Կարծում է տնտեսագետ, Երեւանի նախկին քաղաքապետ Վահագն Խաչատրյանը
– Պարոն Խաչատրյան, Ձեր գնահատմամբ՝ որքանո՞վ են արդյունավետ կառավարության կողմից իրականացվող հակաճգնաժամային քայլերը:
– Իսկ մի՞թե այդպիսիք կան: Նախ՝ ես չեմ տեսնում հակաճգնաժամային քայլեր, ուղղակի տեսնում եմ կառավարության կողմից իրականացվող հարկադրված միջոցառումներ: Որովհետեւ իրապես հակաճգնաժամային քայլեր հնարավոր կլիներ անել այն դեպքում, եթե կառավարությունը դեռեւս անցած դեկտեմբերին ընդուներ, որ մեր տնտեսությունը գտնվում է ճգնաժամային իրավիճակում եւ համապատասխան ծրագրեր մշակեր: Դեռեւս անցած նոյեմբերին, երբ մեր իշխանությունները քննարկում էին բյուջեն եւ 9,2 % աճ էին նախատեսում, մենք ասում էինք՝ հո հիվանդ չե՞ք, չե՞ք հասկանում, որ այդպիսի աճ չի կարող լինել, այն դեպքում, երբ ամերիկյան տնտեսությունը փլուզվում էր, երբ նավթի գներն ընկնում էին Ռուսաստանում: Երբ մենք ասում էինք, որ պետք է փոխել դրամի արժեզրկման տակտիկան՝ դուք վարում եք ոչ թե լողացող, այլ ֆիքսված քաղաքականություն, մեզ ասում էին՝ այդ ի՞նչ դեմագոգիա եք անում, մենք ֆիքսված քաղաքականություն չենք տանում: Սակայն մենք տեսնում էինք, որ կառավարությունն օրեցօր վատնում է մեր երկրի արտաքին պահուստները, օր օրի հաշվում էինք՝ 30, 40, 50 միլիոն ամեն օր քամուն է տրվում: Արդյունքում 700-800 միլիոն կորցրինք: Եվ ինչի համար՝ որ կուրսը պահենք ու ներմուծողները հարստանա՞ն: Այսօր իշխանություններն ընդամենը օրվա խնդիր ունեն լուծելու, քանի որ գիտեն, որ երկար չեն մնալու, իսկ Տիգրան Սարգսյանի ղեկավարած կառավարությունն անում է ամեն ինչ, որպեսզի օլիգարխիան հարստանա, որպեսզի միջին եւ մանր բիզնեսը վերանա եւ, ի վերջո, գանք այն օրվան, ինչը մայիս ամսին երեւաց՝ տնտեսության 15,7%-անոց անկում նախորդ տարվա համեմատ:
– Բայց չէ՞ որ այդ անկումը պայմանավորված էր համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամով, որի ազդեցությունից ոչ մի երկրի չհաջողվեց խուսափել:
– Անշուշտ, ճգնաժամը կա, կա նաեւ դրա ազդեցությունը: Սակայն ողջ խնդիրն այն է, որ նույնիսկ առանց այս ճգնաժամի էլ՝ Հայաստանի տնտեսությունը վաղուց արդեն ճգնաժամային վիճակի մեջ էր: Եթե մեր տնտեսությունը հիմնված լիներ ոչ միայն շինարարության եւ արագ գումարներ գանձելու ուղղությունների վրա, այլ ունենայինք արդյունաբերություն, արտադրական հզորություններ, նորմալ գյուղատնտեսություն, զարգացած լիներ տուրիզմը եւ այլն, այդ դեպքում մենք ճգնաժամի ազդեցությունն այդքան չէինք զգա:
– Դուք խոսում եք արդյունաբերության, արտադրական հզորությունների մասին, մինչդեռ հենց ձեզ՝ ՀՀՇ-ին են առավել հաճախ մեղադրում այդ արտադրական հզորությունները փոշիացնելու մեջ:
– Նման գնահատականը նախ անհրաժեշտ է հիմնավորել, ինչը մեր ընդդիմախոսները եւ ոչ մի բանավեճի ժամանակ չեն կարողանում անել: Այն բարեփոխումները, որ մենք սկսեցինք 1993-ից՝ ՀԲ-ի ու ԱՄՀ-ի հետ համատեղ, նպատակ ունեին Հայաստանում ստեղծել ազատ շուկա ունեցող տնտեսություն: Մինչդեռ այսօր ազատ շուկայական տնտեսության մասին խոսք անգամ չի կարող լինել: Եվ դա միայն ես չէ, որ ասում եմ: Վերցրեք միջազգային ֆինանսական կազմակերպությունների զեկույցները, որտեղ հստակ գնահատականներ են տրված մեր տնտեսության ազատականության եւ մրցակցայնության վերաբերյալ: Ժամանակին ԿԲ նախագահ Տիգրան Սարգսյանն ասում էր՝ կառավարությունը պետք է պայքարի օլիգարխների դեմ, սակայն երբ ինքը դարձավ կառավարության նախագահ՝ մոռացավ այդ մասին:
– Բայց Տիգրան Սարգսյանը հիմա էլ շարունակում է պնդել, որ իրենց թիրախը օլիգարխներն են, որ կառավարությունն առաջին հերթին նրանց պետք է բերի հարկային դաշտ:
– Չեն ասում, այլ անում են: Հիշո՞ւմ եք, ինչպես էր վարչապետն ընկել ոսկու շուկայի հետեւից, ինչ ստացվեց դրանից, մի հատ թող գնա- տեսնի՝ որեւէ բան փոխվե՞լ է, արդյոք: Կամ՝ այդքան խոսում էին հարկայինի, մաքսայինի մասին, գնացեք, տեսեք՝ ոնց են աշխատում: Այսօր մեր կառավարության նպատակը ոչ թե երկրի տնտեսական վիճակը բարելավելն է, այլ զուտ անձնական հարստացման խնդիրները լուծելը: Ամեն ինչ, ի վերջո, գնում-կուտակվում է ամենավերեւի օղակի՝ Ռոբերտ Քոչարյանի կամ Սերժ Սարգսյանի գրպանը: Սա փորձված, վաղուցվանից գործող համակարգ է:
– Ինչքա՞ն վաղուցվանից, դեռեւս ՀՀՇ-ի իշխանության տարիների՞ց:
– Ոչ, դա բացառվում է: Այն գործում էր ավելի վաղ: Իսկ մեր ժամանակ եթե դա լիներ, ապա ես հիմա բանտում կլինեի, քանի որ ղեկավարում էի այդ համակարգի կարեւորագույն օղակներից մեկը՝ Երեւանի քաղաքապետարանը: Իսկ այսօր, ես Ձեզ հավատացնում եմ, հակաճգնաժամային նպատակներով տրված վարկային գումարների տակ կա մեծ կրիմինալ՝ կապված այն բանի հետ, թե դրանք ո՞ւմ են տրվում, ինչպե՞ս են օգտագործվում կամ թե ստանալու համար վարկառուներն ի՞նչ վերաբերմունք են ցույց տալիս եւ այլն: Վերցրեք Քոչարյանի ժամանակ ՀԲ-ի եւ «Լինսի» հիմնադրամի տված միջոցները: Դուք քայլում եք Երեւանի՝ «Լինսի» հիմնադրամի միջոցներով կառուցված փողոցներով, դրանք ի՞նչ վիճակում են: Վերցրեք Կամոյի կաբելի գործարանը, որի բացումն արեց նա, տեսեք՝ կա՞ այդ գործարանը, աշխատո՞ւմ է: Գնացեք, օրինակ՝ Վանաձորի Քիմկոմբինատ, որը բացեցին երեք անգամ, սակայն մինչ օրս այդպես էլ նորմալ չի աշխատում:
– Թույլ տվեք հիշեցնել մեկ օրինակ ձեր իշխանության տարիներից: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը 97-ին մասնակցեց կրկին ՀԲ միջոցներով ֆինանսավորված Արարատի մարզի Զովաշեն գյուղի ոռոգման համակարգի հանդիսավոր բացմանը, որը նախագահի հեռանալուց անմիջապես հետո դադարեց գործել:
– Այո, նման բան եղել է, եւ միայն դա չէ: Բայց եթե այն ժամանակ կային նման մեկ-երկու դեպք, հիմա դա համատարած է:
– Պարոն Խաչատրյան, վերջին կես տարվա ընթացքում այդքան մեծածավալ վարկերի ներգրավումը որոշ մասնագետների մոտ մտահոգություն է առաջացնում՝ կապված դրանց վերադարձնելիության հետ: Եվ չնայած ԱՄՀ ներկայացուցիչը հայտարարեց, որ մինչեւ տարեվերջ սպասվող ՀՀ արտաքին պարտքի 46 տոկոսանոց շեմը լիովին վերահսկելի է, որոշ տնտեսագետներ կարծում են, որ դա չափազանց վտանգավոր թիվ է Հայաստանի նման երկրի համար: Ինչպիսի՞ն է Ձեր գնահատականը:
– Հերթական խաբեութունն է սա, եւ ինձ համար շատ տխուր է, որ այդ խաբեությանը մասնակից են դառնում այնպիսի հեղինակավոր կազմակերպություններ, ինչպիսիք են ԱՄՀ-ն եւ ՀԲ-ն: Իրենք շատ լավ գիտեն, որ Հայաստանի նման երկրի համար նույնիսկ 30% արտաքին պարտքը արդեն շատ լուրջ խնդիր է, քանի որ մենք այլեւս ոչինչ չունենք, ինչ էլ ունեինք՝ արդեն վաղուց տվել-պրծել ենք Ռուսաստանին:
