ՎԱՐՉԱՊԵՏԸ ՊԱՐՏԱՎՈՐ Է ԼԻՆԵԼ ԻՐԱՏԵ՞Ս, ԹԵ՞ ԼԱՎԱՏԵՍ

Վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը մարտի 12-ին հարցազրույց տվեց 4 ԶԼՄ-ների: Ներկայացնում ենք «Առավոտի» հարցերին նրա պատասխանները:

– Կառավարության վերջին նիստում հայտարարեցիք, թե «ապագայի վերաբերյալ որեւիցե կազմակերպություն այսօր ի վիճակի չէ հստակ կանխատեսումներ իրականացնել», նաեւ, որ անորոշությունները չափազանց մեծ են: Ըստ այդմ, ընդունո՞ւմ եք, որ իրականությանը չէին համապատասխանում անցած ամիսներին Ձեր արած կանխատեսումները, թե ճգնաժամն ինչպես է անդրադառնալու Հայաստանի վրա: Անգամ ենթադրում էիք, թե մեր տնտեսությունը կարող է ավելի հրապուրիչ դառնալ ներդրումների համար, 9% տնտեսական աճ էիք կանխատեսել 2009-ի բյուջեով եւ այլն:

– Հարցը կբաժանեմ 2 մասի: Առաջին մասը վերաբերում է նրան, թե ինչպիսի կեցվածք պետք է ընդունի կառավարությունը, երբ մշակում է ծրագրեր, որոնք պետք է օգնեն տնտեսվարող սուբյեկտներին հաղթահարել դժվարությունները: Իսկ հարցի երկրորդ մասն այն է, թե ինչպիսին էին մեր կանխատեսումները մակրոտնտեսական ցուցանիշների վերաբերյալ եւ այժմ ինչպիսին են մեր կանխատեսումներն ապագայի վերաբերյալ: Առաջին մասը հետեւյալն է, որ մենք պետք է ունենանք հստակ դիրքորոշումներ, նպատակներ: Պիտի հավատանք մեր նպատակներին եւ մեր այդ հավատը պիտի հաղորդենք հասարակությանն ու տնտեսվարող սուբյեկտներին, քանի որ եթե մենք չհավատանք մեր ծրագրերին՝ մենք չենք կարող իրականացնել դրանք:

– Սակայն միայն հավատը բավական չէ, չէ՞:

– Համաձայն եմ, որ միայն հավատը բավական չէ, բայց խիստ անհրաժեշտ է:

Երկրորդ մասը վերաբերում է կանխատեսումներին: Ցավոք, իրադարձությունները զարգանում են վատատեսական սցենարով: Եվ վերանայվում են այն կանխատեսումները, թե մեզ կհաջողվի ապահովել տնտեսական բարձր աճի տեմպեր նաեւ 2009-ին: Այսինքն՝ ցուցանիշները շատ ավելի վատն են, քան մենք կանխատեսում էինք անցած տարվա ամռանը, երբ մշակեցինք 2009-ի բյուջեի նախագիծը, այդ թվում՝ նաեւ միջազգային կազմակերպությունների հետ: Շատ ավելի վատատեսական սցենարներ են այսօր դառնում իրողություն, եւ այսօր հստակ կանխատեսումներ անել հնարավոր չէ: Միեւնույն ժամանակ՝ ուզում եմ անդրադառնալ հետեւյալին, թե արդյոք մենք կանխատեսո՞ւմ էինք, որ լինելու են այսպիսի բացասական դրսեւորումներ: Այո՛, կանխատեսում էինք. ես դրա մասին հստակ հայտարարությամբ հանդես եկա նոյեմբերի 12-ին, երբ ԱԺ ուշադրությանը ներկայացրի մեր հակաճգնաժամային միջոցառումների համալիր ծրագիրը:

– Հունվարի բյուջեի եկամտային մասն արդեն չի կատարվել, եւ ըստ ԿԲ նախկին ղեկավար Բագրատ Ասատրյանի՝ դա նշանակում է, որ հարկային մարմինները կսկսեն այդ պակասող միջոցների համալրումը ցանկացա՛ծ ճանապարհով: Իսկ դրա հայտնի ձեւը ճնշումների ուժեղացումն է փոքր եւ միջին բիզնեսի վրա: Կարո՞ղ եք երաշխիք տալ, որ չի լինի այդպես:

– Մեր նպատակը խոշոր բիզնեսին հարկային դաշտ բերելն է, հավասար կանոնների, մրցակցային պայմանների ապահովումը եւ փոքր ու միջին բիզնեսի համար փափուկ վարչարարության դաշտի ձեւավորումը: (Ի պատասխան մեկ այլ հարցի՝ վարչապետը ժխտել էր, թե ՀԴՄ-ների կիրառումը փոքր եւ միջին բիզնեսի դեմ ուղղված քայլ է: Եվ մի տվյալ էր մեջբերել, թե հունվարի ընթացքում ապրանքաշրջանառությունն այն կետերում, որտեղ տեղադրել են ՀԴՄ-ներ՝ դեկտեմբերի համեմատ 7-8 անգամ ավելացել է. «Կարո՞ղ եք երեւակայել, թե ինչ ստվերային տնտեսության հետ մենք գործ ունենք».- Ա. Ի.): Երկրորդը՝ ցանկացած գնով հարկերի հավաքագրում իրականացնելն անթույլատրելի է, եւ մենք նման քայլի չենք գնալու: Հարկերի հավաքագրման մեր սկզբունքը հետեւյալն է՝ մեր թիրախային ցուցանիշը հստակ ամրագրված է, այն է՝ հասնել նրան, որ հարկերի տեսակարար կշիռը համախառն ներքին արդյունքի մեջ կազմի 17,4 տոկոս: Այսինքն՝ մենք պետք է հավաքենք այնքան հարկ, ինչքան որ ստեղծում է մեր տնտեսությունը: Եվ այդ ցուցանիշով է պայմանավորված հարկահավաքումը ու ոչ թե այն ցուցանիշներով, որոնք ենթադրում էինք, թե մենք ունենալու ենք 2009-ին:

– Զարմանալի է այժմ լսել հավաստիացումներ, թե նախապատրաստվել էիք դեպքերի այն զարգացմանը, որը եղավ մարտի 3-ին: Քանի որ հրապարակավ մինչեւ վերջին պահը ժխտում էիք դրամի արժեզրկման անհրաժեշտությունը: Նախկին ԱԳ նախարար Վարդան Օսկանյանը նշեց, թե սա կառավարության հեղինակությանը մեծ հարված էր՝ կորցրեց հասարակության վստահությունը, եւ ճգնաժամային այս պայմաններում դա շատ վնասակար է:

– Չեմ կարող համաձայնել պնդմանը, թե մենք ժխտում էինք արժեզրկման հնարավորությունը: Ցավոք, մշտապես մեջբերում են այնպիսի հայտարարություններ՝ համատեքստից կտրված, որոնք ձեռնտու են մեր քննադատներին: Մեր հայտարարությունը 1994-ից եղել է նույնը, եւ մենք հետեւողական ենք եղել այս պնդման մեջ: Այլ խնդիր է՝ մարդիկ ընկալե՞լ են, թե՞ ոչ: Մենք իրականացնում ենք լողացող փոխարժեքի քաղաքականություն: Եվ դա նշանակում է, որ փոխարժեքը ձեւավորվում է շուկայում՝ առաջարկի եւ պահանջարկի շնորհիվ: Իշխանությունները երբեւիցե չեն դավաճանել այս սկզբունքին:

– Այդ դեպքում ԿԲ-ն ինչպե՞ս էր մարտի 3-ին հայտարարում, թե վերադառնում ենք լողացող փոխարժեքի քաղաքականությանը:

– Վերջին ամիսների ընթացքում ԿԲ-ն նույնպես իր հայտարարություններում եղել է ճշգրիտ: Եվ չի կարելի այդ հայտարարություններն աղավաղել: Հայտարարության բովանդակությունը եղել է հետեւյալը, որ մենք չենք հրաժարվել ու չենք հրաժարվելու լողացող փոխարժեքի քաղաքականությունից, Հայաստանի Հանրապետությունն այլընտրանք չունի (ԿԲ մարտի 3-ի հայտարարության մեջ չեն եղել նման տողեր՝ ապացույցը ԿԲ պաշտոնական կայքն է՝ https://www.cba.am/CBA_ SITE/downloads/parberakan/Repo_protocols/MINUTES_2009/Minutes_short_03.03.2009.doc. Ա. Ի.): Որոշ ժամանակ ԿԲ-ն նախապատվությունը տվել է ֆինանսական կայունությանը, եւ ԿԲ նախագահը հստակ ազդակներ է հաղորդել հանրությանը, որ դա ունի ժամանակավոր բնույթ: Եվ բոլոր հայտարարություններում այդ նախադասությունը կտեսնեք:

– Այնուամենայնիվ՝ չե՞ք կարծում, որ կառավարությունը կորցրեց վստահությունը:

– Կարծում եմ, որ դա այդպես չէ: Միգուցե դա մեր ընդդիմախոսների ցանկությո՞ւնն է՝ այդպես ներկայացնել, որ մենք կորցրինք հանրության վստահությունը: Հանրության վստահությունը կկորցնենք այն դեպքում, եթե մեր հայտարարություններն ու գործելակերպն իրար չբռնեն: Բայց տվյալ պարագայում փոխարժեքի լողացող ռեժիմին վերադառնալն ամբողջովին համապատասխանում էր մեր հայտարարություններին եւ այն պաշտոնական տեղեկատվությանը, որը մշտապես տրամադրել ենք հանրությանը: Իհարկե, ես ծանոթ եմ այն վարժություններին, որ Դուք հրատարակել եք, եւ մեր ընդդիմախոսները կատարել են. մասնավորապես՝ վերջին ժամանակահատվածում արված բոլոր հայտարարություններից դուրս եք բերում որոշակի դրվագներ, դրանցից կառուցում եք մի հիպոթեզ եւ հետո քննադատում այդ հիպոթեզը՝ ասելով, թե մեր հայտարարությունները եւ մեր գործելակերպն իրար չեն բռնում: Այդպիսի մոտեցումն, իհարկե, ընդունված է, ցավոք՝ շատ հաճախակի ենք դրան հանդիպում, երբ մարդիկ համատեքստից հանում են այս կամ այն արտահայտությունը եւ սկսում քննադատել:

– Դուք հիմա եք միայն պնդում, թե մարտի 3-ի փոփոխության մասին չէիք կարող ավելի վաղ հայտնել հանրությանը, քանի որ այն «հույժ գաղտնի» էր: Բայց փոխանակման կետերը կարծես գիտեին, եւ այդ պատճառով էլ օրեր առաջ խուճապ սկսվեց:

– Իհարկե, գիտեին այն մասին, որ արժեքավորման փուլից ազգային դրամն անցնելու է արժեզրկման փուլին: Դրա մասին բոլո՛րը գիտեին, քանի որ ԿԲ-ն ուղղորդում էր՝ հայտարարելով, թե ինքը ժամանակավորապես է նախապատվությունը տալիս ֆինանսական կայունությանը եւ լողացող փոխարժեքին: Եվ դրանով ազդակներ էր հաղորդում, որ անցումն ինքը պետք է անի՝ հնարավորինս քիչ ցավ պատճառելով ֆինանսական համակարգին:

– Բանկերի մասին ավելի շա՞տ էիք մտահոգվում, քան քաղաքացիների:

– Եթե մենք հնարավորություն էինք տալիս առեւտրային բանկերին նախապատրաստվել այս անցմանը՝ դա արվում է մեր քաղաքացիների շահերից, քանի որ մենք այդ հնարավորությունը ստեղծում էինք, որ բանկերն ի վիճակի լինեն սպասարկել ավանդատուներին: Եվ այս օպերացիայի հաջողությունը հենց այն է, որ մենք լողացող փոխարժեքի վերադառնալուց անմիջապես հետո ապահովեցինք կայունություն ֆինանսական հատվածում, որից առաջին հերթին շահեցին մեր քաղաքացիները:

– Կառավարության վերջին նիստում արդեն իսկ հայտարարեցիք այն քայլն իրականացնելու մասին՝ պետական ապարատի ծախսերի կրճատում, որի անհրաժեշտության մասին խոսում էին ընդդիմադիրները եւ մասնավորապես՝ Հայ ազգային կոնգրեսը: Իսկ ինչպե՞ս եք վերաբերվում ՀԱԿ հայտարարությամբ առաջարկված այլ քայլերին՝ վերանայել հանրային ծառայությունների գները, հարկային վարչարարության բարեփոխումները ժամանակավոր կասեցնել, ՀԴՄ-ների պարտադիր կիրառումը դադարեցնել, տաքսիների նկատմամբ նախատեսվող պահանջները հետաձգել եւ այլն:

– Մենք ուշադիր քննարկում ենք բոլոր այն առաջարկները, որոնք արվում են, այդ թվում՝ նաեւ ընդդիմության առաջարկները, թե ինչ քայլեր պիտի ձեռնարկի կառավարությունը: Ընդդիմության մի շարք առաջարկներ համահունչ են մեր պատկերացումներին, թե այս պարագայում ինչ միջոցառումներ պետք է իրականացվեն: Կան առաջարկներ, որոնք, մեր կարծիքով, ընդունելի չեն: Բայց նաեւ կան արժեքավոր առաջարկներ՝ դրանք ընդունել ենք եւ ծախսերը փորձում ենք կրճատել, առաջին հերթին՝ վարչական ապարատի ծախսերը, որ այդ ծանրությունը բոլորս կարողանանք վերցնել մեր ուսերի վրա:

– Կառավարությունն այժմ ԱԺ-ից հետ է վերցրել «Մաքսային օրենսգրքում» փոփոխությունների իր նախաձեռնությունը: Բայց քանի որ հայտարարում եք, թե մտադիր եք պաշտպանել տեղական արտադրողներին՝ կարելի՞ է ենթադրել, թե վերջնականապես չեք հրաժարվել այդ նախաձեռնությունից, որով բարձրացվում՝ 10-15% են դառնում մի շարք ներմուծվող ապրանքների մաքսատուրքերը: Ըստ այդմ՝ դա բերելու է հավելյալ թանկացումների:

– Այո, մենք հետ ենք կանչել մաքսատուրքերի բարձրացման մեր օրինագիծը, եւ դա պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ դրամի 20% արժեզրկումն իր մեջ պարունակում է խթան մեր արտադրողների համար, որովհետեւ նրանց համար ստեղծվում են ավելի բարենպաստ պայմաններ իրենց ապրանքներն արտահանելու, եւ մրցակցային հարաբերական առավելություն է ձեւավորվում այդ պարագայում ներմուծողների համեմատ:

Ինչ վերաբերում է նրան, թե մենք ապագայում կներկայացնե՞նք մաքսատուրքերի բարձրացման խնդիր ԱԺ-ին, թե՞ ոչ՝ պայմանավորված կլինի նրանով, թե ինչպես կզարգանան իրադարձությունները ՀՀ-ում: Մենք այդ միջոցառումն իրականացնելու ենք ժամանակավոր, դա չի ունենալու մշտական բնույթ: Եվ մաքսատուրքերի բարձրացումը վերաբերելու է միայն այն ապրանքներին, որոնց արտադրությունը ՀՀ-ում կա:

– Բայց օրինագծում բազմաթիվ են այնպիսի ապրանքատեսակները, որոնք Հայաստանում չեն արտադրվում: Անգամ կակաոյի եւ սուրճի, որոնք մեր երկրում չեն աճում՝ մաքսատուրքերը մտադիր էիք դարձնել 15%:

– Այո, կային այնպիսի ապրանքատեսակներ, որոնց մաքսատուրքի բարձրացումը նաեւ նպատակ ուներ ապահովել հարկային որոշակի մուտքեր եւ ճշգրտել մեր վճարային հաշվեկշիռը: Բայց քանի որ արդեն ունեցանք 20 տոկոսանոց արժեզրկում՝ կարծում եմ, նման ապրանքատեսակների ներառումն այդ ցուցակում այսօր նպատակահարմար չէ:

– Ուզում եմ Ձեզ վերադարձնել այն կոչը, որը ժամանակին ուղղել էիք ԶԼՄ-ներին՝ առաջարկելով, որ անաչառ տեղեկություններ մատուցեն ֆինանսական դաշտում ստեղծված իրավիճակի մասին, որպեսզի նպաստեն եւ օժանդակեն, որ մարդիկ ճիշտ կողմնորոշվեն: Կարելի՞ է խնդրել, որ չանեք այն, ինչն, իմ կարծիքով, կառավարությունն անում էր անցած աշնանից սկսած՝ փորձելով գուցե աժիոտաժ չստեղծելու կամ «բացասական սպասումներ» չձեւավորելու համար չներկայացնել իրական պատկերը: Կարելի՞ է խնդրել, որ չառաջնորդվեք «միայն լավ լուրեր» ասելու սկզբունքով, եւ այս պայմաններում հստակ տեղեկատվություն տրվի, թե ինչ է մեզ սպասվում:

– Կարող եք ոչ միայն խնդրել, այլեւ պահանջել դա, քանի որ համոզված եմ, որ դա կառավարության սուրբ պարտականությունն է՝ ճշմարիտ տեղեկատվություն մատուցել հասարակությանը: Եվ ավելին, եթե մենք ոչ ճշգրիտ տեղեկատվություն ենք մատուցում՝ հասարակության առջեւ պիտի պատասխան տանք:

Ինչ վերաբերում է քաղաքական հայտարարություններին, արդեն ասացի, որ մենք պետք է լավատեսություն դրսեւորենք՝ հակառակ դեպքում մենք չենք կարող առաջնորդել: Եվ կարծում եմ, կհամաձայնեք, որ վարչապետն իրավունք չունի լինել հոռետես: Նա պիտի լինի լավատես:

– Կարծում եմ՝ վարչապետը պարտավոր է լինել իրատես:

– Այո, եւ լավատես: