«Հասարակության եւ պետության կարիքների համար սեփականության օտարման մասին» օրենքից դժգոհ պատգամավորներին առաջարկում է դրա հեղինակը՝ արդարադատության նախարար Դավիթ Հարությունյանը:
– Օրենքի նախագծի քննարկման ժամանակ ընդդիմադիրներն անընդհատ բողոքում էին, որ հաշվի չեն առնվել իրենց ու նաեւ հասարակական կազմակերպությունների կողմից լսումների ընթացքում ներկայացված առաջարկները: Կառավարությունն ինչո՞ւ այս հարցում հանդես եկավ նման կոշտ ու անզիջում դիրքորոշմամբ:
– Պետք է հաշվի առնվեն այն առաջարկները, որոնք համահունչ են օրենքի գաղափարախոսությանը: Եվ առաջարկները, որոնք որեւէ լուրջ հիմնավորում չունեին՝ բնականաբար, չպետք է ընդունվեին, անգամ եթե նրանց թիվը հասներ հազարների: Մենք ընդունել ենք բոլոր այն առաջարկները, որոնք եղել են ողջամիտ: Եվ նույնիսկ վերջին անգամ, երբ օրենքը ներկայացվեց 2-րդ ընթերցմամբ ընդունելու համար՝ տեքստն արդեն իր մեջ զետեղել էր որոշակի առաջարկներ, որոնք ներկայացրել էին հասարակական կազմակերպությունները: Այո, դրանց թիվը շատ չէր, քանի որ, ցավոք, շատ չէր օգտակար առաջարկությունների թիվը:
– Ընդդիմախոսները պնդում են, թե օրինագիծը փաստորեն օրինականացնում է ՍԴ կողմից հակասահմանադրական ճանաչված իրավական այն ակտերը, որոնցով կառավարությունն իրականացրեց Կենտրոնի բնակիչների սեփականության օտարումը:
– Համաձայն չեմ: Սա որեւէ առնչություն չունի այս օրինագծի հետ, քանի որ վերջինս կանոնակարգում է այն հարաբերությունները, որոնք ծագելու են օրենքի ընդունումից հետո: Հոկտեմբերի 1-ից չեն գործում բոլոր այն ակտերը, որոնք ՍԴ-ն համարել էր Սահմանադրությանը հակասող: Ավելին՝ եթե դրանցից զատ կան կառավարության այլ որոշումներ, որոնք պետք է ճանաչվեն ուժը կորցրած, ապա դա պիտի արվի 2-ամսյա ժամկետում: Հիմա դրա վրա աշխատում ենք, եւ մինչեւ դեկտեմբեր դրանք կճանաչվեն ուժը կորցրած:
Իսկ բոլոր այն անձինք, որոնք ենթադրում էին, թե պետք է իրենց տրվեր լրացուցիչ փոխհատուցում՝ պետք է հաշվի առնեն, որ սա այն օրենքը չէ, որի շրջանակներում դա պետք է արվի: Դարձյալ եմ ընդգծում՝ այս օրենքը կարգավորում է միայն ապագա հարաբերությունները: Այն է՝ եթե օրենքն ուժի մեջ մտնելուց հետո առաջանա պետության կամ հասարակության կարիք, ի՞նչ ձեւով այն պետք է սահմանվի, ի՞նչ կերպ պիտի վիճարկվի դատական կարգով, ինչպե՞ս պիտի տրվի փոխհատուցում, ի՞նչ ձեւով է պաշտպանված սեփականատերը՝ այս հարցերն են տվյալ օրենքի քննարկման առարկան:
Իսկ եթե որեւէ մեկի մոտ ցանկություն կա այլ հարաբերություն կարգավորել՝ ոչ ոք չի կարող արգելք հանդիսանալ ԱԺ պատգամավորներին ներկայացնել օրենսդրական նախաձեռնություն: Այլ հարց է, թե ինչպես կարձագանքի դրան կառավարությունը:
– Կառավարության հետ վերջին հարցուպատասխանի ընթացքում ՕԵԿ-ն արդեն իսկ ներկայացրեց «ապագա հարաբերություններին» վերաբերող մի փաստ՝ 20 սեփականատերեր զրկվում են տարածքից, որ այնտեղ կառուցվի առեւտրի կենտրոն: Անգամ օրենքին կողմ քվեարկած ԱԺ փոխնախագահը նկատեց, թե առեւտրի կենտրոն ունենալը պետական շահ չէ:
– Ճիշտ ասաց Վահան Հովհաննիսյանը: Նոր օրենքը չի ենթադրում առեւտրի կենտրոնն ինքնին՝ որպես հանրային շահ: Այն կարող է բացառիկ իրավիճակում հանկարծ համարվել հանրային շահ: Այնքա՜ն բացառիկ, որ թերեւս՝ հիմա օրինակ էլ չեմ կարող բերել: Բայց կարող է այլ բան համարվել հանրային շահ. քաղաքաշինական որեւէ նորմի չհամապատասխանող, քանդուքարափ եղած թաղամասերի փոխարեն՝ նոր, ժամանակակից թաղամասեր կառուցելը: Իսկ ենթադրենք՝ պետք է ինչ-որ մի տնտեսական ծրագիր իրականացվի ինչ-որ հատվածում: Արդյոք դա պիտի արվի ուղղակի՞ բանակցություններով, թե՞ պիտի լինի թափանցիկ գործընթաց: Կարծում եմ, սա բացարձակապես առնչություն չունի այս մի նախագծի հետ, քանի որ նույնը վերաբերում է նաեւ պետական սեփականությանը: Իսկապես, այստեղ եւս պետք է մշակվեն ավելի մանրամասն մեխանիզմներ, որ ցանկացած նման գործընթաց լինի թափանցիկ, վերահսկելի եւ չպարունակի կոռուպցիոն ռիսկեր:
– Ընդդիմախոսները, սակայն, պնդում են, թե օրենքի նախագծում գերակա շահի սահմանումը ոչ հստակ է, եւ ընդհանրապես՝ կառավարության փոխարեն՝ ԱԺ-ին էր պետք շնորհել հանրային գերակա շահը ճանաչելու իրավունքը:
– Դարձյալ չեմ կարող համաձայնել: ԱԺ-ին այդ իրավունքը պետք է ընձեռվեր ըստ ՍԴ-ի նախկին մեկնաբանության, երբ նա քննարկում էր «Անշարժ գույքի մասին» օրենքը: Նոր Սահմանադրությունը տվել է այլ ձեւակերպում, այսինքն՝ պահանջն օրենքով սահմանված կարգն է: Ուստի եւ՝ կառավարությանը հանրային գերակա շահը ճանաչելը վերապահելը որեւէ ձեւով չի կարող համարվել Սահմանադրությանը չհամապատասխանող:
Ինչ վերաբերում է գերակա շահի սահմանմանը՝ գոյություն չունի իդեալական բանաձեւ, որը կարելի է ուղղակի կիրառել: Հնարավոր է միայն տալ այն հիմնական սկզբունքները, որոնցով պետք է ղեկավարվի կառավարությունը, երբ որոշում է՝ արդյոք սա պետության կամ հասարակության կարի՞ք է, թե՞ ոչ: Այս պարագայում վերահսկողությունը դատական է, եւ յուրաքանչյուր դեպքում թերեւս որոշումը պետք է լինի անհատական:
– ՍԴ որոշումից հետո Կենտրոնի բնակիչներն ակնկալում էին, թե հնարավորություն կունենան դատական կարգով վերականգնել իրենց իրավունքները: Սակայն Վերաքննիչ դատարան դիմած քաղաքացիների բոլոր հայցերը մերժվել են: Ինչպե՞ս եք մեկնաբանում այս իրողությունը:
– Սա անակնկալ չէ: Ես այս մասին ասել էի դեռեւս մինչեւ ՍԴ որոշումն ընդունելը, երբ նշել էի, թե դահլիճում նստած քաղաքացիներն իրականում բողոքում են բացարձակապես այլ բանից, եւ իրենց ակնկալիքներն այլ են: Կարծում եմ՝ կյանքը ցույց տվեց, որ ճիշտ էի ասել:
– ՍԴ-ում հենց Դուք առաջարկեցիք քաղաքացիներին փոխհատուցել սեփականության իրավունքի դադարեցման համար վճարված գումարներից պահված 10 տոկոս եկամտահարկը: Թերեւս մինչ այս պահը՝ այս գործընթացից Կենտրոնի տուժած բնակիչների միակ իրական օգուտը սա պիտի լիներ: Սակայն ինչպե՞ս եք գնահատում այն հանգամանքը, որ մինչ այժմ չի սկսվել դրամական միջոցների վերադարձը:
– Շատ ճիշտ հարց էր, կարծում եմ, ու թեեւ 10 տոկոսի խնդիրը ՍԴ դիմումի սահմաններում չէր, սակայն արտահայտեցի դիրքորոշումս: Իսկ հետո նաեւ ՀՀ նախագահն ու վարչապետն արձագանքեցին այդ հարցադրմանը եւ իրենք եւս պնդեցին, որ պետք է վերադարձվեն այդ գումարները: Այնուամենայնիվ, այդ գործընթացը պահանջում է ժամանակ եւ որոշակի նորմատիվ ակտերի ընդունում: Կարող եմ ասել, որ այս պահին այդ գործընթացն իրականացվում է՝ քաղաքապետարանն է դրանով զբաղվում: Բայց այն, որ այդ գումարները վերադարձված կլինեն՝ կարող եմ հավաստիացնել:
