ԵՎ ԴԱՐՁՅԱԼ՝ ՕՐՀՆԵՐԳԻ ՄԱՍԻՆ

«Չի կարելի կաբինետային որոշումով օրհներգ ընդունել»,- համոզված է ՀՀ կոմպոզիտորների միության նախագահ Ռոբերտ Ամիրխանյանը: «Բա ինչպե՞ս, հո sms քվեարկությամբ չենք ընդունելու»,- տարակուսում է Երգի պետական թատրոնի ղեկավար Արթուր Գրիգորյանը:

Համաձայն ՀՀ Սահմանադրության՝ Ազգային ժողովը սահմանադրական փոփոխություններն ուժի մեջ մտնելուց հետո մեկ տարվա ընթացքում պետք է օրենքով սահմաներ ՀՀ օրհներգը: Սահմանադրական փոփոխությունների ընդունումից անցել է արդեն գրեթե երեք տարի, սակայն առայսօր այդպես էլ չունենք ՀՀ նոր օրհներգ: 2006-ի վերջին ԱԺ-ն ընդունեց «ՀՀ օրհներգի մասին» օրենք, ըստ որի՝ մինչեւ ՀՀ նոր օրհներգի տեքստն ու երաժշտությունն օրենքով սահմանելը, այսպես ասած, անցումային օրհներգը «Մեր հայրենիքն» է: Փաստորեն, այդպիսով երկարաձգվեց սահմանադրական պահանջի կատարման ժամկետը, եւ օրհներգի ընդունման հրատապությունը համապետական ընտրությունների պատրաստվող իշխանությունների համար ժամանակավորապես վերացավ: Նախորդ շաբաթ, սակայն, ԱԺ պատգամավոր Մկրտիչ Մինասյանը հարկ համարեց հիշել, որ այդ երկարաձգումը հակասահմանադրական է, ինչին ի պատասխան՝ մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանը տեղեկացրեց, որ մոտ ժամանակներս կհայտարարվի ՀՀ օրհներգի նոր մրցույթ: Ու թեեւ առայժմ մրցույթի անցկացման համար կառավարության ղեկավարի կողմից չի տրվել համապատասխան հանձնարարական, այնուամենայնիվ, ինչպես մեզ տեղեկացրին մշակույթի նախարարությունից, արդեն իսկ հայտնի է, որ ընթացակարգը նույնն է լինելու, ինչ նախորդ անգամ. կազմվելու է մասնագիտական հանձնաժողով, որի քվեարկության արդյունքում ընտրված տարբերակն էլ ներկայացվելու է ԱԺ-ի հաստատմանը:

Անկախ Հայաստանի պատմության մեջ դա կլինի օրհներգի ընտրության արդեն երրորդ փորձը: Առաջինը տեղի ունեցավ 1990թ օգոստոսին: Անկախության հռչակագրի ընդունումից հետո ստեղծվեց հանձնաժողով, որը պետք է երեք ամսում օրհներգի մրցույթ անցկացներ: Սակայն մինչեւ 1991թ. մրցույթ չանցկացվեց, եւ Գերագույն խորհուրդը ընդունեց ժամանակավոր որոշում. «Մեր հայրենիքն» ընդունել որպես հիմք՝ ՀՀ պետական նոր օրհներգի համար»:

Օրհներգի փոփոխության երկրորդ փորձն արվեց 2006թ, այն, ըստ էության, տապալվեց: Վեց ամսվա ընթացքում ներկայացված 85 տարբերակներից մրցութային հանձնաժողովը նախ ընտրեց 5-ը: Դրանք գործիքավորվեցին եւ ներկայացվեցին հանրությանը, սակայն դրանցից եւ ոչ մեկն առանձնակի ոգեւորությամբ չընդունվեց ոչ հանրության, ոչ էլ հանձնաժողովի կողմից: Արդյունքում՝ 2006թ. հոկտեմբերի 21-ին մշակույթի նախարարի գլխավորած մրցութային հանձնաժողովը գրեթե միաձայն քվեարկեց հօգուտ Արամ Խաչատրյանի հեղինակած Խորհրդային Հայաստանի օրհներգի, սակայն՝ միայն երաժշտության մասով: Իսկ բառերի ընտրության հարցն այդպես էլ մնաց առկախ: Սկանդալներով ու փոխադարձ մեղադրանքներով ուղեկցված այդ հանձնաժողովի աշխատանքից եւ կայացրած որոշումից դժգոհ մնացին շատերը:

Եվ ահա, մոտ ժամանակներս ՀՀ մշակույթի նախարարությունը պատրաստվում է հայտարարել ՀՀ օրհներգի նոր մրցույթ՝ այս անգամ արդեն բառերի համար, քանի որ նախորդ մրցույթի արդյունքում կայացված որոշումը՝ հօգուտ Արամ Խաչատրյանի երաժշտության, ուժի մեջ է: Մենք փորձեցինք պարզել, թե ինչ սպասելիքներ ունեն կայանալիք մրցույթից մեր մտավորականները, հատկապես նրանք, ովքեր դժգոհ են նախորդ հանձնաժողովի աշխատանքից:

ԱԺ նախկին պատգամավոր, գրող Ռուբեն Հովսեփյանը, որը նաեւ նախորդ հանձնաժողովի անդամ էր, համոզված է, որ այս մրցույթի ընթացքում էլ հանձնաժողովը չի կարողանալու գտնել համապատասխան բառեր, քանզի Խաչատրյանի՝ Խորհրդային Հայաստանի օրհներգի երաժշտության վերականգնումը, այն էլ նոր տեքստով, կրկնակի արհեստական է լինելու: Դաշնակցական գրողը կարծում է, որ անթույլատրելի է ազատագրական պայքարի նվիրական կենսագրություն ունեցող ազգային խորհրդանիշը՝ «Մեր հայրենիքը», փոխել. «Չի կարելի տրորել-անցնել այդ կենսագրության վրայով: Չի կարելի անվերջ քանդել ու նորից սկսել: Դա կարող է նախադեպ դառնալ, որ վաղը մեկ ուրիշը գա ու նորից ասի՝ սա լավը չէ, ես ավելի լավը կանեմ: Էդպես փոխելով ո՞ւր ենք հասնելու: Կենսագրություն չունեցող խորհրդանիշը երկար կյանք չի կարող ունենալ»: Ըստ պարոն Հովսեփյանի, եթե նույնիսկ «Մեր հայրենիքը» հայկական չէ, ապա իր կենսագրությամբ այն լիովին հայկականացվել է:

Արամ Խաչատրյանի երաժշտության վերադարձին դեմ է նաեւ ՀՀ կոմպոզիտորների միության նախագահ, ՀՀԿ անդամ Ռոբերտ Ամիրխանյանը, որը նախորդ մրցույթում երրորդ փուլ անցած 5 տարբերակներից մեկի հեղինակն է: Պարոն Ամիրխանյանի համար, սակայն, անընդունելի է թե՛ «Մեր հայրենիքի» պահպանումը, թե՛ Խաչատրյանի օրհներգի վերականգնումը: Առաջինը հայկական չէ, երկրորդն էլ սովետական է: Ռ. Ամիրխանյանը դեմ է Խաչատրյանի անվան շահարկմանը. «Խոնարհվելով Ա. Խաչատրյանի տաղանդի առջեւ, այնուամենայնիվ, նրա գրած օրհներգը տոտալիտար երկրի օրհներգ էր: Չի կարելի հին երգով նոր պատմություն կերտել»: Կոմպոզիտորը չի ընդունում հանձնաժողովի կայացրած որոշումը, քանի որ կարծում է, որ օրհներգը չի կարելի ընդունել կաբինետային որոշումներով: Ըստ հայոց բանակի օրհներգի հեղինակի՝ ազգային խորհրդանիշի ընտրությունը պետք է լինի երկարատեւ, թափանցիկ գործընթաց, պետք է հանրությունը տեւական ժամանակ տարբերակները լսելու եւ իր կարծիքը հայտնելու հնարավորություն ունենա. «Եթե օրհներգի ընտրությունը պիտի լինի ոչ թե ստեղծագործական պրպտումների, այլ վերեւից ուժային թելադրանքների եղանակով, եթե հանձնաժողովը պետք է կայացնի կոմպրոմիսային որոշում, ապա ավելի լավ է մնա ինձ համար անընդունելի «Մեր հայրենիքը»:

Իսկ ահա Երգի պետական թատրոնի ղեկավար, կոմպոզիտոր Արթուր Գրիգորյանը մրցույթից լավատեսական սպասելիքներ ունի: Նա միանգամայն ճիշտ է համարում Ա. Խաչատրյանի օրհներգի վերականգնումը, քանի որ. «Հիմնը ցանկացած երկրի երաժշտական դեմքն է, իսկ Խաչատրյանի հիմնից հիմնի հոտ է գալիս: Այն ինձ համար նախեւառաջ լավ մեղեդի է եւ որեւէ ասոցիացիայի խնդիր չկա»: Այնուամենայնիվ Ա. Գրիգորյանը մտավախություն ունի օրհներգի նոր տեքստի հետ կապված. «Նոր բառերի հարցում պետք է շատ նուրբ մոտեցում, որպեսզի դրանք չհակասեն երաժշտությանը եւ լինեն նույնքան ներդաշնակ, որքան Սարմենի բառերը»: Ըստ կոմպոզիտորի, դա թեեւ բարդ է, սակայն հնարավոր է. «Ճիշտ ընտրության դեպքում, եթե չլինի այն մոնումենտալիզմը, որ կար Սարմենի խոսքերում, մենք կունենանք բոլորովին այլ, նոր օրհներգ»:

Պարոն Գրիգորյանը գոհ է նաեւ օրհներգի ընտրության ընթացակարգից. «Բա ի՞նչ, հո sms-ներով չի որոշվելու օրհներգը: Ես առհասարակ լուրջ չեմ համարում այդօրինակ հանրային քվեարկություններն ու քննարկումները, երբ արդյունքում ամենաանորակ երաժշտությունը կարող է հայտնվել առաջին տեղում»: Ըստ Ա. Գրիգորյանի՝ ավելի ճիշտ է, երբ մի խումբ պրոֆեսիոնալների ընդունած որոշումն է պարտադրվում հանրությանը, քան՝ ընդհակառակը:

Արամ Խաչատրյանի հեղինակած օրհներգի վերականգնմանը կողմնակից է նաեւ գրող, դրամատուրգ Պերճ Զեյթունցյանը, որի կարծիքով. «Թեեւ արդեն այնքան լսեցինք «Մեր հայրենիքը», որ վարժվեցինք, այնուամենայնիվ, Ա. Խաչատրյանի հիմնը ավելի նման է հիմնի»: Ըստ պարոն Զեյթունցյանի՝ լավ օրհներգի չափանիշն այն է, որ լսելիս մարդու մեջ ոտքի կանգնելու ցանկություն առաջանա: Իսկ ինչ վերաբերում է խորհրդային շրջանի ասոցիացիաներին, ապա «դրանք առաջանում են միայն մեզ մոտ՝ տարեց սերնդի, որը վաղը-մյուս օրն այլեւս չի լինի, իսկ նոր սերունդը կունենա լավ օրհներգ»:

Նախորդ հանձնաժողովի ամենասկանդալային դեմքերից մեկը՝ բանաստեղծ Ռազմիկ Դավոյանը, որն, ինչպես պարզվեց, լինելով հանձնաժողովի անդամ, մասնակցել էր տարբերակներից մեկի տեքստի ստեղծմանը, այս անգամ էլ է պատրաստվում մասնակցել մրցույթին, սակայն՝ արդեն չլինելով հանձնաժողովի կազմում: Ժամանակին պարոն Դավոյանը Խաչատրյանի հիմնի վերականգնումը համարում էր արհեստական եւ կարծում, որ «պետք չէ երաժշտության տակ բառեր հարմարեցնել»: Սակայն այսօր բանաստեղծը փոխել է իր դիրքորոշումը՝ հավանաբար այն պատճառով, որ իր եւ Երվանդ Երզնկյանի հեղինակած տարբերակը չանցավ եւ պատմության մեջ մնալու միակ հնարավորությունը այլեւս Խաչատրյանի «արհեստականորեն» վերականգնվող օրհներգի համար բառեր գրելն է: Պարոն Դավոյանը հավաստիացրեց, որ արդեն իսկ պատրաստել է Խաչատրյանի երաժշտության համար բառերի նոր տարբերակ:

Թե ինչպիսին կլինի առաջիկա մրցույթի արդյունքը եւ որքանով այն ընդունելի կլինի հանրության համար՝ ցույց կտա ժամանակը: Սակայն նկատենք, որ ՀՀ Սահմանադրությամբ որեւէ կերպ արգելված չէ հին օրհներգի վերահաստատումը: Այնպես որ, չի բացառվում, որ «Մեր հայրենիքը» հերթական անգամ խուսափի պատմության գիրկն անցնելու ճակատագրից: