«ՀԱՂԹԵՑԻՆՔ ՈՒ ՀԱՂԹԱՆԱԿԻ ՁԵՌՔԸ ԿՐԱ՞ԿՆ ԸՆԿԱՆՔ»

«Առավոտին» տված բացառիկ հարցազրույցում այսպես մեկնաբանեց Ղարաբաղի շուրջ տեղի ունեցող գործընթացները ԼՂՀ պաշտպանության բանակի նախկին հրամանատար Սամվել Բաբայանը:

– Պարոն Բաբայան, վերջին շրջանում ակտիվություն է նկատվում ղարաբաղյան բանակցային գործընթացում: Ինչպիսի՞ն է Ձեր գնահատականը. այն, ինչ քննարկվում է՝ մեր շահերի՞ց է բխում:

– Դեռ տարիներ առաջ ես հրապարակավ ներկայացրել եմ իմ տեսակետները: Դրանք չեն եղել ընդհանուր ձեւակերպումների շրջանակում, ինչպես սիրում են անել մեր քաղաքական գործիչները: Ես հրապարակել եմ Ադրբեջանի հետ կնքվելիք պայմանագրի իմ պատկերացրած տեքստը եւ հիմնավորումները, վերնագրված՝ Եվրոպական միության մանդատի ներքո Լեռնային Ղարաբաղի կառավարման նոր կարգի մասին: Հրապարակումից անցել է գրեթե երեք տարի: Այս տարիների ընթացքում որեւէ մեկը չի բանավիճել եւ ներկայացրել իր հակադիր հիմնավորումները: Միայն երկու գործիչ են եղել, որոնց անունները չեմ ցանկանում նշել, ովքեր, որպես ներկայացված ծրագրի թերություն, նշել են, որ Եվրոպական միությունը չի ցանկանա միջնորդական պատասխանատվություն վերցնել: Ինչպես ժամանակը ցույց տվեց, Եվրոպան պատրաստ է պատասխանատվություն վերցնել: Անգամ պայթող արկերի պայմաններում նա պատասխանատվություն վերցրեց Օսեթիայում եւ արդյունավետ միջնորդություն իրականացրեց: ԼՂ խնդրի կարգավորման վերաբերյալ այժմ եւ՛ իշխանությունը, եւ՛ նրանք, ովքեր իշխանություն չունեն՝ որեւէ կոնկրետ ծրագիր մեր հանրությանը չեն ներկայացրել: Ու հետաքրքիր է, թե այդ դեպքում ի՞նչ են քննարկում: Ոչ ոք ոչինչ չի տեսել, բայց դեմ են արտահայտվում կամ կողմ: Դա մի քիչ անլուրջ է: Այդ իսկ պատճառով ես չէի արձագանքում ընթացիկ վիճակին: Ցավոք, ոմանք սկսեցին անհարկի շահարկել իմ լռությունը: Հետագայի համար էլ ասեմ, որ եթե որեւէ մեկը ցանկանում է իմ տեսակետները ստանալ ԼՂՀ խնդրի կարգավորման վերաբերյալ, ապա թող ընթերցի «Հաղթանակներն՝ ինչպես եղել են» գիրքը: Մոտեցումներս ամբողջությամբ ներկայացված են այնտեղ, եւ ես օրական երեք անգամ կարծիքս չեմ փոխում, որ ինձ անընդհատ հարցնեն, թե հիմա ինչ եմ մտածում:

– Ինչպե՞ս կգնահատեք մոսկովյան Հռչակագիրը:

– Պատերազմի տարիներին՝ 1993 թվականին Լեռնային Ղարաբաղի եւ Ադրբեջանի միջեւ տեղի են ունեցել ուղղակի բանակցություններ զինադադարի կնքման շուրջ, որոնք արտացոլված են մի շարք փաստաթղթերում եւ որոնք վերջերս հրապարակվել են գրքում: Այդ ժամանակ Ադրբեջանը պաշտոնապես դիմել է ԼՂՀ պաշտպանության բանակին՝ կրակի դադարեցման խնդրանքով: 94-ին կնքվել է զինադադար Հայաստանի, Ադրբեջանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի մասնակցությամբ: Ավելի քան 14 տարի անց ստորագրվում է փաստաթուղթ, որտեղ բացակայում է Լեռնային Ղարաբաղի ստորագրությունը: Ի՞նչ եք կարծում, ինչպե՞ս պետք է գնահատեմ այդ փաստաթուղթը:

– Պարոն Բաբայան, ոմանք պնդում են, որ թե՛ կնքված Հռչակագիրը, թե՛ իշխանությունների նախաձեռնած քննարկումները տպավորություն են ստեղծում, որ խնդրի հանգուցալուծումը մոտ է:

– Խնդրի հանգուցալուծումը բարեբախտաբար մոտ չէ, եւ ոչ թե այն պատճառով, որ մերոնք զիջումներ չեն անում, այլ այն պատճառով, որ Ադրբեջանը չի համաձայնում հետ վերցնել ազատագրված յոթ շրջանները: Նրանք, ըստ էության, բացի այդ յոթից, պահանջում են նաեւ Արցախն ամբողջությամբ: Հայաստանը ահա այդտեղ է, որ «հերոսաբար» դիմադրում է: Ղարաբաղյան խնդրի կարգավորման այն երեք սկզբունքները, որոնք այժմ ներկայացվում են Սերժ Սարգսյանի կողմից՝ կոնկրետացվելու կարիք ունեն: Ի՞նչ է նշանակում ցամաքային կապ ՀՀ-ի ու ԼՂՀ-ի միջեւ. դա 7 շրջաններո՞վ է, Լաչինի միջանցքո՞վ է, Քելբաջարո՞վ է, թե՞ այլ կերպ է: Ի՞նչ է նշանակում միջազգային երաշխիքներ: Եթե ԼՂՀ-ն անկախ լինի, ապա ինքն է իր երաշխավորը դառնում, այնպես, ինչպես Հայաստանն ինքն է իր անվտանգությունը երաշխավորում: Այլ բան է, որ հետո անկախ պետությունը միջպետական պայմանագրերի միջոցով կարող է ներգրավվել որեւէ անվտանգության համակարգում կամ՝ ոչ: Եթե մենք գնում ենք հաշտեցման, ուրեմն որեւէ խաղաղապահի կարիք չկա: 14 տարի է՝ հրադադար է: ԼՂՀ-ի եւ Ադրբեջանի միջեւ ոչ ոք չկա եւ, ինչպես ժամանակն է ցույց տալիս, մենք կարողանում ենք ապահովել խաղաղություն: Ինչի՞ մասին է խոսքը: Եվ, վերջապես, ի՞նչ է նշանակում ինքնորոշման իրավունքի իրացում: Հետաքրքիր է, թե ինչո՞ւ է քաղաքական բառապաշարից դուրս եկել «ԼՂՀ անկախություն» ձեւակերպումը:

– Վերջերս շատ է խոսվում ազատագրված տարածքները հանձնելու կամ որոշ շրջաններ այլ շրջանների հետ փոխանակելու մասին: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այդ ամենին:

– Երբեմն այնքան անհեթեթ առաջարկություններ կամ տեսակետներ եմ լսում, որ, մեղմ ասած, տարակուսանք է առաջացնում: Թվում է, թե տարիներ շարունակ քաղաքականության մեջ ակտիվ մասնակցությունը պետք է որ մարդկանց մեջ որոշակի փորձ եւ գիտելիքներ ավելացներ Արցախի հիմնախնդրի տարբեր ասպեկտների վերաբերյալ, բայց ամեն անգամ համոզվում ես, որ դա այդպես չէ: Հետեւաբար, ես չեմ կարծում, որ մեր քաղաքական գործիչները կկարողանան մեկ միասնական կարծիք ձեւավորել այս կարեւորագույն խնդրի շուրջ: Իսկ միասնական կարծիք ձեւավորել՝ մեզ օդի ու ջրի պես անհրաժեշտ է: Դա հնարավորություն կտար խուսափելու ներքաղաքական կյանքում հարցի անհարկի շահարկումներից, դա հնարավորություն կտար ունենալ համոզմունք, որ անկախ նրանից, թե այս կամ այն ընտրություններում ով է հաղթելու եւ գալու իշխանության՝ այս հարցում քաղաքականությունը չի փոխվելու: Մենք պետք է ազգովի հասկանանք եւ գիտակցենք, թե, վերջապես, եթե գնալու ենք փոխզիջումային տարբերակով, ո՞րն է այն սահմանը, որից հայկական կողմը չի կարող նահանջել: Իսկ որպեսզի այս հարցի պատասխանը ստանանք, հարկավոր են լրջագույն քննարկումներ ծավալել առանձին մասնագիտական հանձնաժողովներում: Ռազմական գործիչները պետք է իրենց եզրակացությունը տան, թե ի՞նչ սահմանների դեպքում բանակը իր մարտունակությունը, շարժողունակությունը կկարողանա պահպանել: Բնապահպաններն իրենց մասնագիտական եզրակացությունը պետք է ներկայացնեն, թե այս կամ այն տարածքի հանձնումը որքանո՞վ կարող է վտանգել ՀՀ եւ ԼՂՀ բնապահպանական խնդիրները: Օրինակ՝ Քարվաճառի (Քելբաջարի) շրջանը: Այս տարածքում սկիզբ են առնում ԼՂՀ-ի ջրային պաշարների 85%-ը, ՀՀ-ի Արփա եւ Որոտան գետերը, որոնք սնում են Սեւանա լիճը: Վերջինն էլ իր հերթին պարունակում է ՀՀ ջրային պաշարների 80%-ը: Ի վերջո, երկրաբանները պետք է տան իրենց եզրակացությունը, որպեսզի հասկանանք բոլորս, թե այս կամ այն տարածքում ի՞նչ բնական հարստություններ կան, որպեսզի լավ գիտակցենք, թե ինչ ենք պատրաստվում զիջել: Օրինակ, որքա՞ն են գնահատվում Զոդից Դրմբոն ընկած ամբողջ այդ հատվածի ոսկու պաշարները: Միայն այդ ամենից հետո, երբ բոլորի սեղանին դրված կլինեն մասնագիտական եզրակացությունները, քաղաքական ուժերը մեկ միասնական կարծիք ձեւավորելու հնարավորություն կստանան: Ես իմ տեսակետները ձեւավորել եմ՝ ելնելով ռազմական եւ ստրատեգիական անվտանգության, ինչպես նաեւ Արցախի զարգացման հեռանկարների ապահովման տեսանկյունից: Մյուսների կարծիքն ինչի՞ վրա է հիմնված՝ ես չգիտեմ: Թող ներկայացնեն՝ քննարկենք: Թե չէ՝ շատերը զբաղված են ներքաղաքական շահարկումներով: Առավոտից երեկո բախում են տարբեր դեսպանատների եւ միջազգային կազմակերպությունների դռները եւ միմյանց հետ մրցակցության մեջ մտնում, թե ով ավելի շատ կզիջի, եթե իշխանության գա: Իշխանությունն էլ չի ուզում հետ մնալ այդ մրցավազքից: Մի բանաձեւ են մոգոնել. «հողերը տանք, որ կռիվ չլինի»: Որպես ռազմական գործիչ՝ ասեմ, որ այդ մարդիկ հենց պատերազմ են քարոզում: 14 տարի, որ կռիվ չի լինում՝ հենց մեր գծած սահմանների շնորհիվ է: Եվ, ի վերջո, այսօր ղարաբաղյան խնդիրը լուծում չունի, կողմերը դեռ պատրաստ չեն: Ալիեւն ասում է. 100 տարի էլ անցնի՝ Ղարաբաղը մնալու է Ադրբեջանի կազմում: Դրանից հետո՝ էլ ի՞նչ քննարկումներ եւ արագ լուծումներ: Մենք դրա հետ համաձա՞յն ենք: Այսօր արագ լուծումը՝ դա արագ հանձնումն է: Գնա՞նք այդ քայլին, ինչ է թե՝ հանձնելուց հետո ադրբեջանցի քիրվաները խառը կանաչին ավելի էժան են մեզ վաճառելու, քան մեր վաճառողները: Արագ հանձնողները հենց այս ենթատեքստն են առաջ քաշում: Փաստորեն, հաղթեցինք ու հաղթանակի ձեռքը կրա՞կն ընկանք: