ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ՆԵՐԽՈՒԺԵԼ Է ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԴԱՇՏ

Ըստ ԱԺ վերահսկիչ պալատի խորհրդի անդամ, ՀԺԱՄ նախկին նախագահ Սեյրան Ավագյանի, դա է ճգնաժամի առաջացման գլխավոր պատճառը, որից դուրս գալու համար Հայաստանն ունի ահռելի մեծ ու հեռանկարային ռեսուրսներ:

– Պարոն Ավագյան, ներկա տնտեսական ցնցումների արդյունքում մեծապես վտանգվում են միջին խավի շահերը: Ձեր քաղաքական գործունեությունը, համենայնդեպս՝ կարգախոսային մակարդակով, ուղղված էր հենց այդ խավի ձեւավորմանը: Մտահոգություն չունե՞ք, որ այս ճգնաժամի արդյունքում ստիպված եք լինելու հանդես գալ՝ «նորից ձեւավորենք միջին խավ» կարգախոսով:

– Նախ՝ արձանագրենք, որ ճգնաժամն ունի պատճառ, որը Հայաստանից դուրս է: Պետք է հասկանալ ճիշտ պատճառը՝ պարզելու համար՝ արդյոք մենք պատճառների դաշտում անելիքնե՞ր ունենք, թե՞ ոչ: Այսօր հաճախ է խոսվում այն մասին, որ քաղաքականությունը շատ է հեռացել տնտեսությունից, եւ դա է դարձել ճգնաժամի առաջացման պատճառը: Իմ գնահատմամբ՝ տեղի է ունեցել տրամագծորեն հակառակը. քաղաքականությունն է ներխուժել համաշխարհային տնտեսության մեջ, ավելին՝ տնտեսական բոլոր գործիքները մոբիլիզացրել է՝ ծառայեցնելու քաղաքական նպատակներին: Օրինակ, նավթի գների աներեւակայելի բարձրացումն ու այդքան կտրուկ իջեցումը: Ինչ վերաբերում է միջին խավին. աշխարհի առաջավոր երկրներն իրականացնում էին էժան, երկարաժամկետ փողերի քաղաքականություն: Հենց այս քաղաքականությունն է միջին խավի զարգացման հիմնական խթանը: Վերջերս գնահատականներ են հնչում այն մասին, որ այս քաղաքականությունն է, որ ճգնաժամ է ապրում եւ անհրաժեշտ է դրանից հրաժարվել: Իմ կարծիքով, սա շատ վտանգավոր եզրահանգում է: Եթե այն ընդունվի եւ իրագործվի, ապա փոքր եւ միջին գործարարության ձեւավորման քաղաքականության այն փոքր, դեռ նոր նշմարվող հաջողությունները, որ այս տարիներին արձանագրվել են Հայաստանում, մեծապես կվտանգվեն: Սակայն ես կարծում եմ, որ այդպես չի լինի, եւ մենք նորից կգանք էժան եւ երկարաժամկետ փողերի մեխանիզմով միջին խավի առաջնայնության խթանմանը:

– Պարոն Ավագյան, Ձեր գնահատմամբ, արդյոք հնարավոր չէ՞ր դրամի արժեզրկման գործընթացն իրականացնել ավելի սահուն կերպով՝ խուսափելով ավելորդ ցնցումներից:

– Ոչ ոք չէր կարծում, թե առաջիկայում դրամն է արժեւորվելու: Ամբողջ Հայաստանում այդ սպասումը կար, ավելին՝ որոշ թերթերում, նաեւ՝ ՀՀ քաղաքական ընդդիմության կողմից պահանջ էր դրվում, թե՝ թողեք, որ դոլարն իր իրական գնին գա, որ այդ զսպումը վերածվում է թալանի եւ այլն: Այսինքն՝ այն, որ լինելու էր դոլարի արժեքի փոփոխություն, սպասելի էր: Խնդիրն այն էր, թե՝ ի՞նչ մեխանիզմով: Այստեղ կար երկու տարբերակ՝ սահուն անցման եւ փոխարժեքային միջանցքի հայտարարման միջոցով: Կառավարությունն ընտրեց երկրորդ տարբերակը: Սակայն ուզում եմ ընդգծել, որ այս պարագայում ոչ Հայաստանում, ոչ ՌԴ-ում կամ որեւէ այլ երկրում չկար լավի ու վատի խնդիր: Կար ավելի մեծ կամ փոքր վնասակար հետեւանքներ ունեցող տարբերակի ընտրության խնդիր:

– Ձեր գնահատմամբ, այսօր մենք ինչպիսի՞ ռեսուրսներ ունենք՝ հաղթահարելու ճգնաժամի հետեւանքները:

– Հայաստանում ռեսուրսներն ահռելի մեծ են: Եվ շատ հեռանկարային:

– Իրապե՞ս: Կներկայացնեի՞ք, թե որտեղ է այդ ահռելի ռեսուրսը:

– Այսօր մի երկրում, որտեղ սննդամթերքի պակասի խնդիր կա, ավելին, որտեղ գիշերը սոված քնող մանուկների խնդիր կա, ահա այդ երկրում հողերի ճնշող մեծամասնությունը չի մշակվում: Ընդ որում, վարելահողերի՝ հաց բերող, սնունդ տվող հողերի: Սա ռեսուրս է եւ հսկայական: Պարզապես՝ պետք է խնդիր դնել եւ այն օգտագործել: Ռեսուրսների մասով ես կառանձնացնեի նաեւ մեր պետական ապարատի միջին օղակում տիրող ահավոր վիճակը: Այստեղ հսկայական բարեփոխման խնդիր կա: Եթե մենք կարողանանք այդ օղակի բարեփոխման միջոցով բարձրացնել մեր պետական մեքենայի աշխատանքի արդյունավետությունը, դա, հավատացնում եմ, հսկայական ռեզերվ է: Մեկ այլ ռեսուրս. մեր տնտեսական քաղաքականության մեջ մեծ դերակատարում ունի ներկրումը, որտեղ ես շատ եմ տեսնում մոնոպոլիզացում: Եվ այդ հատվածում մրցակցային դաշտի ձեւավորումը հսկայական պոտենցիալ է պարունակում՝ գնային դաշտը որակապես կարգավորելու առումով: Սա եւս դեռ չօգտագործված լուրջ ռեսուրս է մեր պետության մեջ:

– Նշվածը, անշուշտ, կարող է որոշակի դերակատարություն ունենալ, սակայն բավարա՞ր է, արդյոք: Չէ՞ որ մենք, այնուամենայնիվ, չունենք արդյունաբերական լուրջ ռեսուրսներ:

– Ճգնաժամը հատկապես հարվածում է այն երկրներին, որոնք իրենց տնտեսությունը կառուցել են հանքային արդյունաբերության վրա: Եվ դժբախտություն չէ, որ Հայաստանն այդպիսին չէ: Ավելին, կարծում եմ, այս պարագայում դա գուցե առավելություն է՝ ավելի թեթեւ դուրս գալու այս ճգնաժամից:

– Հակառակ Ձեր լավատեսության՝ ԱՄՀ-ն Հայաստանի համար բավական մռայլ կանխատեսումներ է անում՝ ընդհուպ մինչեւ հումանիտար աղետի հավանականություն:

– Ես այդպես չեմ կարծում: Մեր հողի վրա մենք այդպիսի կանխատեսումներ անելու համար շատ ավելի խորը պատճառներով դարեր ու տարիներ ենք ունեցել:

– Պարոն Ավագյան, տարբեր քաղաքական ուժերի կողմից, այդ թվում եւ՝ իշխանական, տեսակետներ են հնչում, որ առժամանակ կարիք կա դադարեցնել վարչարարության խստացման, ՀԴՄ-ների պարտադրման քաղաքականությունը: Ավելին, անհրաժեշտ է գնալ հարկային բեռի թեթեւացման: Ինչպիսի՞ն է Ձեր կարծիքը:

– Այստեղ անհրաժեշտ է հստակեցնել մեկ սկզբունքային հարց. մենք ճգնաժամից դուրս գալը տեսնում ենք արտահանման կոնցեպցիայի մե՞ջ, թե՞ միայն ներքին խնդիրների վրա կենտրոնանալով: Ես կարծում եմ, որ ճիշտ է անգամ այս իրավիճակում դրույքն անել արտահանման վրա: Եվ եթե կառավարությունն իրականացնում է ծրագրեր մեր տնտեսության կազմակերպվածության մակարդակը բարձրացնելու, մեր ունեցած առանց այն էլ սուղ միջոցների կառավարման արդյունավետությունը բարձրացնելու ուղղությամբ, ուրեմն, անշուշտ, այդ քայլերը պետք է շարունակաբար իրականացվեն:

– Չե՞ք կարծում, որ դա կարող է հանգեցնել սոցիալական բունտի:

– Ես, որպես քաղաքացի, անհանգստացած եմ: Տիրող խուճապային տրամադրությունները կարող են դառնալ այն սնունդը, որից կարող են օգտվել որոշակի քաղաքական մտածողություն ունեցողները, ինչի արդյունքում պետության սկսած քաղաքական կուրսը, ծրագրերը կարող են վտանգի ենթարկվել:

– Ձեր դիտարկմամբ՝ այսօրվա դրությամբ որքանո՞վ է նման վտանգը ռեալ:

– Վտանգը, անշուշտ, առկա է: Բայց մյուս կողմից էլ՝ ցանկացած քաղաքականություն պարունակում է ռիսկեր: Այսօր այդ ռիսկերը չեզոքացնելու լուրջ ծրագրեր եւ ռեսուրսներ կան: Այստեղ ամենակարեւորը հնարավորությունների մոբիլիզացումն է:

– Մոբիլիզացման մասին. իր վերջին ելույթում Լ. Տեր-Պետրոսյանը չբացառեց Ազգային փրկության կառավարության ստեղծման հեռանկարը: Ըստ Ձեզ, դա հնարավո՞ր է:

– Շատ է հետաքրքիր նման պահին այդ քայլի իրագործումը: Դա անպայման պատմական փաստ կդառնա: Այն, ինչ մեզ դարերով չի հաջողվել:

– Պարոն Ավագյան, զրույցի սկզբում Դուք իբրեւ համաշխարհային ճգնաժամի գլխավոր պատճառ՝ նշեցիք քաղաքականության ներխուժումը տնտեսական դաշտ: Ձեր գնահատմամբ՝ Հայաստանում է՞լ է քաղաքականությունը լիովին ներխուժել տնտեսական դաշտ:

– Գիտեք, սխալված չեմ լինի, եթե համաձայնեմ Ձեր մտքի հետ:

– Ես հարցնում եմ:

– Ես էլ պատասխանում եմ: Տեսեք ինքներդ, այսօր մեր Ազգային ժողովը տնտեսական դաշտում է, կառավարությունը տնտեսական դաշտում է, քաղաքական գործիչները բոլորը տնտեսության մեջ են, եւ իրենք են տնտեսությունը: