ԹՈ՛ՒՐՔ ԲԱՐԵԿԱՄ, ԲԱՑԻ՛Ր ԴՌՆԵՐԸ ԼՈՒՍՈ

Խոհեր՝ ծնված մի համերգից հետո

Արմինե Հովհաննիսյանին հայ հասարակությունը գիտե որպես ՀՀ առաջին արտգործնախարարի եւ «Ժառանգություն» կուսակցության հիմնադիր Րաֆֆի Հովհաննիսյանի տիկին, որպես «Օրրան» բարեգործական կազմակերպության հիմնադիր, 5 երեխաների մայր: Այսօր նա ներկայանում է նոր՝ ստեղծագործողի իմիջով: Դեկտեմբերի 12-ին «Արամ Խաչատրյան» համերգասրահում, ներկա լինելով Թուրքիայի «Քարդաշ Թուրքլերի» նվագախմբի ու երգչախմբի, ինչպես նաեւ «Սայաթ-Նովա» համույթի համերգին, տիկին Հովհաննիսյանը շատ է հուզվել՝ լսելով հայկական, թուրքական եւ քրդական ժողովրդական ստեղծագործություններ:

Նշենք, որ Ա. Հովհաննիսյանի հոդվածի անգլերեն տարբերակն արդեն լույս է տեսել թուրքական հայտնի «Հյուրիեթ» օրաթերթում, եւ նա այդ առիթով բազմաթիվ արձագանքներ է ստացել:

«Ի՞նչ է հոգին, Հայու հոգին, հարցուցի մերթ ինքզինքիս, /Ու մերթ լացավ ու մերթ խնդաց իմ հոգիս…/ Վահան Թեքեյանի այս տողերը արտացոլում էին ալեկոծ սրտիս ապրումները, երբ ամուսնուս՝ Րաֆֆիի եւ զավակներիս հետ սպասում էի համերգի սկսվելուն: Հուզմունքս հիմնավորված էր. «Եվրասիա» հիմնադրամի եւ ԱՄՆ միջազգային գործակալության ջանքերով կազմակերպված այս համերգը թուրքերի, քրդերի եւ հայերի համար աննախադեպ միջոցառում էր, որն անցկացվում էր հայկական հողի վրա: Լույսերը խամրեցին, եւ մեղեդու առաջին հնչյունները թեւածեցին օդում. «Ո՛վ, հայո՛ց աշխարհ…»:

Ես պատրաստ էի ընդունելու այս խիզախ երաժիշտների խմբին իմ անկախ, վերակենդանացած, կայացած եւ ինքնավստահ երկրում: Ավելին, ես դաստիարակությունս ստացել էի Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում՝ երկիր, որը հավասարության եւ հանդուրժողականության խորհրդանիշն է: Ես հասկանում էի, որ մենք՝ հայերս, թուրքերի հետ հարեւաններ ենք եւ պարտավոր ենք կողք կողքի խաղաղ գոյակցել… Այնուհետեւ հնչեց թուրքական առաջին երգը՝ «Գյուլուստան գյուլդեն գյուզելը» (թարգմանաբար՝ «Քո ժպիտը վարդից էլ գեղեցիկ է»): Ես հասկացա երգի վերջին բառը՝ «գյուզելը»: Մեծ մայրիկս հաճախ էր ինձ այդպես անվանում՝ շոյելով մազերս եւ ընկնելով դառը հիշողությունների գիրկը: Ես պառկում էի նրա ծնկներին, նա անիծում էր իր մանկությունը՝ նորից ու նորից պատմելով նույն պատմությունը՝ ջարդ, արյունահեղություն եւ զրկանք… Իմ հոգին լալիս էր:

Երաժշտությունը խոցում էր սիրտս եւ զայրույթը պատում ինձ. ի՞նչ իրավունքով է այս «անօրեն» երգը հնչում մշակույթի սուրբ տաճարի պատերի ներքո, որտեղ անթիվ անգամ հնչել են Կոմիտասի եւ Եկմալյանի երաժշտությունը, Սեւակի եւ Սիամանթոյի՝ ողբի ու բողոքի ձայնը՝ մեր դժբախտ ազգի ճակատագրի մասին: Եվ այդ պահին ես մտքով թռա դեպի Սեւակի «Անլռելի զանգակատուն»՝ միանալու մեր հոգեւոր առաջնորդին. «Կաթողիկոսը մթագնեց մնաց: /Մինչ հանկարծահաս զայրույթի ծնած/ Կրակը վառվեց ծեր աչքերի մեջ՝ /Հենց նոր սկսվող ժպիտը հանգավ: /Առաջի՛ն անգամ, Առաջի՛ն անգամ, /Աստ՝ վեհարանի հին պատերի մեջ/Սրբապղծորեն թուրք երգ է մխում…/: Քաղցր մեղեդին մեղմեց իմ ցավը, ու ինչպես Թեքեյանն էր ասում. «Ու մերթ խնդաց իմ հոգիս…»: Ես երբեք չէի տեսել հունական «Զոռբա» պարի կատարումը միայն ռիթմի ուղեկցությամբ: Ես շատ եմ սիրում հունական այդ պարը եւ դեռեւս մանկուց սովորել եմ այն պարել: Այդ պահին սիրտս ուզում էր թռչել բեմ եւ պարել այն երգի զեփյուռի պես, որը մի փոքր առաջ քնքշորեն կատարել էր թուրք երգչուհին: Գեղեցիկ եւ երիտասարդ կանայք ու տղամարդիկ՝ գունագեղ հագուստներով, լցրին բեմը եւ իրենց ճկուն մարմիններն օրորելով՝ հյուսվեցին շուրջպարի մեջ: Ու նորից իմ միտքը թռավ՝ պարում էին օրորվելով՝ թուրք զինվորների մտրակների զարկի տակ մերկ հարսները հայազգի… Սիամանթոյի «Պարը» հիշեցի… «ու մերթ լացավ իմ հոգիս»… Ես նկատեցի, որ իմ առջեւում նստած կինը ձեռքերով պարում է: Կցանկանայի նմանվել նրան՝ ձերբազատված ամեն տեսակ կապանքներից ու հիշողություններից: Ո՛վ, հայո՛ց աշխարհ…

Ես նոր շունչ առա, «ու մերթ խնդաց իմ հոգիս»՝ լսելով քրդական երգը՝ «Դամմե» («Շունչ»): Երգը ուրախ ժայթքեց եւ իր աշխուժությամբ քաջալերեց ուրախ հոգիներին՝ շուրջպար բռնելու սրահով մեկ: Ես նրանց մեջ նկատեցի իմ քուրդ մատուցողին՝ «Chez Michelle»-ից: Նա պարում էր՝ գլուխը բարձր պահած, կարծես ինքն էլ ասելիք ուներ եւ ասում էր այն մեծ հպարտությամբ:

Այդ օրը Հրանտ Դինքին նվիրված կարճ ֆիլմը նորից ալեկոծեց իմ ըմբոստ հոգին: Հրանտ Դինքը այն հայորդին էր, որը խիզախություն էր ունեցել պայքարելու այսօրվա հայի արժանապատվության համար: Դեռ երեկ էր, երբ իմ հույն եւ լեհ ընկերների հետ այցելեցի մեծանուն նկարիչ Հակոբ Հակոբյանին եւ նրա ազնվագույն տիկնոջը՝ տիկին Մարիին: Նա առաջին անգամ մեզ ցուցադրեց Հրանտ Դինքին նվիրված կտավներից մեկը: Այն պատկերում էր անգլուխ մարդկանց ոտքերի տակ կանգնած ճերմակ աղավնուն, որը չէր զգում դեպի իրեն սողացող սեւ կատվին: Մեծ հայը մեկնաբանեց իր այդ պատկերը՝ ասելով, որ ներշնչվել է Հրանտ Դինքի վերջին բառերով. «Մեր երկրում աղավնիներին չեն սպանում»: «Ու մերթ լացավ… իմ հոգիս…»… Ահա եւ հնչեց Միքայել Փոլ Էլիսոնի մեղեդին, որի վերջաբանը նա անվանել էր՝ «Աղավնիներին չեն սպանում»: Ու նորից խնդաց իմ հոգին…

Մեր բոլորի սրտերը թնդացին, երբ սկսվեց հաջորդ երգը «Սայաթ-Նովա» երգչախմբի կատարմամբ՝ «Երբ որ բացվին դռներ հուսո…»: Դա այդ րոպեին սոսկ երգ չէր, այլ երդում, ուխտ: Հանդիսատեսը պահանջում էր երգի կրկնություն: Ես ինքս ինձ հարցրի՝ ինչո՞ւ են մեր երգերն այդքան թախծոտ ու կարոտալի՝ հակառակ թուրքական երգերի… «Կռո՛ւնկ, ուստի՞ կուգաս, խաբրիկ մը չունի՞ս…»:

Այնուհետեւ Երթան Տեկինը դուդուկով մի մեղեդի նվագեց, որը նվիրել էր «Հրանտ եղբայրիկին»: Տեկինը եւ ես նույն եղբայրիկը ունեինք… Ես փակեցի աչքերս եւ մոռացա, թե որտեղ եմ եւ կամ ով է նվագում: Երաժիշտը ավարտեց կատարումը եւ ասաց. «Մինչեւ վերջին շունչս պիտի պայքարեմ մթի ու խավարի դեմ, մինչեւ որ հասնենք մեր նպատակին»: Միգուցե Տեկինը եւ ես նաեւ նույն նպատա՞կը ունեինք:

Համերգը վերջացավ: Ծափահարությունները չէին դադարում, երեկոն ցնցող էր: Մենք դուրս եկանք դահլիճից: Թուրք լրագրողները շտապեցին շրջապատել Րաֆֆիին: Ես հեռացա մի անկյուն՝ հեռվից դիտելու… Մտածում էի. «Մենք՝ ցեղասպանությունը վերապրածների ժառանգներս, պետք է ընտրենք՝ ապրել սիրելո՞վ, թե՞ ապրել ատելով»:

Ես ինձ համար որոշել եմ՝ ես ապրելու եմ սիրելով:

Բայց իմ վերքը դեռ չի սպիացել, իմ սիրտը դեռ ցավում է, իսկ հոգիս՝ լալիս:

Արդ, դիմում եմ քեզ, իմ թո՛ւրք բարեկամ: Օգնի՛ր ինձ բուժելու վերքս: Օգնի՛ր ինձ, որ չցավի սիրտս, օգնի՛ր, որ Հայի իմ Հոգին խնդա: Թո՛ւրք բարեկամ, բացի՛ր դռները լուսո…