![\"\"](\"https://www.aravot.am/2009/aravot_arm/April/16/p27.jpg\")
Հետո՞ ինչ, որ 60 տարեկան եմ
Այս հարափոփոխ ու խայտաբղետ աշխարհում ոչ ոք ոչ մեկին եւ ոչնչով չի կարող զարմացնել, առավել եւս՝ գրականությամբ: Դոն Քիշոտ եւ Սանչո Պանսա տեսած մարդկանց գրավելու համար տաղանդն ու երեւակայությունը քիչ են: Թե ի՞նչ է պետք՝ չգիտեմ, բայց ուզում եմ իմանալ:
60 տարին ապրելու համար շատ է, բայց ամենահասարակ բաները հասկանալու համար՝ քիչ: Ամբողջ կյանքում փորձեցի ըմբռնել «հայ» կոչվող հանելուկը. ո՞վ է նա, ինչո՞ւ ենք փշաքաղվում մեր ազգությունը հիշելիս, ինչո՞ւ է մեր զայրույթն ատելության վերածվում, երբ մեկը մեզ ասում է. «Դու հա՛յ չես» եւ ինչո՞ւ է մեկը խոցվում, երբ նրան ասում են. «Դու հա՛յ ես»: Տարօրինակ է, չէ՞, նույն հատկանիշը մարդու մի տեսակին մեծարում է, մյուսին՝ ստորացնում: Մարդկային այդ երկու տեսակի արանքում կարո՞ղ է երեւակայություն խցկվել: Կարո՞ղ է գրականություն ստեղծել այն մարդը, ով այբուբենից առաջ իր ցավն է յուրացրել: Եվ ընդհանրապես՝ ցավը կարո՞ղ է արժեք դառնալ:
Մինչեւ հասկացա, որ «հայ» կոչվող արարածը նա է, ով անխնա ինքն իրեն լցնում է ցավով եւ կյանքի մյուս հատվածում փորձում ազատագրվել դրանից, արդեն 50 տարեկան էի: Աշխարհի քաղաքացի դառնալուն միտված իմ ջանքերն իզուր անցան: Օգնության կանչեցի Շերվուդ Անդերսոնին եւ Հեմինգուեյին՝ չստացվեց: Փորձեցի զինվորականի համազգեստի մեջ նորոգել իմ էությունը՝ դարձյալ ապարդյուն: Շուշիի հաղթանակից հետո մի պահ սկսեցի մեր թշնամուն էլ խղճալ ու մտածեցի՝ վերջ, արդեն մսխել եմ իմ ստացած ժառանգությունը եւ ազատ կարող եմ մոդեռն ինչ-որ բան գրել եւ հավակնել Նոբելյան մրցանակի. դա նույնպես ինքնախաբեություն էր. մարդու եւ գրողի իմ տեսակի մեջքին ճակատագիրը խարան էր դրել, եւ ես դատապարտված եմ այն կրել մինչեւ վերջ:
Ինչո՞ւ գրողի զբաղմունքն ընտրեցի: Այն որպես մասնագիտություն ինձ համար ընկալելի չէ՝ կոչում է, կիրք է, սեր է, անհնազանդություն է, կամակորություն է… Ամեն ինչ է:
Խորհրդային հասարակարգում, ուր օրն ու տարին դարի դանդաղկոտությամբ էին անցնում, ազատությունն ավելի ապահով ապաստարան չուներ: Գրելն ինձ մի պտղունց ազատություն էր երաշխավորում: Գրողները, ինչպես նաեւ մյուս ստեղծագործողները, մի քիչ երես առնելու իրավունք էին փրցրել: Չարաշահողների քթից, իհարկե, բերում էին, սակայն այդ մի քիչն էլ բավարար էր, որ գրականության եւ արվեստի վիթխարի գործեր ստեղծվեին:
«Ազատություն» ասածի արժեքն այն ժամանակ մենք ավելի լավ էինք գիտակցում. սիրում եւ փայփայում էինք այդ շնորհը, տիրություն անում նրան: Ցավոք սրտի, այսօր ազատությունը տեր չունի, անտեր ջրի պես հոսում է փողոցներով, հաճախ վերածվելով ցեխաջրի:
Ինչի՞ եմ հասել այս 60 տարիների ընթացքում: Շատ բան էի ուզում գրել, բայց, բարեբախտաբար, այդ ամենն արդեն գրել էր Վիլյամ Սարոյանը: Լավ թե վատ՝ ինչ գրել եմ, սրտով եմ գրել, դրանք իմն են, դրանցով ես կարողացել եմ պահպանել իմ ազատությունը, դրանց մեջ ապրում է մարդու այն տեսակը, որի անունը Վրեժ Իսրայելյան է: Նա ձեզ ոչինչ չի պարտադրել, ձեզնից փառք ու դափնի չի խնդրել. ընդամենը կարճ պատմվածքների միջոցով ուզել է զրուցել ձեզ հետ: Նա, ինչպես եւ դուք, այս աշխարհում ապրելու իրավունք ունի, այս աշխարհին ասելու բան ունի: Գրածներիս համար ամաչելու բան չունեմ, չգրածներիս համար՝ ամաչում եմ:
Ինչ արած, հենց էլ 60 տարեկան եմ:
