ԱՄՆ
Հադսոնի ինստիտուտի Եվրասիական քաղաքականության կենտրոնի տնօրեն Զեյնո Բարանի բացառիկ
հարցազրույցը «Մեդիամաքս» գործակալությանը: Զեյնո Բարանը ԱՄՆ Հադսոնի ինստիտուտի
Եվրասիական քաղաքականության կենտրոնը ղեկավարում է 2006 թվականի ապրիլից: 2003-2006
թթ. Զեյնո Բարանը գլխավորել է Նիքսոնի Կենտրոնի միջազգային անվտանգության եւ էներգետիկ
ծրագրերի կենտրոնը: 1999-2002 թթ. Զեյնո Բարանը եղել է Ռազմավարական եւ միջազգային
հետազոտությունների Կենտրոնի (CSIS) Կովկասյան ծրագրի տնօրենը: 2003 թվականին Վրաստանի
նախագահ Էդուարդ Շեւարդնաձեն Զեյնո Բարանին շնորհել է Պատվո շքանշան՝ Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան
նավթամուղի եւ Հարավկովկասյան գազամուղի զարգացման գործում ունեցած ավանդի համար:
– ՀՀ եւ Ադրբեջանի նախագահների վերջին հանդիպումից հետո միջնորդները հանդես
եկան մի հայտարարությամբ, որը տարածաշրջանում անվանեցին «վերջնագիր»: Համաձա՞յն եք
նման ձեւակերպմանը: – ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահների հայտարարությունը
ես «վերջնագիր» չեմ համարում: Հայտարարությունում պարզ խոսվում է այն մասին, որ միջնորդները
համոզված են, որ այս գործընթացում արել են այն ամենը, ինչ կարող էին: Այդ պահից ի
վեր հիմնական բեռը ընկնում է հայկական եւ ադրբեջանական կողմերի վրա. եթե նրանք կարգավորում
են ցանկանում, ուրեմն պետք է աշխատեն նրա հետ, ինչ կա սեղանին: Այդ առաջարկը չի երջանկացնի
կողմերից ոչ մեկին, սակայն կողմերի համար լավ կլինի, եթե հակամարտությունը կարգավորվի,
այնպես որ՝ երկու նախագահներն ու ժողովուրդները պետք է կողմնորոշվեն, թե ինչ են իրենք
ուզում: Կարծում եմ՝ լավ է, որ գաղտնիության վարագույրը բացվեց, եւ Հայաստանի
ու Ադրբեջանի ժողովուրդները պարզ տեսնում են, թե որն է առաջարկի էությունը: Երկար
ժամանակ մարդիկ քննարկում էին նախագիծը՝ հիմնվելով շահարկումների վրա, քանի որ գործընթացը
նախագահների եւ նրանց շրջապատող մի խումբ մարդկանց ձեռքերում էր: Հանրության ավելի
լայն ներգրավումն ավելի ժողովրդավարական է եւ ավելի առողջ մոտեցում է խնդրի կարգավորմանը:
Ցավոք, ես դեռեւս չեմ տեսնում, թե նախագահներից յուրաքանչյուրն ինչ քայլեր
կձեռնարկի: Երկուսն էլ լավ շարժառիթներ ունեն առաջարկն ընդունելու եւ իրենց ժողովուրդներին
այն որպես մեծ առաջընթաց ներկայացնելու համար: Սակայն կարծում եմ, որ նրանց հաշվարկները
տարբերվում են միմյանցից, եւ նախագահներից յուրաքանչյուրը կարծում է, որ ավելի լավ
է մի փոքր էլ սպասել եւ տեսնել, թե ինչպես կզարգանա իրավիճակը: Օրինակ՝ մենք դեռ
չգիտենք, թե ինչ կարող է տեղի ունենալ Իրանի եւ Արեւմուտքի հարաբերությունների հետագա
սրման դեպքում, ինչպիսին կլինի Իրանի քաղաքականությունը Հայաստանի եւ Ադրբեջանի հանդեպ:
Ինչպիսի՞ դիրք կբռնեն Հայաստանն ու Ադրբեջանը Իրանի եւ Արեւմուտքի նկատմամբ: Ինչպիսի՞
ազդեցություն կարող է ունենալ ԱՄՆ եւ Ռուսաստանի միջեւ հարաբերությունների վատթարացումը,
հատկապես այն տարածաշրջաններում, որոնք Մոսկվան շարունակում է իր «հետեւի բակը» համարել:
Կարծում եմ, որ առանց Հարավային Կովկասի ապագայի վերաբերյալ հստակ պատկերացումներ
ունենալու, նախագահներից ոչ մեկը ռիսկի չի դիմի եւ այնպիսի քայլեր չի ձեռնարկի, որոնք
իր երկիրն ավելի վատ իրավիճակի մեջ կդնեն, քան հիմա է: – Եթե Ղարաբաղի խնդիրը
քննարկվի G8-ի գագաթաժողովում, կարելի՞ է դրանից հետո ճեղքում ակնկալել բանակցություններում:
– Իհարկե, G8 գագաթաժողովի համար շատ կարեւոր կլինի Ղարաբաղի եւ այլ սառեցված
հակամարտությունների հարցի արծարծումը, որը թեեւ որեւէ «ճեղքման» չի հանգեցնի, սակայն
կվկայի G8-ի՝ հակամարտությունները խաղաղ ճանապարհով լուծելու հավատարմության մասին:
Կարեւոր կլինի նաեւ ընդգծել այն փաստը, որ այս հակամարտությունների կարգավորումն
ու Հարավային Կովկասում բարգավաճման ապահովումը համապատասխանում են նաեւ Ռուսաստանի
շահերին: – Անցյալ տարի Սենատում ելույթ ունենալիս դուք ասացիք, որ «ԱՄՆ-ը
պետք է ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանը ներգրավվի բարձրագույն մակարդակով՝
քաղաքական եւ տնտեսական պայմանները եւ կողմերի հաշվարկները փոխելու համար»: Կարելի՞
է, արդյոք, այսօր խոսել այդպիսի ներգրավվածության մասին: – Վերջին տարվա
ընթացքում մեծարվեց ԱՄՆ ներգրավվածության մակարդակը, սակայն այն դեռեւս բավարար չէ:
Այդ իսկ պատճառով անհրաժեշտ է, որպեսզի նախագահ Բուշը բարձրացնի Ղարաբաղի հարցը G8
գագաթաժողովում՝ ԱՄՆ նվիրումը վերահաստատելու համար: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ բոլորը գիտեն,
որ բացի հայկական եւ ադրբեջանական կողմերից, կա նաեւ Ռուսաստանի գործոնը, եւ միայն
ԱՄՆ-ը հնարավորություն ունի Ռուսաստանի հետ աշխատել այնպես, որպեսզի օգնի վերջինիս
համոզվել նրանում, որ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումը բխում է իր իսկ շահերից:
– Նախորդ տարի դուք նաեւ ասացիք, որ Արեւմուտքը կոչ է անում Ադրբեջանին հրաժարվել
Ղարաբաղից՝ հանուն խաղաղության եւ ՆԱՏՕ-ի ու ԵՄ-ի հետ ինտեգրման գործընթացի առաջխաղացման,
եւ նման մոտեցումները ուժեղացնում են ազգայնամոլների դիրքերը, որոնք կարծում են,
որ նավթային եւ գազային եկամուտները թույլ կտան վերադարձնել տարածքները պատերազմի
միջոցով: Կարելի՞ է ձեր մատնանշած ազգայնամոլների շարքին դասել Ադրբեջանի ղեկավարներին,
որոնք մշտապես սպառնում են խնդրին ռազմական լուծում տալ: – Ադրբեջանում կա
մեծ հիասթափություն եւ այնպիսի զգացողություն, որ միջազգային հանրությունն իրենց
ավելի շատ սատար կկանգներ, եթե իրենք քրիստոնյա լինեին: Զիջումների գնալը միշտ էլ
դժվար է, հատկապես մի տարածաշրջանում, որտեղ նման ավանդույթները զարգացած չեն: Ազգայնամոլության
աճը զուտ ադրբեջանական երեւույթ չէ եւ նկատվում է նաեւ այլ երկրներում՝ ներառյալ
հարեւան Ռուսաստանը եւ Թուրքիան: Ռազմական լուծման մասին խոսակցությունները կարող
են բանակցային մարտավարություն հանդիսանալ կամ հիասթափության հետեւանք: Ամեն դեպքում,
ես ընդդիմանում եմ բոլոր նրանց՝ կառավարության բարձրաստիճան ներկայացուցիչներին ներառյալ,
որոնք կիրառում են այնպիսի հռետորություն, որը մեծացնում է փոխադարձ անվստահությունը՝
զիջումներն ավելի դժվարին դարձնելով: – Որքանո՞վ է կենսունակ Լեռնային Ղարաբաղի
ապագա կարգավիճակը հանրաքվեի միջոցով որոշելու գաղափարը: – Չեմ կարծում, որ
հանրաքվեն կարող է անցկացվել մոտ ապագայում եւ ունենալ միջազգային լեգիտիմություն:
Ապագայում այն կարող է անցկացվել եւ, ամենայն հավանականությամբ, այդպես էլ կլինի:
Ամեն ինչ կախված կլինի նրանից, թե երբ եւ ինչ պայմաններում այն կանցկացվի: –
Նախորդ տարի դուք ասացիք ԱՄՆ Սենատում, որ «հայկական սփյուռքի ուժը սահմանափակում
է ԱՄՆ հնարավորությունները՝ Հայաստանում ժողովրդավարական փոփոխությունները խրախուսելու
առումով»: Դուք նշել էիք, որ «ԱՄՆ-ը պարզապես չի կարող Ռոբերտ Քոչարյանի վրա այնպիսի
ճնշում գործադրել, ինչպիսին կիրառվում է Ուկրաինայի նախագահ Լեոնիդ Կուչմայի նկատմամբ»,
եւ նշել էիք, որ «դժվար է նույնիսկ պատկերացնել, որ Վաշինգթոնը սպառնա Հայաստանի
կառավարության ներկայացուցիչներին՝ թույլ չտալ մուտք գործել ԱՄՆ՝ ընտրությունները
կեղծելու դեպքում»: Ի՞նչ եք կարծում, ձեր նկարագրած իրավիճակը կպահպանվի՞, թե՞ Վաշինգթոնը
պատրաստ կլինի ավելի կոշտ դիրքորոշման, եթե Հայաստանի ընտրությունները չհամապատասխանեն
միջազգային չափանիշներին: – Որեւէ փոփոխություններ չեմ կանխատեսում, քանզի
հայկական սփյուռքը նույնքան արդյունավետ է, որքան եղել է, եւ չի ցանկանում, որ ՀՀ
կառավարությունը ենթարկվի որեւէ քննադատության: Սակայն հայերը պետք է ժողովրդավարական
ընկերակցությանը միանալու հնարավորություն ստանան: Հասարակական կազմակերպությունների
ակտիվիստները եւ կառավարության կազմում գտնվող բարեփոխիչները պետք է հնարավորություն
ունենան ստանալ այնպիսի աջակցություն ԱՄՆ-ից, որը ցուցաբերվեց ժողովրդավարական ուժերին
աշխարհի այլ մասերում: Պետք է լինի հնարավորություն, որը թույլ կտա հանդես գալ կառուցողական
եւ արդյունավետ քննադատությամբ, սակայն ես չեմ կարող ասել, թե ինչպես կարելի է դա
անել: – Վաշինգթոնն արդեն որոշե՞լ է իր «դաշնակիցներին» Հայաստանի գալիք ընտրություններում:
– Ո՛չ, չեմ կարծում, որ հիմա Վաշինգթոնում որեւէ մեկը մտածում է ընտրությունների
մասին: Այն մարդիկ, ովքեր զբաղվում են այս տարածաշրջանով, իրենց ուշադրությունը կենտրոնացրել
են ղարաբաղյան հակամարտության վրա: Իհարկե, երբ ընտրությունները մոտենան,
ամերիկյան կառավարությունը կհետաքրքրվի նախընտրական գործընթացով: Եթե լինեն «առավել
ցանկալի թեկնածուներ», ապա դրանք կլինեն այն անձինք, ովքեր կունենան ժողովրդավարական
Հայաստանի տեսլականը, որը կընթանա եվրոպական եւ եվրաատլանտյան ինստիտուտներին առավել
սերտորեն ինտեգրվելու ճանապարհով: ՄԵԴԻԱՄԱՔՍ գործակալություն
հատուկ ԱՌԱՎՈՏ-ի համար
