«ՄԵԿ ԱՆԳԱՄ ՉԷ, ՈՐ ՆԵՐՈՂՈՒԹՅՈՒՆ ԵՄ ԽՆԴՐԵԼ ՄԵՐ ՍԽԱԼՆԵՐԻ ՀԱՄԱՐ»

Ասում է Հայաստանի վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը

– Կառավարության մարտի 5-ի նիստում անդրադառնալով Վազգեն Սարգսյանի 50-ամյակին՝ նշել էիք. «Նա խիզախ եւ համարձակ մարդ էր, երբեք չէր թաքնվում իր ընկերների թիկունքում, միշտ ամենաբարդ պահերին մեր ժողովրդի պատմության ծանր խնդիրները վերցնում էր սեփական ուսերին եւ հաջողությամբ լուծում»: Որպես ԱԺՄ վարչության նախկին անդամ՝ հետաքրքիր է՝ արդյոք Ձեր այս գնահատականը վերաբերո՞ւմ է նաեւ 1996-ի նախագահի ընտրության ընթացքում Վազգեն Սարգսյանի դերակատարությանը: Հարցը կարեւորում եմ՝ պարզելու համար, թե ընդհանրապես ինչպե՞ս եք վերաբերվում «100 տոկոս էլ ձայն հավաքեիք՝ իշխանությունը չէիք ստանա», կամ ժողովրդի ըմբոստությունը ուժով լռեցնելու մոտեցումներին:

– Հայաստանում դժվար է գտնել որեւէ մեկին, առավել եւս՝ հրապարակային քաղաքական գործչի, որի ելույթից հնարավոր չէ մեջբերումներ անել ու չկարողանալ ցույց տալ դրանց խոցելիությունը: Այս մեթոդը շատ են կիրառում ԶԼՄ-ները, ինչպես նաեւ քաղաքական գործիչները՝ իրենց հրապարակային բանավեճերում: Կարծում եմ՝ Ձեր հարցն այդ նպատակը չի հետապնդում. Դուք իսկապես ուզում եք հասկանալ՝ որ դեպքերում է, որ ժողովրդի ըմբոստությունն ուժով լռեցնելն անհրաժեշտություն է, եւ որ դեպքերում՝ դատապարտելի: Սա բավականին բարդ հարց է եւ պետք է քննարկվի հետեւյալ համատեքստում. հասարակությունը զարգացման ո՞ր փուլում է գտնվում, քաղաքացիական ինստիտուտները կայացա՞ծ են, թե՞ ոչ, արդյոք կարգուկանոնը երկրում օրենքո՞վ է հաստատվում, եւ ի վերջո ամենակարեւորը՝ ինչպիսի՞ արժեքային համակարգի կրող են քաղաքացիների մեծամասնությունը:

Կարծում եմ, որ Վազգեն Սարգսյանն այն պահին համոզված էր, որ ստեղծված իրավիճակից դուրս գալու լավագույն ձեւն ուժով կարգուկանոն հաստատելն է: Այլ խնդիր է, որ հետագայում նա վերանայեց համերաշխ հասարակություն կառուցելու վերաբերյալ իր պատկերացումները, ինչպես եւ մեզնից շատերը, որոնք սեփական սխալները տեսնելու համարձակություն ունեին:

Համաշխարհային փորձը շատ հարուստ է, եւ կարող ենք հիշել օրինակներ, երբ ուժի կիրառումն ըմբոստների դեմ ամբողջությամբ արդարացված էր, եւ հակառակը:

– Խոսելով այն մասին, թե արդյոք Վազգեն Սարգսյանի եւ նրա հետ զոհվածների մահից հետո քաղե՞լ ենք դասեր՝ ասել էիք. «Մենք գիտակցո՞ւմ ենք, որ անհանդուրժողականությունը, ատելությունը, չարությունը նոր հող են պատրաստում նոր սպանությունների համար»։ Կարծո՞ւմ եք, որ 10 մարդու գնդակահարելու մեղավորներին պատասխանատվության չենթարկելով, ընդդիմախոսներին բանտերում պահելով, ընդդիմության հավաքներն արգելելով եւ նրանց անգամ դահլիճներ չտրամադրելով՝ կարելի է արմատականորեն փոխել մթնոլորտը:

– Ես առաջարկում եմ Ձեր հարցը քննարկել երկու հարթություններում: Առաջինը՝ պետությունն իր գործառույթներով, երկրորդը՝ քաղաքական ուժերի երկխոսություն:

Պետությունն օրինական ուժ գործադրելու մենաշնորհ է: Աշխարհում չկա որեւէ մի պետություն, որը կառուցված չէ այս սկզբունքի վրա: Եթե անգամ կա համերաշխության ու համագործակցության մթնոլորտ՝ դա չի նշանակում, որ չկան օրինազանցներ, դա չի նշանակում, որ հանցագործներ կամ հանցագործության մեջ կասկածվողներ չպետք է լինեն բանտերում, դա չի նշանակում, որ պետությունը չպետք է կատարի իր պարտականությունները:

Այլ բան է՝ քաղաքական հանդուրժողականության ու քաղաքական ուժերի երկխոսության անհրաժեշտությունը, ազգային խնդիրների լուծմանն ուղղված համերաշխությունը:

Ողբերգական իրադարձություններում զոհվել են 10 հոգի: Մենք եւ ընդդիմությունը պարտավոր ենք անել ամեն ինչ, որ ամբողջ ուժով գործի միայն օրենքը եւ ոչ թե մեր սուբյեկտիվ դատողությունները: Իշխանավորները չպետք է միջամտեն դատական գործընթացներին: Ազգային ժողովի կողմից ստեղծված հանձնաժողովը պետք է ապահովի վստահություն գործընթացների նկատմամբ, իսկ ընդդիմությունը պետք է խստագույնս վերահսկի, որ դատական գործընթացները լինեն արդար եւ օրինական:

Այն, որ մեր պետությունն ունի բազմաթիվ հիմնախնդիրներ՝ գաղտնիք չէ: Այն, որ պետական գործառույթներն իրականացվում են թերություններով, բացթողումներով ու չարաշահումներով՝ նույնպես ակնհայտ է: Պետությունը պարտավոր է ապահովել կարգ ու կանոն օրենքի ուժով, իսկ քաղաքական հարթությունում կուսակցությունները պարտավոր են ապահովել քաղաքակիրթ երկխոսություն:

– Ձեր գնահատմամբ, իշխանությունները դասեր քաղե՞լ են մարտի 1-ի ողբերգությունից եւ քայլեր կատարել ներքաղաքական մթնոլորտի առողջացման ուղղությամբ։ Արդյոք անհանդուրժողականության դրսեւորո՞ւմ չէ նաեւ երկրում քաղաքական դրդապատճառներով կալանավորվածների առկայությունը: Երբեւէ, թեկուզ ոչ հրապարակավ, դրա դեմ հանդես եկե՞լ եք:

– Ի լրումն նախորդ հարցի պատասխանի՝ պետք է ասեմ, որ մարտի 1-ը դարձավ մեր պատմության ողբերգական էջերից մեկը, սակայն մենք նախագահական ընտրություններից հետո տեղ գտած իրադարձությունների շարքից իրավունք չունենք առանձնացնել միայն այդ օրը: Արդյոք ընդդիմության կողմից ընտրությունների արդյունքները չընդունելը, ընդդիմության՝ ցանկացած գնով իշխանության գալու ձգտումը կամ նրա անհանդուրժողականությունը ողբերգության պատճառը չդարձա՞ն: Եթե դուք արդարություն եք պահանջում նրանցից, ովքեր ձեզ հետ չեն՝ բարի եղեք ինքներդ ձեզ ներկայացնել գնահատման նույնպիսի կոշտ չափանիշներ: Հակառակ պարագայում՝ կիրառվում են երկակի չափորոշիչներ:

Ես մեկ անգամ չէ, որ ներողություն եմ խնդրել մեր սխալների համար: Միշտ պատրաստ եմ ընդդիմախոսների հետ երկխոսության, սակայն՝ միայն փոխադարձ հարգանքի մթնոլորտում:

– «Քաջ գիտակցում եմ, որ առաջին հերթին կառավարությունը եւ իշխանություններն են պատասխանատու համագործակցության, համերաշխության մթնոլորտի ձեւավորման համար»,- ասել էիք Դուք: Այս կապակցությամբ՝ ինչպե՞ս եք վերաբերվում մարտի 1-ի հանրահավաքում Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի արած կանխատեսմանը. «Չեմ բացառում նաեւ, որ մեզ առաջարկեն ազգային համաձայնության կամ, ավելի ճիշտ, ազգային փրկության կառավարություն կազմել»:

– Ժամանակն է գիտակցել, որ բավակա՛ն է մեր ազգին փրկելու փորձեր անել. ես սկզբունքորեն դեմ եմ այն թեզիսին, թե մենք փրկվելու կարիք ունենք, եւ թե կան այդ փրկիչները: Միայն անհրաժեշտ է շատ ու շատ աշխատել: Կառավարությունը պատրաստ կրում է իրականացվող քաղաքականության պատասխանատվությունը: Մենք լիովին գիտակցում ենք, թե ինչ բեռ ենք կրում մեր ուսերին:

Իրականում մենք ունենք մի լուրջ խնդիր՝ թե՛ իշխանությունում, թե՛ ընդդիմությունում. այն դարձել է նույնիսկ մեր երկրորդ բնավորությունը: Բոլորն ուզում են ղեկավարել, եւ շատերին թվում է, թե դա բնությունից տրված հմտություն է: Ցավոք, դա առասպել է, որին մարդիկ հակված են հավատալ: Կառավարելու համար, հատկապես պետական կառույցներում, անհրաժեշտ եւ լուրջ պատրաստվածություն, գիտելիքներ, հմտություններ եւ վերջապես փորձ:

Մենք դեմ չենք, որ ընդդիմության արհեստավարժ ներկայացուցիչներն աշխատեն մեզ հետ, ավելի՛ն, մենք նրանց հրավիրում ենք համագործակցության:

– «Ժառանգություն» կուսակցության փոխնախագահ Մովսես Արիստակեսյանն անդրադառնալով Ձեր կոչին ընդդիմությանը՝ մասնակցել կառավարության հակակոռուպցիոն համալիր միջոցառումների ծրագրի մոնիտորինգին, նշել էր. «Պատիվ եմ ունեցել Հակակոռուպցիոն ռազմավարության մոնիտորինգի հանձնաժողովում աշխատելու՝ որպես հ/կ նախագահ: Եվ որեւէ արդյունքի չեմ հասել՝ իմ արած առաջարկություններով»: Նաեւ պատասխան առաջարկ էր արել. «Եկեք՝ Վերահսկիչ պալատը տվեք ընդդիմությանը կամ վերահսկիչ մյուս մարմինները: Դուք կատարեք բյուջեն՝ մենք էլ վերահսկենք: Այ, դա կլինի հավասարակշռություն»: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այս առաջարկին:

– Եթե պրն Արիստակեսյանն արդյունքի չի հասել հակակոռուպցիոն հանձնաժողովում, հարց է առաջանում՝ իսկ ինչո՞ւ նա պետք է հաջողության հասնի Վերահսկիչ պալատում: Առաջին հերթին պետք է հասկանալ, թե ինչու չեն հաջողվել մոնիտորինգի հանձնաժողովի աշխատանքները: Այդ հարցը մեզ մտահոգում է: Դրա համար մշակում ենք նոր ծրագիր եւ էապես ուժեղացնում մոնիտորինգի հանձնաժողովի գործառույթները:

Հարցում հնչեցված օրենսդրական փոփոխություններին պետք է մոտենալ քայլ առ քայլ: Դրա համար պետք է ձեւավորել իշխող ուժի եւ ընդդիմության երկխոսության նոր ինստիտուտներ, վստահության մթնոլորտ ու փոխադարձ հարգանքի վրա հիմնված ավանդույթներ: Նորակազմ կառավարության ծրագիրը ներկայացնելիս ԱԺ-ում ես հայտարարել եմ, որ մենք ողջունում ենք Ազգային ժողովի՝ ընդդիմության իրավունքներն ամրապնդելու նախաձեռնությունը, ինչը դաշտ կստեղծի արդյունավետ համագործակցության համար:

– ԱԺ նախկին նախագահ Տիգրան Թորոսյանն անդրադառնալով Ձեր մի ելույթում պարունակվող պնդմանը, թե ովքեր կտրուկ գնահատական են տալիս իրավիճակին՝ հիմարություն են անում, ասել էր. «Երկու մոտեցումները, կարծում եմ, համադրելի չեն՝ կոչ համբերատարության, կոչ համերաշխության եւ կտրուկ գնահատական տվողներին հիմար անվանելը: Հատկապես, որ վաղուց արդեն նման կոչեր անհրաժեշտ է ուղղել նաեւ յուրայիններին, քանզի իշխանության ներսում էլ քիչ չեն մարդիկ, ովքեր անհանդուրժող են, կեղծիքներ ու հերյուրանքներ տարածողներ»: Ընդունո՞ւմ եք այս կշտամբանքի հիմնավորվածությունը:

– Առաջին հարցին պատասխանելիս նշեցի, որ համատեքստից դուրս միտքը դառնում է խոցելի եւ անբովանդակ: Իրականում, Ռուս-հայկական Սլավոնական համալսարանում գիտապրակտիկ կոնֆերանսի ժամանակ իմ ելույթում ես անդրադարձել եմ համաշխարհային ճգնաժամի պայմաններում կանխատեսումներին ու գնահատականներին: Առաջ քաշելով այն միտքը, որ փոփոխությունները տեղի են ունենում շատ արագ՝ աշխարհի առաջատար մասնագետների շրջանակներում չկա կոնսենսուս, թե երբ է ավարտվելու ճգնաժամը եւ ինչպիսին է լինելու նոր ձեւավորվող աշխարհի ճարտարապետությունը: G-7, G-8, G-20-ը դեռեւս չեն եկել համաձայնության: Եվ այս արագ փոփոխվող աշխարհում հիմարություն է միանշանակ գնահատականներ տալն ու կանխատեսումներ անելը, ինչն այսօր եւս, Ձեր թերթի միջոցով, պնդում եմ: Ուշագրավ է, որ պլենար նիստի մասնակից՝ ՌԴ-ից ժամանած հանրաճանաչ գիտնականները համամիտ էին այս թեզի հետ:

Բայց ես ամբողջությամբ համաձայն եմ պրն Թորոսյանի այն մտքին, որ անհանդուրժողականությունը մեր հասարակության ընդհանրական հիվանդությունն է:

– Ի՞նչ եք արել Դուք Հայաստանում բիզնեսի եւ իշխանության սերտաճման աստիճանը նվազեցնելու համար: Հայտնի է, թե Հայաստանի օրենսդիր ու գործադիր մարմինների ներկայացուցիչների շարքում քանիսն են, որ զբաղվում են խոշոր եւ միջին տրամաչափի բիզնեսով: Այդ պայմաններում կարելի՞ է խոսել այն մասին, որ պետությունը կարող է լիարժեք կատարել հավասարակշռողի եւ կարգավորողի իր գործառույթը:

– Հանրապետության նախագահը եւ ես բազմիցս նշել ենք, որ այդ խնդիրը կա եւ անհրաժեշտ է այն լուծել: Մենք ոչ միայն արձանագրում ենք խնդիրը, այլեւ առաջին անգամ առաջարկում ենք խնդրի լուծման հստակ ծրագիր: Սահմանադրության 65-րդ եւ 88-րդ հոդվածների համաձայն՝ կառավարության անդամը, պատգամավորը չեն կարող զբաղվել ձեռնարկատիրական գործունեությամբ: Մենք առաջին անգամ ստեղծում ենք օրենսդրական հիմքեր, որոնք արգելակում են այդ նորմի չկատարումը: Մշակելու ենք օրենսդրական իրական մեխանիզմներ այդ նորմի կիրառելիությունն ապահովելու համար: Հիմնվելով միջազգային լավագույն փորձի վրա՝ ներդնելու ենք շահերի բացահայտման ինստիտուտ: Ցանկացած պաշտոնատար անձ պարտավոր է լինելու բացահայտել իր եւ իր հետ փոխկապակցված անձանց բիզնես շահերը: Այս կարգի տեղեկատվությունը թաքցնելը հանգեցնելու է պաշտոնատար անձի հրաժարականին:

Նախագիծն ուղարկել ենք Վենետիկի հանձնաժողով ու ԳՐԵԿՈ-ի խումբ եւ ստացել ենք նրանց դրական արձագանքը: Շուտով այս օրենսդրական նախաձեռնությունը կշրջանառվի, եւ մենք ակնկալում ենք, որ հանրային քննարկումների շնորհիվ այն կհարստացվի արժեքավոր առաջարկություններով: