ՕՐԵՆՔՆ ԸՆՏՐՈՎԻ ՉՊԻՏԻ ԳՈՐԾԻ

Հիշեցնում է Հայաստանի մարդու իրավունքների պաշտպան Արմեն Հարությունյանը

– ՀԱԿ-ի մարտի 1-ի հանրահավաքը Մատենադարանի մոտ արգելելու վերաբերյալ Երեւանի քաղաքապետարանի պատճառաբանություններից պարզվում է, որ նրանք ինչ-որ կերպ իմացել են, թե այդ օրն այնտեղ անցկացվելու է ոչ զանգվածային հրապարակային միջոցառում, որի համար իրազեկում չի պահանջվում, եւ այդ պատճառով էլ թույլ չեն տվել անցկացնել զանգվածային միջոցառում: Արդյոք նման արգելքը բխո՞ւմ է օրենքից:

– Օրենքի տառի տեսակետից՝ նրանք կարող էին ասել, թե ավելի շուտ է ինչ-որ բան նախատեսվել եւ այլն: Բայց այնուամենայնիվ՝ Երեւանի քաղաքապետարանին 90-ից ավելի դիմումներ են եղել հանրահավաք անցկացնելու վերաբերյալ, եւ դրանք մերժվել են: Եղել են նաեւ դեպքեր, երբ քաղաքապետարանն արգելել է հանրահավաք անցկացնելը, սակայն այն տեղի է ունեցել ու պարզվել, որ զուր էին այն մտահոգությունները, թե այդ հանրահավաքը կայանալու հետեւանքով կարող էր դրսեւորվել անօրինական վարքագիծ՝ սադրանքներ, բախումներ: Նաեւ դեպք էր եղել, երբ հանրահավաքն արգելել էին՝ պատճառաբանելով, թե երեխաների հետ կապված ինչ-որ միջոցառում է լինելու, իսկ հետո պարզվեց, որ ոչ մի միջոցառում էլ չեղավ: Ուստի արդեն ի սկզբանե վստահություն չեն ներշնչում նման պատճառաբանությունները: Ես ներքին զգացողություն ունեմ, թե այս դեպքում էլ Մատենադարանի մոտ միջոցառում է կազմակերպվել, որ հանրահավաքն այնտեղ չթույլատրեն: Սա ինձ համար ընդունելի չէ, քանի որ այս հանրահավաքը մարտի 1-ի հետ է կապված: Եվ մարտի 1-ը որեւէ մեկի սեփականությունը չէ՝ ընդդիմությունն այս ձեւով է նշելու, մյուս քաղաքական ուժերն էլ այլ ձեւով պիտի նշեին, քանի որ սա բոլորի՛ս ցավն է, բոլորի՛ս խնդիրը, բոլո՛րս պետք է հաղթահարենք այդ սինդրոմը, եւ մեր բոլորի՛ համաքաղաքացիներն են սպանվել այդ օրը: Այդ տեսանկյունից է սա ինձ համար անընդունելի, ուստի կոչ կանեի՝ վերանայել այդ արգելքը եւ, այնուամենայնիվ, թույլատրել Մատենադարանի մոտ սահմանադրական այդ իրավունքի իրացումը:

– Հյուսիսային պողոտայում էլ են արգելել, պնդելով, թե մասնագիտական եզրակացություն կա, որ զանգվածային միջոցառման անցկացումը կվտանգի մասնակիցների առողջությունը: Այս պատրվակը որքանո՞վ է հիմնավոր:

– Ինձ համար սա էլ է խոչընդոտման մի ձեւ, որ հանրահավաքը չլինի քաղաքի կենտրոնում: Եվ դա անընդունելի է: Հանրահավաքը պետք է թույլատրվի, եւ պետք է գործադրվեն բոլոր միջոցները, որ այնտեղ չլինեն հակաօրինական երեւույթներ:

– Ակնհայտ է, թե միջազգային հանրությունն ինչպես է արձագանքում իրավունքի նման խախտումներին: Բայց մեր իշխանությունը կարծես դասեր չի քաղում, ու միեւնույն է՝ հետեւողականորեն շարունակում են արգելել:

– Ցավոք, այդպես է: Եվ հանրահավաքների անցկացման մասին բազմաչարչար օրենքն էլ է ցույց տալիս, որ մեր երկրում օրենքի իրավակիրառական պրակտիկայի խնդիր ունենք: Միշտ էլ կարելի է իրար հակադրել օրենքի ոգին եւ օրենքի տառը: Կարծում եմ, տվյալ դեպքում գործ ունենք այդ երեւույթի հետ:

– Ե՛վ Հայաստանի, ե՛ւ միջազգային հանրությունը կարեւորում են, որ պարզվեն մարտի 1-ի զոհերի մահվան հանգամանքները եւ դրանց պատասխանատուները: Այդ խնդիրը պետք է լուծեր նաեւ «Մարտի 1»-ի ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովը: Սակայն հանձնաժողովի վերջին նիստում տեղի ունեցածը՝ «Չերյոմուխա»-ից զոհված 3 անձանց առնչությամբ, արդյոք ապացույց չդարձա՞վ, որ այդ էջը փակված է՝ տվյալ խնդիրը չի լուծվելու:

– Եթե մեր հույսը դրել էինք նրա վրա, որ իրավապահ մարմինների ներկայացուցիչները գալու էին եւ բացահայտելու զոհերի մահվան հանգամանքները, եւ դրանով պիտի էջը փակվեր կամ բացվեր… Ես հույսս դրա վրա չէի էլ դրել: Գուցե ես սխալվում են, միգուցե օբյեկտիվ են պատճառները, բայց այն հեքիաթը, որը մեզ պատմեցին հանձնաժողովի վերջին նիստում, թե հստակ գիտենք, որ այդ 3 հոգին մահացել են այս 4 հոգու պատճառով, բայց չենք կարող հայտնաբերել, թե կոնկրետ ով է, ինչ եւ այլն՝ ինձ համար անընդունելի էր: Այնքան դեպքեր կան, որ կարծես թե այդքան էլ միանշանակ չէ, բայց քննիչները շատ հեշտությամբ կարողանում են ինչ-որ դիրքորոշում ունենալ, բայց տվյալ դեպքում՝ հնարավոր չէ: Եվ վերջապես՝ միայն այդ 4 հոգու խնդիրը չէ: Իսկ ո՞վ էր նրանց հրաման տվել օգտագործել «Չերյոմուխան»: Այն օգտագործման կարգ ունի՝ «Չերյոմուխայի» պատճառով մարդ կարող է զոհվել միայն այն դեպքում, եթե այն ուղղահայաց է գործածվում: Պահպանվե՞լ են պահանջները, թե՞ ոչ: Այս հարցերը մնում են: Եվ եթե գալիս՝ մեզ նման բաներ են պատմում, չի նշանակում, թե էջը մնաց փակ: Այդ էջը փակողը ո՛չ Հատուկ քննչական ծառայությունն է, ո՛չ դատախազությունը, ո՛չ էլ ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովը: Էջը փակողը հասարակությունն է՝ նա պիտի համոզվի եւ շրջի այդ էջը: Եվ եթե հասարակության մոտ հարցերը մնում են՝ դա դեֆորմացնում է պետության հետ հարաբերություններն ու մի այլ կերպ է արտահայտվելու:

– Ինչպե՞ս եք վերաբերվում ժամանակավոր հանձնաժողովի անդամ Արծվիկ Մինասյանի առաջարկին, թե անիմաստ է այս պայմաններում հանձնաժողովի աշխատանքը եւ գուցե ճիշտ կլիներ կասեցնել գործունեությունը:

– Սկզբնական փուլում ինքս կասեցման սկզբունքով էի գործում: Հետո որոշեցի մասնակցել, քանի որ համարեցի, թե այնուամենայնիվ՝ ընդդիմությունը ճիշտ չէր՝ չմասնակցելով: Բայց այսօր արդեն ես էլ եմ մտածում, թե մասնակցությունս որքանո՞վ իմաստ ունի, եթե պետք է գամ ու մեզ սկսեն նման բաներ բացատրել, իրենց կյանքը պատմել, ու մենք էլ պետք է հավատանք: Հանձնաժողովի անդամների հանդեպ մի քիչ էլ վիրավորական է նման վերաբերմունքը:

– Եվս մի հարց, որ անպայման շարունակություն կունենա՝ «Բջնիի» աճուրդով վաճառքը, որն ըստ գործարանի գլխավոր տնօրենի՝ կազմակերպվել է օրենքի պահանջների խախտմամբ: Ձեր գնահատմամբ, այդ փաստարկները հիմնավո՞ր են, եւ կարո՞ղ է հետագայում ծագել գնորդի իրավունքների վիճարկման խնդիր:

– Ինքը՝ երեւույթն ինձ համար անդուր եւ անցանկալի է, եւ ընդհանրապես անընդունելի՝ մարդու իրավունքների տեսակետից: Իհարկե, Հայաստանը հետխորհրդային երկիր է՝ դրանից բխող բոլոր խնդիրներով: Իհարկե՝ մեր ողջ անցյալը տոտալիտար է եղել՝ ի տարբերություն, ասենք, Բալթյան երկրների, եւ դժվար է Հայաստանում ստեղծել տնտեսական ազատ համակարգ, նաեւ բազմակենտրոն քաղաքական համակարգ: Բայց այնուամենայնիվ՝ պետք է հասկանանք, որ նաեւ սեփականության լեգիտիմության խնդիր ունենք երկրում, եւ դա պետք է ոչ թե խորացնել, այլ հնարավորինս գնալ դրա լուծման ճանապարհով:

Կարող է՝ խախտումներ էլ կան, ես օրենքի տառի տեսակետից չեմ խոսում: Բայց օրենքը չպիտի գործի ընտրովի: Եվ տվյալ դեպքում՝ «Բջնիի» խնդիրը չի նպաստելու հասարակական համախմբմանը:

Եթե այն բոլոր խախտումները, որոնք նշվում են, իրոք կան, կամ գոնե դրանց կեսը կա՝ իհարկե, հետագայում անպայման հնարավոր է գնորդի իրավունքների վիճարկման հարց լինի՝ որոշակի իրավիճակում:

Ինձ համար՝ որպես Մարդու իրավունքների պաշտպանի, այստեղ մեկ անգամ եւս փաստվեց, որ սեփականության իրավունքն էլ, ինչպես եւ մյուս բոլոր իրավունքները, պաշտպանված չեն Հայաստանում: Պիտի հասկանանք, որ ամեն ինչ փոխկապակցված է, եւ բումերանգ կա՝ ինչ սկզբունք որդեգրում ես, այն էլ գործում է: Դրա համար եմ ասում, որ մենք համակարգային խնդիրներ ունենք՝ իրավունքների տեսակետից, եւ այդ հարցերին պետք է համակարգային նայել: Իմ տարեկան զեկույցում, որը կներկայացնեմ մարտին՝ ես փորձելու եմ նաեւ բացահայտել այդ համակարգային խնդիրները: