Այս փոքրիկ գործը գրել եմ 2003 թվականին՝ Այդին Մորիկյանի 45-ամյակի առթիվ: Այն տպագրվել է «Առավոտի» 2003 թվականի ապրիլի 18-ի համարում, ապա՝ իմ «Եռանկյան չորրորդ անկյունը» գրքում: Այսօր, երբ ավարտվել է Այդինի երկրային կյանքը, եւ ես դեռ այնքան եմ լցված բաժանումի դառնությամբ, որ չեմ կարող նոր խոսք գրել, նորից սա եմ առաջարկում ընթերցողին, քանզի սա նվիրված է միշտ ողջ Այդին Մորիկյանին:
ՄԵՍՐՈՊ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
ԱՅԴԻՆ ՄՈՐԻԿՅԱՆԻՆ
… Եվ ես հարցրեցի ժամապահին.
– Այս ճահճի մոտ ի՞նչն ես հսկում…
Գիշեր էր: Ավելի ճիշտ՝ գիշերվա այն հատվածը, երբ խավարը չի ուզում ավարտվել, իսկ լուսաբացն էլ դեռ չի սկսվում: Հները դրան երրորդ պահակաժամ էին ասում. հերթապահության ամենադժվար ու վտանգավոր ժամը, որ ամեն զինվորի չի վստահվում:
![\"\"](\"https://www.aravot.am/2009/aravot_arm/May/20/p12.jpg\")
Առարկաներն ու մարդիկ չէին զանազանվում, ու հնարավոր չէր տարբերել անգամ՝ դիմացինդ բարեկա՞մ է, թե՞ թշնամի, սրիկա՞ է, թե՞ ազնիվ, գջլո՞տ է, թե՞ հարուստ մեկը, զինվո՞ր է, թե՞ ավազակ, նիզակակի՞ր է, թե՞ աղեղնավոր, ավտոմա՞տ ունի ուսից կախ, թե՞ դարանակալ դաշույն՝ գոտկատակին…
Ես չէի նկատել ժամապահին, բայց նա երրորդ պահակաժամի զինվոր էր եւ ինձ տեսել էր դեռ հարյուր կիլոմետր հեռավորությունից, հետեւել տեղաշարժիս:
– Կանգնի՛ր,- կանչեց նա,- ո՞վ է գալիս…
Նա իսկական ժամապահ էր եւ պարտավոր էր ամեն ինչ անել ըստ կարգի:
– Բարեկամ է,- պատասխանեցի ես՝ գոռալով:
– Նշանաբառն ասա,- պահանջեց նա:
Ես լուռ էի, որովհետեւ դեռ չգիտեի նշանաբառը:
– Կանգնի՛ր…
Սակայն ըստ կանոնագրքի հաջորդ բառը՝ «կկրակեմ»-ը, այդպես էլ չհնչեց:
Նա իսկական ժամապահ էր, եւ ես կանգ առա: Ավելի ճիշտ՝ նստեցի պատահական մի քարի: Նա նման չէր զինվորի. ոչ կամուֆլյաժ ուներ, ոչ զենք: Սա հետո՝ աղջամուղջին նկատեցի:
Ես դժվարությամբ հաղթահարել էի ճահիճը, սակայն շատ չէի հեռացել դրանից: Օդը դեռ գաղջն ու խոնավությունն էր պահում:
– Մի քանի քայլ առաջ արի,-կանչեց նա,- հենց ճահճահոտը ռունգերիցդ անցնի, կանգ առ մի պահ:
Ես ուղիղ տասը քայլ կատարեցի, եւ երբ օդը մի քիչ թարմացավ, կանգ առա: Ընդամենը տասը քայլի տարբերություն, եւ շուրջն ամեն ինչ այլ էր՝ թարմ ու թվում էր՝ ծաղկող: Եվ աղջամուղջի մեջ ամեն ինչ հարթ էր: Միայն կիսաքայքայված մի ամրոց էր գծագրվում այդ հարթության վրա՝ իբրեւ նախազգուշացում…
Եվ երբ այդ ամենի մեջ նկատելի եղավ նաեւ նա՝ ես հասկացա, որ ժամապահ է, թեպետ ոչ կամուֆլյաժ ուներ հագին, ոչ զենք՝ ուսից կախ, ու հարցրեցի.
