թե արդյոք Հայաստանում կայացա՞ծ են իրավապաշտպանական հասարակական կազմակերպությունները:

Դավիթ Մաթեւոսյան. Բանտում գտնվելով՝ շատ տեսանելի էր (եւ խոսքս ոչ միայն իրավապաշտպաններին է վերաբերում), որ բոլոր նրանք, ովքեր միջակության բարդույթից ելնելով՝ հակակրանքով են լցված Տեր-Պետրոսյանի նկատմամբ, նաեւ խուսանավեցին ու երբեւէ չտվեցին որեւէ կոնկրետ գնահատական մեր կարգավիճակին:

Պետրոս Մակեյան. Իրոք, իրականում իրավապաշտպան կառույցները կարծես բեւեռացված են, եւ դա հետեւանքն է այն իրողության, որ մեր ամբողջ հասարակությունն է բեւեռացված. մեծամասնությունը ժողովուրդն է, իսկ փոքրամասնությունը՝ իշխանական բուրգի ներկայացուցիչները, իշխող «բանդան»: Բնականաբար, անգամ իշխանական դաշտում գտնվող այն անձինք, որոնք բարոյական որոշ նորմեր ունեն՝ փորձում են պահել իրենց դեմքը: Եվ շուրջ 1,5 տարի մեկուսացված լինելու պայմաններում՝ տեսել ենք այդ մարդկանց. 1-2 անգամ հաճախում էին քրեակատարողական հիմնարկ՝ կարծես թե ստացած գրանտների դիմաց հաշվետվություն ներկայացնելու նպատակով (պրն Մակեյանը անուններ չնշեց.- Ա. Ի.): Իրականում սա է եղել, եւ դա բնական եմ համարում, քանի որ իրավապաշտպան մարմիններն էլ՝ սովորական քաղաքացիների պես, չեն կարող ազատ գործել այն բանդայի օրոք, որը ձեւավորվել է Հայաստանում: Նրանք պիտի իրենց քաղաքացիական պարտքը կատարեին, բայց մարդիկ, ովքեր գրանտներ են ստանում իշխանությունից կամ նրանց թելադրանքով ու ուղղորդմամբ՝ կաշկանդված են ու չեն կարող իրականացնել իրական իրավապաշտպանական գործառույթներ:

Վարդգես Գասպարի. Ուզում եմ ճշտել՝ խոսքը ո՞ր հ/կ-ների մասին է. այն 5-6 հազարը, որ ասում են՝ գոյություն ունի՞, թե՞… Ես կարող եմ խոսել արդարադատության նախարարության ՔԿՀ-ները վերահսկող հասարակական դիտորդների խմբի մասին, որն ընդգրկում է 10-15 հ/կ-ներ, որոնցից 5-6-ի ակտիվությունն է ինձ համար տեսանելի եղել: Սրանով չեմ թերագնահատում այլ հասարակական կազմակերպությունների գործունեությունը, քանի որ գուցե դրանք կատարվում են, բայց պարզապես տեսանելի չեն:

Ընդհանրապես, իրավապաշտպան կազմակերպությունների աշխատանքի ազդեցությունը տեսնում եմ շատ փոքր. չգիտեմ՝ իրե՞նք են քիչ աշխատում, թե՞ աշխատանքի դաշտն է իրոք այնքա՜ն մեծ, որ արդյունքը չի երեւում: Այսինքն՝ խնդիրներն այնքա՜ն շատ են, որ իրավապաշտպաններն ինչ պիտի անեն այս պայմաններում՝ հայտնի չէ:

Ինձ իրավապաշտպաններն այցելել են: Ամենաշատը գնահատում եմ «Քաղաքացիական հասարակություն» ինստիտուտ կազմակերպությանը, որը հրատարակել է շատ լավ գրքեր՝ կալանավորների իրավունքների մասին: Ես դրանք «Նուբարաշենում» եմ կարդացել եւ գործնականում դրանցով եմ առաջնորդվել իմ իրավունքները պաշտպանելիս: Կարող եմ նաեւ առանձնացնել Ավետիք Իշխանյանի գործունեությունը: Ավելացնեմ, որ իմ նկատմամբ առանձնապես ուշադիր ու հետեւողական են եղել «Ժառանգություն» խմբակցության պատգամավորները, որոնք հիրավի կատարել են մարդու իրավունքների պաշտպանի գործառույթ:

Մյասնիկ Մալխասյան. Իրավապաշտպան կազմակերպությունների ներկայացուցիչներն իրենք էլ են խոստովանել, թե առանձնապես շատ բան չեն կարող անել, քանի որ ողջ երկիրն է այդ վիճակում: Բայց ակնառու է, որ ասենք՝ իրավապաշտպան Վարդան Հարությունյանն աշխատանք է տարել, պայքարել իր ուժերի ներածին չափով ու դեռ ավելին: Կարող եմ ասել, որ կեղծ իրավապաշտպան է Պուշկին Սերոբյանը, որը հրապարակումներով է հանդես եկել Սասուն Միքայելյանի դեմ, նրա հասցեին ասել անհեթեթ բաներ: Երբեւիցե չենք հանդիպել Ավետիք Իշխանյանին՝ ինչքան գիտեմ, նա չի այցելել «Երեւան-Կենտրոն» ՔԿՀ-ում պահվող գործիչներից որեւէ մեկին: Այնպես որ՝ համաձայն եմ, որ այս հարցում իրավապաշտպաններն ունեն կողմնակալ մոտեցումներ:

Սմբատ Այվազյան. Արհեստական է իրավապաշտպաններին ընդդիմադիր եւ իշխանամետ ճամբարների բաժանելը: Նրանք արձագանքել են այն ամենին, ինչ տեսել են՝ իշխանությունների կողմից մարդու իրավունքների ոտնահարման բազմաթիվ դեպքեր կան, եւ դրանք արձանագրելով՝ ընդդիմության շահերը սպասարկելու խնդիր չէ, որ լուծվել է:

Բայց ես համարում եմ, որ իրավապաշտպան համակարգն էլ կայացած չէ, ինչպես եւ Հայաստանում որեւէ այլ նման համակարգ, քանի որ ոչ լեգիտիմ իշխանության օրոք, երբ ժողովրդավարությունը բացարձակ նահանջ է ապրում՝ չի կարող կայացած լինել այդպիսի որեւէ ինստիտուտ: