Հարցազրույց բանաստեղծուհի Կարինե Աշուղյանի հետ
– Քո «Հմայիլներում» Մ. Ցվետաեւայի հատկանշած Անմահությունից Տարագրվածի թախծությամբ ես նայում մահկանացության կնիքով կնքվածների՝ երկրայինների այս տանը, որովհետեւ՝ «Մեկն իմ անունով գնում է, գալիս… Մի բոլորովին ուրիշ, ուրիշ օր Հենց ես եմ գալու, Ես գալու եմ դեռ» («Ուրիշ ես»): Միայն բանաստեղծները գիտեն՝ նյութեղենն ինչքան օտար է իրենց, անհարիր այն եթերայինին, որ բանաստեղծողի կերպն առած՝ շրջում է Երկնային արքայությունում: Եղել են տարագրվածներ, որ բերկրանքով են ընդունել այդ բացակայությունը, քանզի նյութեղեն ներկայությունը ստորադասված է նրան, ինչը նյութից անդին է եւ չափվում է ժամով Հավերժի:
– Երկնային արքայությունից տարագրված բանաստեղծն այս թիթեռակյաց օրերի ահասարսուռ- քնքույշ թախծի ու զմայլանքի մեջ զբաղված է հենց հմայախոսությամբ. նրա գիրը հմայիլ ու թովչություն է՝ հղված Հավերժի ժամին նույնացվող Մահվանը եւ Անմահությանը: Երեւի ոչ ոք բանաստեղծի չափ չի վախենում Մահվանից, եւ նրա չափ հավատում Անմահությանը. ապրելու թրթիռն այնքան սքանչելի է, որ անհնար է չսարսափել վաղ-ուշ վրա հասնող վախճանից եւ նաեւ չհավատալ, որ ինքնագիտակցված այս կյանքը չի կարող երբեւէ դադարել: Ու նաեւ չի սարսափում, որովհետեւ հավատում է Անմահությանը…
– «Մարմինդ վեր է տարածությունից եւ ժամանակից»՝ խենթ պահին վարգող նժույգին ես դիմում («Անուններ»), ճախրանքի պահին ամպեր գրկած թռչունին, ոսկելողակ ձկանը… ու խոստանում՝ «Մի օր կհիշեմ ուրիշ անուններ»: «Զանգակաձայն» ու «զվարթ» անուններ ես խոստանում հավատավորի բերկրությամբ: Ի դեպ, այս բանաստեղծությունը կարելի է մեկնել իբրեւ նշանագիտական (սեմանտիկական) մի հմայիլ, որ ասես երկրային իրերը ուզում է եղծանումներից փրկել: Մեր ժամանակների մեծագույն խզումներից մեկը իրերի եւ նրանց անունների փոխօտարումն է. մեր ներաշխարհային հայելիացումները (իրերը), պարզվեց, ոչ թե դաշնությամբ են գոյել մեզ հետ, այլ չարաբաստ տեսիլքվել են՝ մեզ հասցնելով բնազանցական վիհեզրերին: Դու կորուսյալ հաշտությո՞ւնն ես երազում:
– Իրերի եւ անունների փոխօտարումը, սակայն, բոլոր ժամանակների խզումն է. հայելին, որի մեջ տեսնում ենք ինքներս մեզ եւ ողջ աշխարհը, միշտ էլ այս կամ այն չափով «ծուռ» է… Մարդուն երբեք տրված չէ իրերի եւ անունների կատարյալ ներդաշնությունը: Եվ դարձյալ՝ միայն բանաստեղծի արյունն է պաղում բնազանցական այդ վիհեզրերից հնչող թովիչ մահերգից…
Զանգակաձայն եւ զվարթ անուններով վերակոչվելու մղումը, ահա, քաղել եմ զգայելի-մտածելի ամենայնից, որովհետեւ ողջ գոյավորն է հղի նախնական ներդաշնության վերագտնումի սպասումով:
– Այսպես ողջը (հիշու՞մ ես Պիեռ Բեզուխովի՝ «Այս ամբողջը ես եմ» հայտնատեսական բերկրանքը) կամաց- կամաց վերածվում է Հուշի- Հիշողության («Ես դառնում եմ հիշողություն»)…
– Մենք ամենքս շարունակ զբաղված ենք դրանով՝ գիտակցված, թե չգիտակցված: Պարզապես Հիշողության վերածվելու բանաստեղծի զգացողությունն է բացառիկ. անհուշ չլինելու- չդառնալու ոչ մի հատուկ ջանք չթափելով՝ նա լցվում ու լցվում է Ձայնի, Գույնի, Բույրի՝ Կյանքի հիշողությամբ: Ինչ-որ իմաստով նա ընդամենը սափոր է, որտեղ լցվող հիշողություններից, ինչպես խմորվող խաղողից՝ գինին, ծնվում են հմայիլները:
– Բան-աստեղծումի աստվածացումը. սա ոչ միայն քո՝ բանաստեղծի ենթադրվող բնազդով, այլ խիստ գիտականացված, գոնե այն տեսության համաձայն, որ կյանքը գենային ալիքների ծնունդ է. ձայնի-ալիքի-հնչյունի…
– Եվ այնուամենայնիվ, նախ եւ առաջ բնազդով է, եւ որ արդի բնագիտությունը երկրային կյանքին ալիքային բնույթ է վերագրում, իսկ բնագիտության փիլիսոփայությունը եւ գոյաբանությունը վավերացնում են կյանքի՝ ձայն-հնչյուն լինելը, ընդամենը ռացիոնալ ճանապարհով իռացիոնալ ճշմարտությանը վերադառնալու է նման:
– Գոյի հրաշքներից մեկը փոխակերպվելն է, որ բան- աստեղծումի դեպքում դրսեւորվում է հեղինակային եսի տարամիտվածությամբ՝ ինքնադիտարկում իր այլացումներում: Սա ընդգրկված է քո «Նորավեպեր» շարքում, որ բացվում է Ֆ. Կալոյի իտերացիոն նկարով: Ի դեպ, այս շարքի «Էնեականը» իտերացիայի եսի օրինակ է՝ ըստ հայտնի անտիկ ստեղծագործության:
– Բանաստեղծը միշտ է կրում իր մեջ այլացումներ: Երջանկություն փնտրելու եւ կատարելության հասնելու նույն ճանապարհին պատահող այլացումները իրականում դարձյալ իրի եւ անվան առավել կամ պակաս ներդաշնություններն են:
– Փոխակերպումներն ավելին են, քան միեւնույն եսի տարակերպ այլացումները, առավել եւս բանաստեղծական հայեցաձեւը նաեւ փորձ է՝ միահյուսելու Տարագրվածի փիլիսոփայությունը քո այն ինքնակեցությանը, որը «Վեր-Հուշի» մեջ է, այսինքն՝ դու այլ եսերից հետո ընդունում ես միայնությանը դատապարտված մնալու անխուսափելիությունը՝ «Միայնակ կին, Ավելի միայնակ, Քան պարզապես մարդը, Քան պարզապես կինը, Քան մայրը միայնակ»:
– Իսկ մտահասանելի այն ո՞վ կամ ի՞նչն է, որ միայնակ չէ՝ անտառի ծառը նույնքան մենակ է, որքան բացատինը, որեւէ բզեզ նույնքան է մենակ, որքան աստղը՝ անհաշիվ աստղերի կողքին: Աստվածներն էին մենակ՝ դիցարաններում, եւ մեն-միակ Աստված է մենակ: Տիեզերքն է մենակ, անգամ, եթե ուրիշ, մեր գիտակցությանն անմերձ Տիեզերքներ կան՝ դրանք էլ ինչ-որ համակեցություն են կազմում, որ դարձյալ ինքնին մեկն է ու մենակ: Մեկը հենց գոյության գաղտնիքն է եւ գոյության միակ հնարավորությունը: Իսկ բանաստեղծությունը նաեւ միակության-մենակության հուզական բանաձեւումն է, թերեւս:
