Ադրբեջանական քարոզչությունն աշխարհի կրթական կենտրոնները հեղեղել է պատմական փաստերը կեղծող գրականությամբ:
Դեռեւս խորհրդային տարիներին «եղբայրական» Ադրբեջանի գիտական շրջանակները ձեռնամուխ եղան ազերիների՝ քրիստոնյա աղվանների հետնորդները լինելու մտացածին տեսության գիտական հիմնավորմանը: Այն ժամանակ անհեթեթ թվացող այս ձեռնարկը հետապնդում էր կոնկրետ հեռահար նպատակներ. նենգափոխելով պատմական իրողությունները՝ հող նախապատրաստել հայկական մշակութային արժեքների յուրացման համար: Գործընթացը սկսողներից մեկը ազերի ճարտարապետ-տեսաբան Զիա Բունիաթովն էր, որը դեռեւս 60-ական թվականներին սկսեց հայկական պատմաճարտարապետական եւ պատմահնագիտական արժեքների ադրբեջանականացումը: Նրան անմիջապես հետեւեցին բազմաթիվ այլ «գիտնականներ» եւ Ադրբեջանական ՍՍՀ ԳԱԱ-ն հրատարակեց ՀՀ ներկայիս տարածքում ադրբեջանցիների, այսպես ասած, նախնիների՝ քրիստոնյա աղվանների թողած մշակութային ժառանգության միֆը «գիտականորեն» ապացուցող մի քանի հատորներ: Մինչ Հայկական ՍՍՀ ԳԱԱ-ն «եղբայրաբար» լռում էր, ժամանակի երեւելի գիտական այրերից շատերն ընդվզեցին եւ իրենց բողոքի ձայնը բարձրացրին պատմամշակութային իրողությունների նենգափոխման դեմ: Նրանց թվում էին նաեւ հայտնի բանասեր եւ պատմաբան Ասատուր Մնացականյանն ու բանաստեղծ Պարույր Սեւակը, որոնք խորհրդային կենտրոնական մամուլի էջերում հանդես եկան ադրբեջանցի գիտնականների կեղծարարությունները մերկացնող եւ նրանց սին փաստարկները հիմնավորապես ջախջախող հոդվածով: Սակայն նման դրսեւորումները շատ չէին եւ կրում էին ոչ համակարգված բնույթ:
Անցան տարիներ, սկսվեց ղարաբաղյան պատերազմը, եւ արդեն ոչ Ադրբեջանը, ոչ էլ Հայաստանը կաշկանդված չէին եղբայրություն խաղալու խորհրդային պարտադրանքով: Մինչդեռ իրավիճակը, մեծ հաշվով, շատ չփոխվեց. Ադրբեջանի ԳԱԱ-ն ինչպես կեղծում էր, այնպես էլ, թերեւս ավելի մեծ թափով, շարունակում է կեղծել սեփական ժողովրդի պատմությունը՝ մեր մշակութային արժեքները վերագրելով իրենց: Իսկ Հայաստանի ԳԱԱ-ն ինչպես նախկինում լռում էր, այնպես էլ այսօր շարունակում է անպատասխան թողնել ադրբեջանցիների պնդումները, պատճառաբանելով, թե դրանք չափազանց անհեթեթ են, որպեսզի իրենք պատասխանեն: Մինչդեռ նման մոտեցումը, ըստ «Հայկական ճարտարապետությունն ուսումնասիրող կազմակերպություն» հ/կ ղեկավար Սամվել Կարապետյանի, կարող է վտանգավոր հետեւանքներ ունենալ. «Ասել, որ ադրբեջանցիների պնդումներն այնքան անհեթեթ են, որ միայն ծիծաղ կարող են հարուցել, շատ վտանգավոր մոտեցում է: 60 տարի առաջ նույն կերպ ժպիտ էին հարուցում ազերիների պնդումներն այն մասին, որ նրանց նախնիները եղել են քրիստոնյա աղվանները: Անցավ 60 տարի, եւ այսօր դա, հավատացեք, այլեւս ժպիտ չի հարուցում: Աշխարհի շատուշատ գիտնականներ այսօր լրջորեն հաշվի են առնում այս թեզը եւ շրջանառում: Անցած տարիների ընթացքում քրիստոնյա աղվանների մասին ազերիները հրատարակել են հարյուրավոր անուն գիտական գրականություն: Եվ այսօր, երբ նրանք իրենց հերթական սուտն են գրում՝ հղում անելով այն հաստատող հարյուրավոր հրատարակած գրականությանը, ակամայից դա պատկառազդու է դիտվում: Բանն այնտեղ է հասել, որ ադրբեջանական կայքէջերում Հայաստանն արդեն հիշատակվում է իբրեւ «Արեւմտյան Ադրբեջան»: Մտեք նրանց գիտական կայքէջերը եւ կտեսնեք՝ Հայաստանի Հանրապետություն ասվածն արդեն չկա, կա «Արեւմտյան Ադրբեջան»:
Ադրբեջանցիների կեղծարարություններն անպատասխան թողնելը խիստ վտանգավոր է համարում նաեւ հնագույն եւ միջնադարյան քարտեզների մասնագետ, ՀՀ ԳԱԱ պատվավոր դոկտոր Ռուբեն Գալչյանը. «Այո, իրենց արածն անհեթեթություն է, սակայն եթե այդ անհեթեթությունն անպատասխան թողնվի, ապա մի քանի տարի անց աշխարհի գրադարանները լի կլինեն նրանց գրականությամբ, ինչին ի հակակշիռ, ցավոք, այսօր չկա մերը: Վաթսուն տարի է՝ մեր գիտական աշխարհը չի պատասխանել ադրբեջանական անհեթեթ տեսություններին եւ ստերին: Եթե այն ժամանակ եղբայրական հանրապետություններ էինք, ապա հիմա ի՞նչն է պատճառը, հիմա ինչո՞ւ է լուռ մեր գիտական հանրությունը»:
Վերջին 15 տարիների ընթացքում Ադրբ եջանի նախագահի կնոջ՝ Մ. Ալիեւայի ղեկավարած Հ. Ալիեւի հիմնադրամը հրատարակել է հայկական մշակութային արժեքների աղվանական ծագումը «գիտականորեն հիմնավորող» մի քանի տասնյակ հատոր գրականություն. սկսած հայկական ժողովրդական հեքիաթներից, մեր էպոսից, վերջացրած հայ աշուղական երգարվեստով ու պատմաճարտարապետական հուշարձաններով՝ բոլորը վերագրված են քրիստոնյա աղվաններին ու թուրք օղուզներին: Եվ այդ ամբողջ գիտական աղբը շատ գեղեցիկ կերպով պատկերազարդված է, թարգմանված մի քանի լեզուներով: Նույնաբովանդակ բազմաթիվ գրքեր եւ ալբոմներ են հրատարակվում նաեւ Ադրբեջանի մշակույթի եւ տուրիզմի, ինչպես նաեւ ԱԳ նախարարությունների կողմից: Եվ ոչ միայն հրատարակվում են, այլեւ անվճար ուղարկվում աշխարհի գրեթե բոլոր խոշոր գիտական հաստատություններին, քաղաքական կառույցներին, գրադարաններին ու համալսարաններին: Այսինքն, ադրբեջանական մշակութային էքսպանսիան իրականացվում է պետական ամենաբարձր մակարդակով:
Իսկ, ի պատասխան, ի՞նչ է արվում Հայաստանում: Սամվել Կարապետյանի կարծիքով. «Պետական մակարդակով այսօր ոչինչ չի արվում: Ավելին, այն նյութը, որը մեր կազմակերպությունն է հրատարակել, դրանից էլ մեր պետական ատյանները հարկ չեն համարում օգտվել»: Պարոն Կարապետյանը նշեց, որ իրենց կազմակերպության կողմից հրատարակված 11 հատոր գրքերի գրեթե ողջ տպաքանակը մնացել է իրենց գրասենյակում. «Մեր վերջին՝ «Հյուսիսային Արցախ» գիրքը 1000 օրինակ է տպվել եւ 800 օրինակն այստեղ բարձած-դրված է: Ինչի՞ համար է սա, որ թթո՞ւ դրվի, թե՝ որ քարոզչական դաշտի մեջ օգտագործվի որպես հակակշիռ: Ընդ որում, այս գիրքն այնքան հիմնավոր պատասխան է ազերիների բոլոր անհեթեթություններին, որ միանգամից կլվանա մնացածը: Մեր ԱԳՆ-ն ինչո՞ւ մի անգամ չի դիմում այս պատրաստի նյութն օգտագործելու համար: Նրանք կարծես թե ուղղակի հետաքրքրված չեն»:
Ադրբեջանական ցնդաբանությունները հիմնավորապես ջախջախող «Ադրբեջան եւ Հայաստան, երեւակայությունները ցուցափեղկում» անգլերեն գրքի հեղինակ, Լոնդոնում Հայաստանի նախկին պատվավոր հյուպատոս Ռուբեն Գալչյանն էլ մեզ հետ զրույցի ընթացքում դժգոհեց պետական ատյանների անտարբերությունից. «Նախքան հրատարակելը, ես իմ գիրքը ներկայացրի ՀՀ ԱԳՆ-ին, բայց որեւէ հետաքրքրություն չդրսեւորվեց նրանց կողմից: Աշխատակիցների մակարդակով ինձ բոլորն ասում էին, որ իրենք նյութ չունեն՝ օտարերկրյա հյուրեր ունենալու դեպքում նրանց բաժանելու համար: Սակայն, այնուամենայնիվ, ԱԳՆ-ում այդպես էլ ժամանակ չգտան ինձ հետ հանդիպելու, որպեսզի ես նրանց ներկայացնեի արդեն իսկ պատրաստի աշխատանքն ու բացատրեի դրա կարեւորությունը»: Իր անձնական միջոցներով գիրքն ամերիկյան եւ եվրոպական 200 գրադարաններին ուղարկած գիտնականը ներկայումս այն թարգմանում է հայերեն եւ ռուսերեն. «Այն ի սկզբանե գրել էի անգլերեն, քանի որ դա, ըստ իս, առավել առաջնային էր՝ արտաքին աշխարհում գոնե որեւէ կերպ հակազդելու համար: Իսկ թե հայերեն ու ռուսերեն տարբերակն ի՞նչ միջոցներով պիտի հրատարակեմ՝ դեռ չգիտեմ»:
Հ. Գ. Խնդրի վերաբերյալ ՀՀ մշակույթի փոխնախարար Գ. Գյուրջյանի հետ հարցազրույցը՝ առաջիկայում:
