ՈՉ ԲԱՐԵՀՈԳԻ ՄՈՆՂՈԼ-ԹԱԹԱՐՆԵՐ

Հայտնի դերասան, «Ագուլիս» տիկնիկային թատրոնի ղեկավար Երվանդ Մանարյանը չի վստահում այն իշխանությանը, որն իր երկրի ազատամարտիկներին մեկ տարի անազատության մեջ է պահում՝ չփաստարկված մեղադրանքներով:

– Պարոն Մանարյան, Ձեր գնահատմամբ, հասարակության տարբեր շերտերի ներկայիս քաղաքական բեւեռացվածության հիմքերը որտե՞ղ պետք է փնտրել:

– Այդ հիմքերը պետք է փնտրել ԱԺ վերջին ընտրություններում: Հիշո՞ւմ եք, երբ ընտրություններից 2-3 ամիս առաջ Ռոբերտ Քոչարյանը հայտարարեց այն կուսակցությունների անունները, որոնք անցնելու էին խորհրդարան: Նա ասաց, որ սատարում է այդ կուսակցություններին, ու նրանք անցան: Դա ես համարում եմ պարզապես ուխտադրժություն, անընդունելի, խայտառակ բան: Եվ կարծում եմ, որ ԱԺ անընդունելի ընտրություններն իրենց որակը տարածեցին ամբողջ հետընտրական զարգացումների վրա, դա դարձավ արդեն սկզբունքային մոտեցում:

– Ի դեպ, սկզբունքների մասին: 2007թ. սեպտեմբերին Դուք «Ազատություն» ռադիոկայանին տված հարցազրույցում, խոսելով Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի մասին, հայտարարեցիք. «Ես դեմ եմ Տեր-Պետրոսյանի վերադարձին, քանի որ նա ժամանակին վատ բաներ շատ է արել»: Բայց դրանից ընդամենը մեկ ամիս անց հայտնվեցիք հարթակում՝ Տեր-Պետրոսյանի կողքին: Ի՞նչը ստիպեց Ձեզ փոխել Ձեր դիրքորոշումը:

– Որովհետեւ ժողովուրդն այդպես ցանկացավ: Ես՝ որպես շարքային անդամ, գնացի լսելու Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին, եւ հանրահավաքի մասնակիցներից շատերն ինձ ասացին, որ իմ տեղը վերեւում է՝ հարթակի վրա, Լեւոնի կողքին: Հետո գնացին այլ զարգացումներ: Տեր-Պետրոսյանն իր ելույթներում շատ հարցերի շուրջ տվեց իր գնահատականը, որոնք ինձ մեծապես համոզիչ թվացին:

– Իսկ ներկա իշխանությունների պահվածքում, գաղափարախոսության մեջ Ձեզ որեւէ բան համոզիչ չթվա՞ց:

– Ես չեմ կարող ասել, որ վատերի մեջ լավ բան չկա եւ լավերի մեջ վատը չկա: Երկու կողմն էլ պետք է համեմատել, նոր գնահատական տալ: Կարող եմ նաեւ իշխանությունների արածներում էլ լավ բաներ տեսնել, բայց դրանք առավելապես կենցաղային բնույթի մանր բաներ են, որոնց կողքին տեսնում ես այնպիսի խայտառակ բացթողումներ, որ այդ լավ բաները մոռացվում են: Երբ տեսնում եմ, որ այդ Արցախն ազատագրած տղաներն այսօր քաղբանտարկյալներ են, ակամայից սկսում եմ նաեւ Արցախի հարցում չվստահել իշխանություններին:

– Ինչպե՞ս եք գնահատում ԵԽԽՎ վերջին բանաձեւը եւ, մասնավորապես, այն փաստը, որ այնտեղ այլեւս չկա քաղբանտարկյալ բառը:

– Դա ուղղակի ծիծաղելի է: Ըստ Եվրախորհրդի տարբեր պատասխանատուների՝ երեկ քաղբանտարկյալներ կային, այսօր չկան: Բա լավ, էդ մարդիկ ի՞նչ եղան, ցնդեցի՞ն: Գոնե ուրիշ բան ասեին: Սպիտակ կտորի վրա փորձում են սեւ թելերով կարկատան անել: Ինչպե՞ս կարելի է նման մարմինը լուրջ ընդունել: Եվ առհասարակ, եթե ընդդիմությունը հույսեր է կապում Եվրոպայի հետ, ապա սխալվում է: Ես չեմ կարծում, որ մեր ազգի հոգեւոր-բարոյական անցյալը թույլ է տալիս այսպես ստրկամտորեն վերաբերվել Եվրոպայի ասածին: Ասածս վերաբերվում է երկու կողմին էլ՝ ե՛ւ ընդդիմությանը, ե՛ւ իշխանությանը: Մենք մեծ զոհողությունների գնով ստեղծել ենք առաջին քրիստոնյա պետությունը եւ դարերի ընթացքում հավատարիմ ենք մնացել քրիստոնեական մեր սկզբունքներին: Ու հիմա չպետք է մեզ թույլ տանք, որ ինչ-որ եվրոպացիներ վերամբարձ տոնով ու քամահրանքով խոսեն մեզ հետ: Համենայնդեպս, ես դա թույլ չեմ տա երբեք: Եթե Հայ ազգային կոնգրեսի անդամները թույլ են տալիս՝ իրենց խնդիրն է: Ես Կոնգրեսի անդամ չեմ, ես ազատ մարդ եմ: Եվ իմ կարծիքը սա է:

– Եթե մենք, իրոք, Ձեր նշած քրիստոնեական արժեհամակարգը կրող ազգ ենք, այդ դեպքում ինչպե՞ս եղավ, որ այդ նույն ազգի մի հատվածը դուրս եկավ մյուսի դեմ, եւ արդյունքում Երեւանի կենտրոնում 10 քրիստոնյա հայ զոհվեց նույնպիսի քրիստոնյա հայերի ձեռքով:

– Տեղի ունեցավ անհամապատասխանություն՝ ընդդիմության ռազմավարության ու մեթոդիկայի եւ իշխանության վարվեցողության մեջ: Այսինքն՝ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը մտածեց, որ կարելի է հնդկական ձեւով բողոքի ալիք բարձրացնել՝ Գանդիի պես գաղափարների վրա համառելով հասնել խնդրի լուծման, իսկ դիմացինը ասաց՝ ոչ, ես կկրակեմ, ու կրակեց:

– Բայց մի՞թե դա ամբողջովին ազատում է Լ. Տեր-Պետրոսյանին պատասխանատվությունից՝ հենց թեկուզ իշխանությունների՝ կրակելու քայլը հաշվի չառնելու մասով: Չէ՞ որ, եթե նրանց անվանում էր մոնղոլ-թաթարներ, կարելի էր եւ սպասել, որ այդ «մոնղոլ-թաթարները» կդիմեն զենքի օգնությանը:

– Միշտ չէ, որ մոնղոլ-թաթարները կրակում են, լինում են նաեւ բարեհոգի մոնղոլ-թաթարներ: Իհարկե, կարելի է մեղադրել Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին որոշ հարցերում միամտություն ցուցաբերելու մեջ: Ամբողջ դժբախտությունն այն է, որ անցած 70 տարիների ընթացքում խորհրդային իշխանությունն ամեն ինչ արեց, որ մենք չունենանք քաղաքական կադրերի պատրաստման դպրոց, այստեղ չձեւավորվեն քաղաքական լուրջ գործիչներ: Եվ մեր ազգի դժբախտությունն է, որ տրիկոտաժի ֆաբրիկայի նախկին կուսքարտուղարը դառնում է մեր անկախ պետության նախագահը: Խնդիրն այստեղ անձը չէ: Մեկին բերում ենք Մատենադարանից՝ չենք հավանում, մյուսին տրիկոտաժի ֆաբրիկայից՝ էլի չենք հավանում: Իմ կարծիքով, երկու կողմերն էլ բախվեցին մի իրողության հետ, որին անպատրաստ էին:

– «Առավոտին» տված հարցազրույցում Պերճ Զեյթունցյանը կարծիք հայտնեց, որ եթե «Մարտի 1-ի» գործով կալանավորված անձինք իրոք քաղբանտարկյալներ են, ապա դատարանը այն տեղն էր, ուր նրանք կարող էին իրենց կեցվածքով եւ խոսքով հաստատել, որ իրենք քաղբանտարկյալներ են, ընդ որում՝ համոզել նաեւ նրանց, ովքեր հակառակն են կարծում: Կիսո՞ւմ եք այդ կարծիքը:

– Պերճ Զեյթունցյանը քաղաքական խնդիրներին առնչվող պատմական մի հիանալի պիես է գրել՝ «Ոտքի, դատարանն է գալիս»: Եվ նա դատական մարմնի ուղնուծուծը, կարծում եմ, հրաշալի գիտի: Մի՞թե կարելի է այս դատարաններին վստահել, հավատալ նրանց ազնվությանը: Ում-ում՝ Զեյթունցյանին այս հարցի պատասխանը պետք է որ հայտնի լիներ:

– Արդյոք կիսե՞լ եք Ձեր մտահոգությունները հակառակ ճամբարում հայտնված Ձեր մտավորական ընկերների հետ:

– Ես շատ եմ ափսոսում իշխանական մտավորականներից ոմանց համար, հատկապես իմ վաղեմի ընկեր Պերճ Զեյթունցյանի համար, որին խանգարում է անձնական վիրավորվածությունը Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի հանդեպ: Ընդ որում՝ արդարացի վիրավորվածությունը: Սակայն Պերճի պես մտավորականը, կարծում եմ՝ պետք է վեր կանգնի անձնական վիրավորանքից: Ափսոսում եմ նաեւ մեր մեծ դերասանապետ Սոս Սարգսյանի համար: Ընդունեք, որ այսօր ինքներդ դժվարությամբ եք գտնում ընդդիմադիր հայացքների տեր մտավորականի՝ կարծիքը հարցնելու համար, եւ գալիս-դիմում եք մի խեղճ տիկնիկագործի: Մի քանի ընդդիմադիր մտավորականներիս ի հակակշիռ ստեղծեցին Հանրային խորհուրդ ասվածը: Այդ խորհրդի աշխատանքները նախապատրաստող հանձնաժողովում ովքե՞ր էին՝ ԽՍՀՄ ժողովրդական դերասան, մեր մեծ դերասանապետ Սոս Սարգսյանը, մեր տաղանդավոր, մեծ գրող Պերճ Զեյթունցյանը: Եվ ո՞վ էր ղեկավարում այդ հանձնաժողովը, այդ մարդկանց՝ ոմն Գառնիկ Իսագուլյան: Մի՞թե սա նորմալ է: Ահա հենց այստեղից էլ երեւում է, թե որքան խեղված են արժեքները, որքան հիվանդ է մեր հասարակությունը, երբ նման մեծության մտավորականների խումբը ղեկավարում է ազգային անվտանգության գծով մի խորհրդական: