«ԻՄ ԹՆԴԱՆՈԹԻՑ ՉԵ՛Մ ԿՐԱԿԻ ՃՆՃՂՈՒԿՆԵՐԻՆ»

Բանաստեղծ Դավիթ Հովհաննեսը՝ «թանձրամարմին», «մանրապճեղ» «ապիկարների» եւ սողացող սովետիզացիայի մասին:

«Առավոտի» հոկտեմբերի 11-ի համարում տպագրված «Ասպարեզում են պոռնո գրողներն ու միջակությունները» հրապարակման մեջ «Նոր դար» ընկերության ղեկավար Աբգար Ափինյանն անդրադարձել էր իր եւ Ալեքսանդր Ղումաշյանի՝ ՀԳՄ-ից հեռացվելուն, միության ներկա վիճակին, նաեւ բանաստեղծ Դավիթ Հովհաննեսի՝ պետական մրցանակի արժանացած «Նոր քրոնիկոն» գրքին: Օրեր անց այս թեմայով բանավիճեցին ՀԳՄ քարտուղար Հովհաննես Գրիգորյանն ու Աբգար Ափինյանը՝ ոչ միայն «Հայելի» ակումբում, այլեւ «Շանթի» եթերում: Զարմանալիորեն գրական շրջանակներն իրենց իներտ պահեցին այս պատմության առումով, եւ միայն գրող, հրապարակախոս Ալվարդ Պետրոսյանը մամուլում սատար կանգնեց իր գրչակից ընկերոջը՝ Դավիթ Հովհաննեսին, փաստելով, թե «կոպիտ զնջիլ, մեդալ ստանալու համար կյանքը տալու պատրաստ» որոշ մարդիկ հետապնդում են գրական մրցանակ ստացած մարդուն. «Նայում եմ ու հասկանում, թե ժամանակին ինչպես են Չարենցի եւ Բակունցի գլուխը կերել»:

Դավիթ Հովհաննեսը, ընդառաջելով «Առավոտի» խնդրանքին, հարցազրույց տվեց՝ իր խոսքով առաջին անգամ հետ կանգնելով սեփական սկզբունքներից, որովհետեւ որոշել էր արհամարհանքը փաստել լռությամբ: Բանաստեղծն ասաց, որ առաջին անգամ է պետական մրցանակ ստանում. ԽՍՀՄ տարիներից սկսած, իր գրքերին մրցանակ չի տրվել՝ ոչ գրական հիմնավորումներով: Հավելեց նաեւ, որ մրցանակն իր համար ինքնահաստատման կամ էլ կնոջ առաջ պարծենալու միջոց չէ, այլ ընդամենը վավերական գրողի աշխատանքի գնահատանքի արտահայտություն: «Իմ անձի նկատմամբ ամբողջ վայրահաչությունը, զրպարտությունը, իրերը գլխիվայր շուռ տալը մանր վրեժխնդրության արտահայտություն է այն դիրքորոշումներիս պատճառով կամ նկատմամբ, որ ես ցուցաբերել եմ ՀԳՄ վերջին երկու համագումարներում՝ դեմ կանգնելով այդ հրահրումների գլխավոր մեղավորին՝ թանձրամարմին ապիկար Ափինյանին: Նա սկզբում Գրողների միության շենքում իր մուտքը հայտարարում էր մեծ երջանկություն, քանզի Հրանտ Մաթեւոսյանի պես մեծության հետ էր աշխատում, բայց քանի որ ստոր սրիկա էր, հետո էլ հայտարարեց, թե մեծ գրողը՝ իր ավտոմեքենայի «բոլտ ու գայկեն» թուլացրել է, որպեսզի վթարի ենթակվի, մեռնի, վերանա… Հետագայում այդպես՝ «բոլտ ու գայկա Աբգար» անվանեցի նրան եւ այդպիսին էլ մնում է մինչեւ հիմա…»,- ասաց պարոն Հովհաննեսը:

Խոսելով Գրողների միության մասին՝ նա հայտնեց, որ այն ամենը, ինչ կատարվում է հիմա, ընդամենը փոթորիկ է մեկ բաժակ ջրում. «Այո, միությունում ամեն ինչ իդեալական չէ: Շատ բաների հետ համաձայն չեմ, եւ ես էլ ունեմ իմ պատասխանատվության բաժինը՝ որպես ՀԳՄ նախագահության անդամ: Բայց այն, ինչ կատարվում է հիմա, չպիտի լուրջ նշանակություն տալ, մանավանդ ապիկարական այս երեւույթը բնականոն է եւ հանրապետությունում առկա սողացող սովետիզացիայի մի դրսեւորում է ընդամենը, ինչպես մեկ այլ դրսեւորում է հիմնի «մասով» Ռուսաստանին կապկելը… Խեղկատակային այդ անձնավորության՝ Ափինյանի կողմից իմ անձի հանդեպ շարունակվող վայրահաչությունն ընդամենը ամենատեխնիկական բնույթի մի հակադարձ է, որովհետեւ, եթե գրականագիտական բնույթի լիներ՝ անպայման վաղուց արձագանքած կլինեի: Հետո գրականագետը գոնե մեկ հոդված ունենում է…»: Մեր զրուցակցի խոսքով, ոչ Աբգար Ափինյանն ու իր համախոհները, ոչ էլ ՀԳՄ քարտուղար Հովհաննես Գրիգորյանը չեն կարող երազել պետականից ավելի բարձր մրցանակի մասին, որ ինքն ունի. «Դա համընդհանուր ճանաչումն է որպես բանաստեղծ, եւ պետական կամ Նոբելյան մրցանակը չէ, որ բանաստեղծին բանաստեղծ են դարձնում»: Դավիթ Հովհաննեսն ասում է, որ իր գրքի դեմ արշավանքը սկսվել էր մինչեւ մրցանակի ներկայացնելը ու շարունակվում է մինչ այսօր. «Էլ խմբովի հայտարարություննե՜ր, էլ ապիկարյան հարցազրույցնե՜ր, մի խուճա՜պ, որ ծիծաղելի էր… Այդ ամենը ինչ-որ տեղ խթան հանդիսացավ, որ գիրքս անպայման ներկայացնեմ պետական մրցանակի … Ի դեպ, ՀՀ երկրորդ նախագահը չի ինձ մրցանակ տվել, ինչպես մանրապճեղ ապիկարն էր հայտարարել ասուլիսում (նկատի ունի ՀԳՄ քարտուղար Հովհաննես Գրիգորյանին- Գ. Հ.), այլ ութ հոգանոց հանձնաժողովը, որովհետեւ նախագահն ընդամենը ստորագրում է հանձնաժողովի որոշման տակ: Դառնալով հանձնաժողովին, որտեղ չուզողներն ավելի շատ էին, քան ուզողները, ասեմ, որ այն վեր կանգնեց ինքն իրենից ու սրտի կսկիծով ինձ տվեց բավական միավորներ, որպեսզի ստանամ մրցանակը: Ըստ էության, պոեզիան կարողացավ հաղթել մանր նեղանձնային հարաբերություններին, այն պոեզիան, որը, իմ խորին համոզմամբ՝ այսօրվա պոեզիա է… Մեր դաժան ժամանակները պահանջում են պոետական այլ լեզու, մետաֆորային այլ արտահայտություններ, հո չե՞նք կարող նստել եւ «ծիտը ծառին ծլվլաց» երգել, ինչպես որոշ տխմարներ վերագրում են ինձ՝ իմ իսկ տողերն իրենց մասին: Իսկ այն ծլվլոցները, որոնք ապիկարները համարում եմ պոեզիա, պոեզիա չէ, նրանք ընդամենը իրենց տողիկներն են ծրտում սպիտակ թղթին… Ես դեռ 70-ականների կեսերին մի արտահայտություն եմ արել ու տպագրել, որը նաեւ իմ պոետական քրեդոն է՝ «Պոեզիան այն է, ինչ պոեզիա չէ»: Իմ դաժան տողերը շատերի ականջը խոցեցին, շատերի սրտիկը կոտրեցին, յուրյանց նրբիկ զգացումնները վիրավորեցին, բայց այն պոեզիան, որ գրել եւ գրում եմ հատկապես մեր օրերում՝ բռնելո՛ւ է ժամանակի քննություն: Եվ հաջորդ սերունդը, իրե՛նց իսկ սերունդները այս բանաստեղծություններով են մեծանալու»: Ինչ վերաբերում է Ափինյանին եւ իր համախոհներին, ապա Դ. Հովհաննեսի խոսքով. «500 էջանոց բանաստեղծական հզորագույն ժողովածուում, որտեղ 2000-3000 բանաստեղծություն կա, վերցրել են կոնտեքստից կտրված տողեր եւ կեղծ բարոյապաշտություն են խաղում՝ ինչպե՞ս կարելի է այսպիսի բառեր օգտագործել… Պարույրն ասում էր՝ բառը պիտի թողնենք, որ քնի՞ բառարանում: Բառը օգտագործելու համար է, անգամ այն բառերը, որոնք սղոցում են յուրյանց ականջաթաղանթի կուսությունը… Հատկապես մեր դաժան իրականության մեջ բառային խտրականություն չպիտի լինի, բարոյական եւ անբարոյական պոեզիա չկա, կա տաղանդավո՛ր եւ անտաղա՛նդ գրականություն, եւ եթե բառն իր տեղում է, ուրեմն՝ ապրելու իրավունք ունի… Ես տեր եմ իմ ամեն տողին, սրանից հետո էլ իմ ճանապարհն եմ գնալու, ինչպես ե՛ս եմ ուզում, որովհետեւ գիտեմ՝ իմ խաչը ուր է տանում, «իսկ արճիճը մետաղն է իմ, որ ինձ պիտի խոցի մի օր»:

Դ. Հովհաննեսն անդրադարձավ նաեւ Աբգար Ափինյան- Հովհաննես Գրիգորյան հեռուստաբանավեճին, որին ինքը հրաժարվել է մասնակցել. «Շանթի» եթերում երկու ապիկարներ՝ մեկը թանձրամարմին, մյուսը՝ մանրապճեղ, իբր բանավիճում էին: Մեկի ճակատին գրված է, որ սրիկա է՝ արգահատելի, իսկ մյուսն էլ ուզում էր ցույց տալ, թե իբր ընդդիմախոս է, իրականում՝ դարմանի տակի ջուր էր, դրա համար էլ թանձրամարմինն ասաց, որ նա իր համախոհն է… Ախր թանձրամարմին ապիկարի «կենսագրությունը» հայտնի է բոլորին՝ երթուղային գծերից մինչեւ մնացած անբարոյական դրսեւորումները… Ախր ո՞վ չգիտի, Հրանտն ինչու նրան բերեց Գրողների միություն՝ հարգելով նրա մեծավաստակ լուսահոգի աներոջը՝ Ջրբաշյանին»: Խոսելով դաժան իրականությունը բնորոշող իր տողերի, մասնավորապես՝ «Հացով, պցով, 06-ով» արտահայտության մասին, Դավիթ Հովհաննեսն ասաց, որ դրանք ունեն կոնկրետ հասցեատերեր եւ նախապատմություն. «Հացով, պցով, 06-ով», որ իբրեւ բնաբան եմ օգտագործել «Եվ հոբելյարը ահա՝ մի ազգընտիր արարած» բանաստեղծության համար, ասվել է կոնկրետ մարդու կողմից: Հեղինակը թեեւ ես չեմ, բայց տե՛ր եմ, արտահայտության դիպուկությունն ու տարողունակությունը բնորոշ էին տվյալ իրավիճակին, ինչի մասին գրել եմ: Միայն անբարո մարդը բանաստեղծության մեջ բառից կկառչի, կասի բարոյական չէ… Նույն տրամաբանությամբ կարելի է անբարո համարել Պուշկինին, Գյոթեին… Ասուլիսում թանձրամարմին ապիկարը մեկ այլ բանաստեղծությունս է մեջբերել՝ Մանկահասակ երկու քած/ մեկը նիհար, մեկը՝ գեր,-/ մոր կոշիկները հագած-/ բոզության են դուրս եկել:/Եվ անկյունում հանդիպած/Աստծո կողմից վարգելով՝/Նրանք ճեպում են դեպի/սատանայի արգելոց…/ ու վերջին տողերը, որոնցում ամբողջ ցավն ու ողբերգությունն է մեր անաստված ժամանակների, միտումնավոր չէր շարունակել… Ախր այդ աղջիկներին աչքովս եմ տեսել՝ զովետի դիմացի մայթին, երբ կարմիր լույսի տակ կանգնած էր մեքենաս… Կամ ինձ ոչ սազական խեղաթյուրում են անում Ափինյանն ու իր արբանյակ ոմն Ղումաշյան Սաշիկ, դեմագոգիա են անում, թե ինչպե՞ս կարելի է գրել՝ «Իսկ ինչ լինում է երկրում, փաթթել եմ իմ կույս առնուն»: Իմիջիայլոց, այս բանաստեղծությունը տպագրվել է այս գրքի նախորդ հրատարակության մեջ: «Երկնի թիթեռ» վերնագիրը երեւի պիտի դնեի, որ բութ ուղեղները հասկանային՝ դա Իսահակյանի բնորոշումն է բանաստեղծին տված: Իմ հատկապես այդ բանաստեղծության վրա իրենք շատ են շեշտադրում անում, հայտնվելով ծիծաղելի վիճակում. «Բանաստեղծ եմ, բանաստեղծ,/ սեր եմ երգում, անրջում,/ ու հոսում է թեեւ, տես/ արյունն իմ շուրջ որպես ջուր,-/բայց ես ծաղիկ եմ երգում/ եթերներում սավառնում…/իսկ ինչ լինում է երկրում/՝ փաթթել եմ իմ կույս առնուն»: «Երկնի թիթեռ» էպիգրամում ես ձե՛զ եմ ներկայացնում, ձեր ոտանավորչիների՛ն, դո՛ւք եք այդպես մտածում…Այնպես որ, ես իմ սրբազան Բանը (խոսքը) դրել եմ ձեր՝ ապիկարների բերանը, հիմա լեզվով հետ եք տալիս, ինձ եք վերագրում այն՝ ինչ ձե՞զ է ներկայացնում… դեմագոգիայից բացի, ձեր խեղաթյուրումը երկարականջ կենդանու պահվածք է»:

Մեր զրուցակիցը շարունակում է. «Ես ապիկարին ու իր արբանյակներին զավեշտի զգացումով եմ նայում, չեմ ուզում իջնել իմ՝ բանաստեղծի, հայ տղամարդու բարձրությունից եւ խառնվել վայրի արջի ցեղերին, հավասարվել նրանց կամ ռեյտինգ տալ… Անկախ նրանից, Լեւոն Անանյանը կլինի ՀԳՄ նախագահ, թե ոչ, այդ մարդը (Աբգար Ափինյանը- Գ. Հ.) չի հայտնվելու Գրողների միությունում, որովհետեւ միայն կեղտ, գարշահոտություն, ավերածություն է տարածում իր շուրջը՝ մի փոր հացի կարոտ, խեղված հացկատակների հետ… Պատահել է, որ գրական ճակատամարտի մեջ եմ մտել մարդկանց հետ, որոնք դեմք եւ անուն են ունեցել գրական աշխարհում, բայց դրանք եղել են ինձ սազական մարդիկ, անգամ թշնամի կարգավիճակում՝ կարգին մարդիկ: Իսկ տվյալ դեպքում՝ խոսքը մարդկային ցեղի մի տեսակի մասին է, որն իմ գարշապարից չի բարձրացել երբեք: Ես եթե անգամ նրանց նմաններին պատասխանել եմ, ապա՝ ո՛չ գրական, ո՛չ ընդունելի ճանապարհով, այլ քրեորեն պատժելի… Վերջիվերջո, հո չե՞մ կարող իմ թնդանոթից կրակել ճնճղուկների վրա, մանավանդ որ, իրենք խարակիրի են գործել ու էլ չարժե բանի տեղ դնել… Այդ տեսակ մարդիկ ունենում են իրենց բնական վախճանը՝ ոչնչանալով, վերանալով, ինչպես սոսկալի այն տիպը Արտաշես Ոսկերչյան կոչվող, որին արտաքինով նման է շատ թանձրամարմին ապիկարը»:

ՀԳՄ նախագահության անդամը անդրադարձավ նաեւ միության ներկա վիճակին. «Բաներ կան, որ վերապահությամբ եմ մոտենում Գրողների միությանը, օրինակ՝ այն ձեւին, որ սրանք դուրս շպրտվեցին Գրողների միությունից՝ Չարենցի, Պաստեռնակի, Սոլժենիցինի փշե պսակը քաշելով յուրյանց տգեղ եւ խորդուբորդ ճակատներին: Մյուսը, որ միությունը 500 հոգանոց ուռճացված կառույց է՝ զգալի մասը թոշակառուներ: Նկատի ունեմ ոչ թե մարդկանց տարիքը, այլ գրական ասպարեզից, պրոցեսներից դուրս լինելը: Շատերը հիշում են, որ գրող են այն դեպքում, երբ Ծաղկաձորի ուղեգրերի ժամանակն է գալիս կամ ինչ-որ կոչումի, շքանշանի: Բաներ կան, որ պիտի լուծվեն կտրուկ վիրահատական միջամտությամբ, որին դիմելու քաջություն պիտի ունենալ: Որոշ խնդիրներ էլ վերաբերում են կառուցվածքային փոփոխություններին, ղեկավարման ձեւին, ՀԳՄ-ն իսկապես տոտալիտար ժամանակների մնացուկ է: Ճիշտ է, հիմա Լեւոնը որոշ ջանքեր է գործադրում աշխուժացնելու, ասուլիսներ, համաժողովներ կազմակերպելու, տարբեր գրողական խմբերի հրավերներ անելու առումով, բայց միջոցառումների մեծ մասը գորշ է: Չեմ ասի, թե ԽՍՀՄ-ի ժամանակ իդիլիկ մթնոլորտ էր, բայց գրական վեճերը գոնե գրական մակարդակից չէին իջնում, եւ բոլոր էս տիպի գարշելի արիշ-վերիշները մնում էին որպես բանավոր խոսակցություններ… Լեւոնն ասում է՝ մենակ եմ, ասում է՝ չունի հավուր պատշաճի օգնականներ, որովհետեւ մեկը՝ մանրապճեղ ապիկարը, միայն իր աղունն է աղում եւ իր բարալիկ ջուրը բացթողնում իր ջաղացի մեջ, մյուսին էլ (Դավիթ Մուրադյանին) տարել են մշակույթի փոխնախարար: Ոչ ոք մատը մատին չի տալիս, մի փուշ չեն հանում օգնության կարիք ունեցող օրգանիզմի փափուկ տեղերից»,- ասում է բանաստեղծը: