Հայոց լեզվի եւ հայ գրականության միասնական պետական թեստի հեղինակները պարզաբանում են
Հայոց լեզվի եւ հայ գրականության 2009 թվականի միասնական քննության թեստը հարուցել է դիմորդների, ծնողների, մասնագետների եւ լրագրողների դժգոհությունը։ Առարկությունների գերակշիռ մասը վերաբերում է թեստի բարդության աստիճանին. հակասություն է արձանագրվում թեստի եւ 2008 թվականի աշնանը ՀՀ ԿԳՆ գնահատման եւ թեստավորման կենտրոնի հրապարակած «Հայոց լեզվի եւ հայ գրականության պետական ավարտական եւ միասնական քննության ուղեցույցի» միջեւ։
Քննական թեստի բարդության աստիճանը բնավ պայմանավորված չի եղել այս կամ այն մասնագետի քմահաճույքով։ Թեստը կազմվել է առանձին մասնագետների եւ հաստատությունների ներկայացրած տասնյակ առաջարկների հիման վրա, որոնցում ակնհայտորեն նկատվում է թեստի բովանդակային, մասամբ նաեւ՝ կառուցվածքային մասը հարստացնելու միտում։ Եվ դա բնական է։ Երկու տարի առաջ հրատարակված եւ այս տարի մասնակի խմբագրական սրբագրումներով վերահրատարակված ուղեցույցում զետեղված նմուշները ընդամենը առաջադրանքների իրացման օրինակներ են, որոնք կարող էին եւ զետեղված չլինել ուղեցույցում։ Ուղեցույցը կոչված է արձանագրելու թեստի բովանդակային ու կառուցվածքային հիմնական սկզբունքները։ Իսկ ինքնին թեստը մշակման ու հարստացման ճանապարհ պիտի անցնի հնարավոր կատարելության եւ ավարտուն տեսքի հասնելու համար։ Այս տարի կատարվել է հերթական քայլը՝ թեստի բովանդակային մասի հարստացման եւ հագեցվածության ճանապարհով։ Քննական թեստը կազմողները առաջնորդվել են բացառապես ուղեցույցի կառուցվածքով եւ տրամաբանությամբ։ Ներկայացված 80 հարցերը թեստում դասավորված են ճիշտ նույն հերթականությամբ, ինչ ուղեցույցի նմուշներում։ Չկա որեւէ հարցի ձեւակերպում, որ էապես տարբերվի ուղեցույցի եւ անցյալ տարվա քննական թեստի առաջադրանքների պահանջներից։
Մամուլում իբրեւ սխալ կամ անհաջող ձեւակերպված հարցերի մասին տալիս ենք հետեւյալ պարզաբանումները։
Ա 18 առաջադրանքի վերաբերյալ նշվում է, որ տրված բառաշարքում հանիրավի տեղ է գտել նաեւ «ածական» բառը, որը իբր չի կարող համարվել գոյական։ Համապատասխան բառարաններում հիշյալ բառի խոսքիմասային պատկանելության վերաբերյալ հստակ նշված է՝ ածական, գոյական։
Թեստի Բ 64 առաջադրանքում պահանջվում է նշել այն կապերի ու կապական բառերի շարքը, որոնք գործածվում են սեռական (տրական) հոլովաձեւի հետ։ Ճիշտ պատասխանի շարքում նշված է «որպես» կապը, որի առկայությունը քննադատների կողմից համարվում է ծուղակ։ Մինչդեռ դպրոցական դասագիրքը միանշանակ արձանագրում է, որ նշված կապը գործածվում է տրական հոլովի հետ։ Ասվում է նաեւ, որ աստղանիշով տարբերակված կապերը գործածվում են այլ հոլովաձեւերի հետ եւս (Ֆ. Խլղաթյան, Հայոց լեզու, 6-րդ դասարան, Ե., 1999 թ., էջ 123)։
Հայ գրականությանը վերաբերող բոլոր տասնհինգ առաջադրանքները (Ա 39-Ա 50, Բ 28-Բ 30) ճշտորեն համապատասխանում են դպրոցական ծրագրին եւ դասագրքերին։
Ա 39 առաջադրանքը ստուգում է «Հեծաւ արի արքայն Արտաշէս ի սեաւն գեղեցիկ» Գողթան երգի իմացությունը։ Ուղեցույցը «Անգիր հանձնարարվող ստեղծագործություններ» բաժնում (էջ 12) պահանջում է գրաբարով անգիր սովորել Գողթան երգերի՝ դասագրքում առկա բոլոր հատվածները։ Հանձնարարված հատվածը տեղ է գտել հայ գրականության 9-րդ դասարանի դասագրքում (Հ. Բախչինյան, Ս. Սարինյան, Հ. Թամրազյան, Հայ գրականություն, 9-րդ դաս., Ե., 2006, էջ 25)։
Ա 41 առաջադրանքով պահանջվում է նշել, թե ում նամակներն են տեղ գտել Խ. Աբովյանի «Վերք Հայաստանի» վեպում։ Բացի այն, որ վեպը ծրագրային է, եւ դիմորդը պարտավոր է ընթերցել այն, հարցի պատասխանը նշված է 9-րդ դասարանի դասագրքում («Կամ ահա Թագուհու մոր ողբը, Աղասու մոր ու Նազլուի նամակները, որոնք ցույց են տալիս, թե զգացմունքների ինչպիսի՜ բուռն ապրումներ ունեն մարդիկ…», էջ 78)։
Ա 46 առաջադրանքի առնչությամբ հոդվածներից մեկում ասվում է, թե «դպրոցական ծրագրերից դուրս է Միսաք Մեծարենցի հրապարակախոսությունը»։ Սա կրկնակի անհեթեթ միտք է, քանի որ 46-րդ հարցը վերաբերում է ոչ թե հրապարակախոսությանը, այլ Մեծարենցի գրական հայացքներին, իսկ դրանք առանձին ենթաբաժնով առկա են դպրոցական դասագրքում։ Թեստում դրված բոլոր մեջբերումները դպրոցական դասագրքից են, որը պարտավոր է իմանալ դիմորդը (Հ. Թամրազյան, Դ. Գասպարյան, Ժ. Քալանթարյան, Հայ գրականություն, 10-րդ դասարան, Ե., 2004, էջ 7, 28, 31)։
Ա 47 առաջադրանքի մասին հռետորական հարցադրում է արվում, թե ինչու դիմորդը պետք է իմանա Վահան Տերյանի բոլոր յոթ շարքերը։ Այդ յոթ շարքերը հստակ բացատրությամբ եւ հատուկ ընդգծումով նույնպես նշված են 10-րդ դասարանի հայ գրականության դասագրքում (էջ 39)։
Նույն դասագրքից են նաեւ Ա 48 եւ Ա 49 առաջադրանքների բոլոր մեջբերումները։ Առաջինի վերաբերյալ հայոց լեզվի եւ գրականության մի շարք ուսուցչուհիներ հակամանկավարժական հարցադրում են անում, թե դիմորդին ինչ է տալիս Մեծ տիկնոջ խոսքերի իմացությունը, իսկ Ա 49-ի մասին մի լրագրողուհի կարծիք է հայտնում, թե Բակունցի պատմվածքներին վերաբերող հարցը «ռեբուս-գլուխկոտրուկ» է։ Մինչդեռ «Վարդանանք» վեպը եւ Բակունցի նշված պատմվածքները ծրագրային գործեր են, եւ դրանք ընթերցած դիմորդը հանգիստ որոշում է բացառապես դասագրքում տեղ գտած բնագրային հատվածների պատկանելությունը։
Թեստը քննադատողները զավեշտի են վերածել Ա 50 առաջադրանքի մեկնաբանությունը։ Ներկայանալ չցանկացող մի «մասնագետ» լրագրողին դժգոհում է, որ դիմորդից պահանջում են «պարբերություն առ պարբերություն» իմանալ Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմությունը»։ Իսկ մի լրագրողուհի թեստ կազմողներին մեղադրում է, որ խմբագրել են Խորենացու տեքստը եւ «այնտեղից դուրս թողել «Երվանդաշատ» բառը։ Այս դիտարկումները երիցս սխալ են։ Նախ՝ Ա 50-ի հատվածը քաղված է ոչ թե Խորենացու պատմության ինչ-որ էջից, այլ դարձյալ դպրոցական դասագրքից։ Երկրորդ՝ այդ հատվածում բացակայում է քաղաքի անունը։ Երրորդ՝ քաղաքի անունը, որ նշված է ե՛ւ Խորենացու գրքում, ե՛ւ դասագրքում (բայց ոչ մեջբերված հատվածում), ոչ թե «Երվանդաշատ» է, այլ Երվանդակերտ (տե՛ս Հայ գրականություն, 9-րդ դասարան, էջ 17-18)։
Վերջապես, հատուկ պարզաբանման ենթակա է Բ 79 առաջադրանքը. «Նշված հատկանիշներից ո՞րն է ընդհանուր Եղիշե Չարենցի «Դեպի լյառը Մասիս» եւ «Խմբապետ Շավարշը» երկերի հերոսների համար»։ Նախ նշենք, որ սա Բ մակարդակի հարց է, իսկ այդ մակարդակում ընդգրկվում են գրականությանը վերաբերող առավել բարդ, վերլուծական հարցեր։ Պետք է ընդգծել նաեւ, որ հարցը գլխավորապես վերաբերում է «Դեպի լյառը Մասիս» պոեմին եւ նրա հերոսին՝ Խաչատուր Աբովյանին։ Այդ պոեմը ծրագրային ստեղծագործություն է, այսինքն՝ դիմորդը պարտավոր է ընթերցել այն։ Թեստում նշված չորս պնդումներից երեքը վերաբերում են այդ պոեմի գլխավոր հերոսին եւ գրեթե բառացի քաղված են դպրոցական դասագրքից, որի մեկուկես մեծադիր էջեր նվիրված են «Դեպի լյառը Մասիս» պոեմի վերլուծությանը։ Թեստ կազմողները ծրագրային գրվածքին վերաբերող առաջադրանքը ձեւակերպել են համեմատական եղանակով՝ այն զուգադրելով «Խմբապետ Շավարշը» պոեմի հետ։ Վերջինս պարտադիր ընթերցանության նյութ չէ, բայց մոտ կես էջ վերլուծված է դասագրքում, եւ թեստում ընդգրկված են բացառապես դասագրքում առկա երկու մտքեր։ Դրանցից մեկը, որ Ա 79 քննական առաջադրանքի պատասխանն է, դարձյալ հատուկ ընդգծումով տրված է դպրոցական դասագրքում. «Չարենցը խտացնում է իր հերոսի հոգեբանության հիմնական գծերը։ Գեղարվեստական այս հնարանքը մի քանի տարի անց նա օգտագործեց նաեւ «Դեպի լյառը Մասիս» պոեմում» (Հայ գրականություն, 10-րդ դասարան, էջ 69. հմմտ. քննական առաջադրանքի պատասխանը. «Հերոսի հոգեբանության հիմնական գծերը տրվում են մի պահի՝ գիշերային ծանր խորհրդածությունների միջոցով»)։
Ի դեպ, երեկ «Առավոտը» հեղինակային խմբի հետ հանդիպման ժամանակ հնարավորություն ունեցավ համոզվելու, որ նրանցից մեկի՝ իբր մարմնական վնասվածքներ ստացած լինելու մասին մամուլում տարածված ասեկոսեները իրականությանը չեն համապատասխանում։