– Այս ճահճի մոտ ի՞նչն ես հսկում…
Նա իսկական ժամապահ էր եւ օրենքով հերթապահության պահին զրուցելու իրավունք չուներ: Սակայն նա տարօրինակ ժամապահ էր նաեւ, որ կանոններ եւ կաղապարներ էր ջարդում, ու խոսեց.
– Դու ճահճի կողմից եկար ու ավերակը տեսար, դրա համար էլ քեզ թվում է, թե հսկելու բան չկա: Ես էլ այդ կողմերից եմ եկել:
– Արի,- շարունակեց նա,- ավելի մոտ արի, որ գոռալով չխոսեմ: Ճահիճն, այո, պաշտպանելու կարիք չունի: Նրանի՛ց պետք է պաշտպանվել: Այն անընդհատ ավելի է մոտենում այս ավերվող ամրոցին: Սա էլ պետք է պահպանել, քանի չի փլուզվել հիմնովին: Կգան, հասկանո՞ւմ ես, մի օր կառուցողները: Բայց ամրոցը սկսել է արագ քայքայվել: Այն, ինչ կանգուն ու հավերժ էր թվում, ճաք է տալիս: Իսկ անընդհատ մոտեցող ճահիճն էլ գարշահոտ է արձակում: Ես նախ ճահճի ճանապարհն եմ փակում, որ այստեղից սկսվող թարմությանը ոչինչ չսպառնա:
– Դժվար է, քո գործը…
– Մնա ինձ մոտ ու օգնիր: Թե չէ՝ շատերը քեզ պես ասացին, որ գործս դժվար է, ու վազեցին՝ մեկը աջ, մյուսը ձախ՝ կարծելով, թե մաքուր այս օդը հենց իրենց գնացած ուղղությամբ է շարունակվելու: Այդ վազողները կամաց-կամաց հետ են գալիս, ոմանք՝ իրենք էլ չզգալով, նորից դեպի ճահիճն են վերադառնում՝ այնտեղ, որտեղից եկել են: Ես էլ երբեմն մտածում եմ՝ գլուխս առնեմ ու հեռանամ: Բայց դե հեռանալը ոչինչ չի փոխի, երբ հոգիդ է անհանգիստ:
Այդ ժամանակ թվաց, թե լույսը բացվում է: Այն դանդաղ էր բացվում, երկար: Ու չհասցրեց բացվել: Աղջամուղջը մնաց: Չգիտես ինչպես եւ որտեղից՝ նորից սկսվեց խավարի արշավը: Ու այդ պահին էր, որ ժամապահն ասաց.
– …հեռանալը ոչինչ չի փոխի, երբ հոգիդ է անհանգիստ: Իսկ երբ նահանջողները շատացել են, ես պիտի այստեղ լինեմ, որ ճանապարհ ցույց տամ մյուսներին, ովքեր լքում են ճահիճը՝ հանուն թարմության, ու փորձեմ հասկանալ. Երկիրը, Հողը, Հայրենիքը, Հացը, Մենք՝ ո՞նց պիտի իրար հետ ամբողջանանք, երբ նահանջողներն այսքան շատացել են, իսկ ճահիճն էլ անընդհատ առաջ է գալիս ու ձգում… Եվ քանի դեռ չի կլանել ու խեղդել՝ ես պիտի այստեղ լինեմ: Մնա եւ օգնիր…
Ահա այդ պահին ամեն ինչ կիսված էր. կիսախավար էր ու կիսալույս: Այնտեղ, որտեղից սկսեցի դանդաղ առաջանալ, կիսալույս էր՝ չառավոտված գիշեր, այնտեղ, ուր արդեն հասել էի, կիսախավար էր՝ դեռ չբացված, բայց նորից խավարող առավոտ:
Կարծես հավերժ երրորդ պահակաժամ էր:
