ՀՈՎՍԵՓ ՕՐԲԵԼԻՆ ԵՎ ՍԵՆ ԱՐԵՎՇԱՏՅԱՆԸ

Կամ ինչպես է հեղինակազրկվում Մատենադարանը

Մատենադարանի տնօրենի ժամանակավոր պաշտոնակատար Ա. Բանուչյանի հուլիսի 14-ի «Հ1» հեռուստատեսային ալիքի լրատվական ծրագրով հեռարձակված ելույթը եւս մի անգամ ցույց տվեց, որ Մատենադարանի տնօրինության նախկին հրապարակային հավաստիացումները ձեռագրերի թվանշայնացման աղմկահարույց գործարքի չեղյալ հայտարարելու մասին՝ իրոք վստահություն չեն ներշնչում: Այդ ելույթից հայտնի դարձավ, որ «Հիլլը» Հայաստանից իբր երեք ձեռագիր չի գնել, այսինքն՝ մեր երկրի օրենքներին հակառակ մշակութային արժեքներ արտահանելու մասին խոսք լինել չի կարող եւ այդ հաստատությունը ընդամենը երեք ձեռագրերի միկրոֆիլմեր է ստացել շատ տարիներ առաջ: Հարկ է շեշտել, որ Հայաստանից երեք ձեռագիր գնելու մասին փաստը բոլորովին էլ տեղական «բանահյուսության» արդյունք չէ, այն հայտնի է դարձել ինտերնետում տեղադրված «Հիլլի» էլեկտրոնային կայքից, որտեղ ոչ միայն այդ երեք մատյանների գնված լինելու մասին էր նշված, այլեւ միկրոֆիլմերի ձեռք բերված լինելու մասին: Հայաստանից գնված եւ ապօրինաբար արտահանված երեք ձեռագրերի մասին հասարակայնությանը հայտնի դառնալուց ու լրագրերում ազդարարվելուց հետո «Հիլլը» սեփական վարկը փրկելու համար իսկույն փոխեց իր կայքում նշված տեղեկությունը այդ մասին: Բարեբախտաբար, նախկին, դեռեւս չփոխված կայքը պատճենահանվել է եւ պահվում է հետաքրքրվողներին գոհացում տալու համար: Այս կայքի տեղեկությունը փոխելու փաստը զուգադիպեց Ա. Բանուչյանի հեռուստատեսային «ճշգրտմանը»: Հստակ է, որ այն փորձ էր փրկելու գործարքը կնքած արտասահմանյան կողմի վարկը: Ա. Բանուչյանի ելույթը ցույց է տալիս, որ Հիլլ թանգարան-գրադարանի եւ Մատենադարանի տնօրինության միջեւ դեռեւս գաղտնի բանակցություններ են ընթանում եւ երկու կողմերն արդեն փորձում են համաձայնեցված զուգահեռ քայլեր կատարել:

Ա. Բանուչյանի հուլիսի 14-ի ելույթի մեջ շոշափվեց նաեւ Երեւանում Միջին Արեւելքի թանգարանը հիմնադրած եւ Մատենադարանի նվիրատու, Երեւանի պատվավոր քաղաքացի Մարկոս Գրիգորյանի ձեռագրերի խնդիրը: Որքան ինձ հայտնի է, Մատենադարանին 1977թ. ձեռագիր Սաղմոսարան նվիրած նկարիչ Մ. Գրիգորյանը բոլորովին այլ մատյան է ուզում Մատենադարանի նախկին տնօրեն Սեն Արեւշատյանից ու նրա պաշտոնակատար Ա. Բանուչյանից: Վերջինիս ելույթը այն մասին, որ Մ. Գրիգորյանը իբր ետ է ուզում նվիրած մատյանը՝ ճիշտ չէ: Այս հայտարարությունով նորից կեղծվում է իրական փաստը: Մ. Գրիգորյանը միանգամայն այլ բան է պահանջում: Մ. Գրիգորյանը 1994թ. իր իսկ նվիրած ու հիմնադրած Միջին Արեւելքի թանգարանի հավաքածուից ընդամենը ուսումնասիրության նպատակով Մատենադարանի աշխատակից Ա. Բանուչյանին է հանձնել պատկերազարդ մագաղաթե մի մատյան: Չնայած իր բազմաթիվ բանավոր դիմումներին՝ Մ. Գրիգորյանին չի հաջողվել Մատենադարանի տնօրինությունից հետ ստանալ Միջին Արեւելքի թանգարանի հավաքածուի մատյանը կամ որեւէ գրավոր պատասխան այդ ձեռագրի մասին: Փաստորեն, Մատենադարանի տնօրինությունը յուրացրել է հայաստանյան մեկ այլ թանգարանի պատկանող ձեռագիր եւ այժմ ամբողջ հանրապետությանը մատուցում է միտումնավոր կերպով ձեւափոխված տեղեկություն, փորձելով փրկել սեփական, առանց այն էլ բավական վարկաբեկված հեղինակությունը: Արդեն երրորդ ամիսն է՝ Մատենադարանի տնօրինությունը փորձում է իրականությանը չհամապատասխանող հայտարարություններով, իրար խառնելով ու ձեւափոխելով փաստերը՝ մի կերպ առաջ մղել ձեռագրերի թվանշայնացման վերաբերյալ տխրահռչակ համաձայնագիր-պայմանագիրը կամ արդարացնել այն, մատուցելով իբրեւ բարիք մեր ժողովրդի համար: Ամեն անգամ մերկացվում է հերթական խեղաթյուրումը փաստերի, ամեն անգամ խայտառակվում են եւ նորից իրենց հերթական սուտն են փորձում հրամցնել: Սակայն, ինչպես ասում են, մախաթը պարկում չես թաքցնի: Հիմա էլ այս ձեռագրի խնդիրը: Ես չգիտեմ, թե որքան այսպիսի ձեռագրեր կան, որոնք տարբեր մարդկանց խաբելով յուրացրել է Մատենադարանի տնօրինությունը: Ըստ երեւույթին, սա միակ դեպքը չէ: Ես չգիտեմ, արդյոք Մատենադարանի նախկին տնօրեն Սեն Արեւշատյանը ու նրա պաշտոնակատար Ա. Բանուչյանը մաքուր ձեւով մի որեւէ ձեռագիր բերե՞լ են Մատենադարանին նվեր իրենց բազմաթիվ արտասահմանյան ճամփորդություններից, թե՞ գործել են Մատենադարանը հեղինակազրկող վերոհիշյալ եղանակով կամ սպասել, որ նվիրատուները իրենք գան Հայաստան եւ նվիրեն մատյաններ: Նախկին տնօրենի աշխատանքը բարձր գնահատելով ձեռագրերի հավաքման հարցում, անգամ չնշվեց, թե ովքե՞ր են դրանք բերել եւ ամեն ինչ վերագրվեց Ս. Արեւշատյանին:

Վերջինիս, գիտական խորհրդի ղեկավար ընտրելիս, անգամ համեմատեցին Հովսեփ Օրբելու հետ: Մի՞թե Հովսեփ Օրբելին երբեւէ այսպես է գործել: Ի տարբերություն Սեն Արեւշատյանի, Հովսեփ Օրբելին հեղինակել է աշխատություններ արեւելագիտության եւ հայագիտության տարբեր բնագավառների՝ հայ միջնադարյան գրականության, հնագիտության, ճարտարապետության ու արվեստի վերաբերյալ, իմացել մի շարք լեզուներ: Բացի այդ, նա բազմաթիվ աշակերտներ է պատրաստել, որոնք նրա մահից հետո բարձր են պահել նրա ղեկավարած Պետական Էրմիտաժ թանգարանի միջազգային համբավը: Մինչդեռ Սեն Արեւշատյանը ընդամենը գիտական ատենախոսություններ է ղեկավարել հայ փիլիսոփայության պատմության գծով եւ չի մտահոգվել Մատենադարանը երիտասարդ միջազգային անուն ունեցող գիտնականներով համալրելու հարցով: Երբ Խորհրդային Միության կառավարությունը սկսեց վաճառքի հանել Պետական Էրմիտաժի գանձերը, Հովսեփ Օրբելին անօրինակ քաղաքացիական սխրանք դրսեւորեց, կյանքը ուղղակի վտանգելով՝ նա նամակ գրեց Ստալինին, պահանջելով դադարեցնել Պետական Էրմիտաժի կողոպուտը: Մինչդեռ՝ Սեն Արեւշատյանի տնօրինության վերջին տասնամյակում Մատենադարանի ամենաընտիր ձեռագրերը սկսեցին երկու տարին մեկ կամ ամեն տարի անընդհատ օդանավերով ճամփորդել այս կամ այն երկրում ցուցադրվելու համար, այսինքն՝ դրանց գլխին կախվեց որեւէ օդանավային աղետի հետեւանքով ընդմիշտ կործանվելու վտանգը: Ավելին, Սեն Արեւշատյանը, ենթարկվելով Մատենադարանի արժեքը չըմբռնող, աղքատիմաց նախարարների, պետական պաշտոնյաների եւ գիտական պատրաստություն չունեցող այլ անձանց պնդումներին, ստորագրեց իր իսկ չհասկացած տխրահռչակ համաձայնագիր-պայմանագիրը «Հիլլի» գրադարանի հետ՝ Մատենադարանը կողոպտելու վտանգը ստեղծելով: