Ասում
է Վահան Շիրխանյանը, որը Հայաստանի կառավարման համակարգում բազմաթիվ պաշտոններ է
զբաղեցրել մինչ 2000-ը՝ ե՛ւ փաստացի փոխվարչապետ, ե՛ւ պաշտպանության փոխնախարար:
– 1997-1998-ին միայն ենթադրություններն ու կասկածները, թե Հայաստանի նախագահ
Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը կարող է վերադարձնել ԼՂ-ին հարակից շրջանները՝ առիթ դարձան
նրան մեղադրելու «Ղարաբաղը ծախելու» եւ դավաճանության մեջ: Այժմ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի
համանախագահողներն իրենք են բացահայտում, որ Ռոբերտ Քոչարյանն այս ամբողջ ընթացքում
բանակցել է տարածքները որոշակի պայմանների դիմաց փուլ առ փուլ հանձնելու շուրջ, ընդ
որում՝ անորոշ թողնելով Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, սակայն այդ փաստն այլեւս գրեթե
չի առաջացնում ընդվզում: Ո՞րն է պատճառը: – 1998-ին ոչ պաշտոնապես, բայց էլի
ունեինք կարգավորման ամբողջ պատկերը: Եվ առաջարկը գրեթե նույնն էր, ինչ այսօր է բացահայտվել:
Մի քիչ ավելի դրականն այն էր, որ այնտեղ կարգավիճակի մասին դրույթներ կային, այսինքն՝
Ադրբեջանի կազմում լայն ինքնավարություն, սեփական զինված ուժերով, ոստիկանությամբ,
բանկով, դրամով, դրոշով եւ այլն: 1998-ից մինչ այսօր միայն վատթարացրել են
նույն տարբերակը, որն առաջարկվել էր այն ժամանակ, եւ որը նույնպես միանշանակ ընդունելի
չէր: 1998-ին կար ընդվզող զանգված Հայաստանում, եւ եթե չլիներ այդ ընդվզումը՝ երեւի
արդեն սեղանին դնեին այդ տարբերակը ստորագրելու համար: 8 տարվա ընթացքում այն ուժերը,
որոնք նպատակ ունեն խնդիրը լուծել ոչ Հայաստանի օգտին՝ կարողացան մեր երկրում ստեղծել
իշխանություն, որը պառակտեց հասարակությունը, արտագաղթի պարտադրեց ժողովրդի մի զգալի
մասին: Եվ Հայաստանը դարձավ այնպիսին, ինչպիսին այսօր է: – Ձեր մեղադրանքը
վերաբերում է նաեւ Ռոբերտ Քոչարյանին եւ Սերժ Սարգսյանի՞ն: Մի՞թե ԼՂ հարցի արդարացի
կարգավորման կարգախոսով իշխանության եկածները կցանկանան այս խնդիրը լուծել Հայաստանի
համար աննպաստ տարբերակով: – Միակ նպաստավոր հանգամանքը, որ կարելի է նշել,
այն է, թե 8 տարի է՝ պահպանվել է Ղարաբաղի ստատուս-քվոն, միայն զինադադարից հետո
ստեղծված սահմանագծի մասով: Ես չեմ տեսնում որեւէ ուրիշ դրական բան իրենց արածի մեջ:
Ղարաբաղը դատարկվել է, Հայաստանի հասարակությունը թշնամացել է ե՛ւ Ղարաբաղի, ե՛ւ
իշխանությունների հանդեպ, հայ հասարակությունն արտագաղթել է 40-50 տոկոսով: Եվ ամենավատն
այն է, որ կամա թե ակամա՝ ընդհանուր են արտաքին թշնամիների եւ ներքին իշխանությունների
շահերը: – Դուք պնդում եք, թե այժմ ներկայացված առաջարկը գրեթե նույնն է,
ինչ արվել էր 1997-ին: Մինչդեռ իշխանության ներկայացուցիչները պնդում են, թե կա հսկայական
տարբերություն՝ նախորդ փաստաթղթում չկա որեւէ կետ, որտեղ խոսվում է ինքնորոշման իրավունքի
կիրառման եւ Լեռնային Ղարաբաղում հանրաքվե անցկացնելու մասին: – Սա ուղղակի
ցինիզմ է կամ խոսք՝ միամիտ մարդկանց համար: Քանի որ՝ ի՞նչ է նշանակում հանրաքվե թեկուզ
5 տարի հետո, եւ առավել եւս՝ 10-15 տարի անց, եթե դու ադրբեջանցիներին բերում ես
Ղարաբաղ եւ եթե Ադրբեջանն էլ չունի իր մի առանձին մասում հանրաքվե անցկացնելու մասին
օրենք: Դեռ այդ օրենքը պիտի ընդունե՜ն, փոփոխությո՜ւն անեն Սահմանադրության մեջ:
Եվ եթե ընդունեն էլ՝ մինչ այդ հայ չի մնա Ղարաբաղում, կլինեն միայն ադրբեջանցիներ:
Ադրբեջանցիները, հա՞, պիտի հանրաքվե անցկացնեն, թե իրենք մնում են Ադրբեջանի կազմում
կամ անկախանում են: Այն վստահեցումները, թե այդ հանրաքվեի արդյունքն արդեն իսկ կանխորոշված
է, եւ դրանով կհռչակվի ԼՂՀ անկախությունը, ընդգծում եմ, միայն միամիտ մարդկանց համար
են: – Եթե այս տարբերակն այդքան նպաստավոր է Ադրբեջանի համար՝ ինչո՞ւ են նրանք
ընդդիմանում կարգավորման այս տարբերակին: Հայաստանի արտգործնախարարն ու նախագահի
մամուլի քարտուղարն անընդհատ շեշտում են, թե հենց Ադրբեջանն է մերժել այս եւ նախորդ
առաջարկները, իսկ մեր երկիրը համաձայնել է: – Չեմ կարծում, որ այդպես է: Ինչո՞ւ
պիտի մերժի Ադրբեջանը: Թերեւս մերժման միակ առիթն այն է, որ խաղաղապահ ուժեր են տեղակայվելու
ու Լաչինով էլ ինչ-որ միջանցք են տալու դեպի Հայաստան, ինչն իրենց ձեռնտու չէ եւ,
իհարկե, չեն ուզում: (Հավելենք նաեւ ՀԴԿ նախագահ Արամ Սարգսյանի մեկնաբանությունը
մերժման պատճառների մասին, թե Ադրբեջանը հասկացել է, որ հայկական կողմը համաձայնում
է իրենց բոլոր առաջարկներին եւ պատրաստ է վերադարձնել շրջանների մեծ մասը, այդ իսկ
պատճառով պահանջում են ավելին՝ հուսալով հետ ստանալ 7 շրջանները.- Ա. Ի.): Ուրիշ
դրույթ, որն իրենց համար ընդունելի չէ այս առաջարկում՝ ես ուղղակի չեմ տեսնում: –
Մեկնաբանություններ եղան, թե այս բացահայտումներով ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահողները
հրահրում են իշխանափոխություն, քանի որ ենթադրվում էր, թե գաղտնազերծված դրույթներն
անպայման բողոքի ալիք կառաջացնեն հակամարտող երկրներում: Սակայն իշխող մեծամասնության՝
ՀՀԿ խմբակցության ղեկավար Գալուստ Սահակյանը պնդում է, թե «մեր քաղաքական իրավիճակի
վրա երբեւիցե ազդեցություն չի ունենա ինչ-որ մեկի հայտարարությունը»: Ո՞ր տեսակետն
է Ձեզ թվում առավել հիմնավոր: – Ես բացառում եմ, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը կամ
մեծ տերությունները խնդիր են դրել իշխանափոխություն իրականացնել Հայաստանում: Նրանց
բոլորովին հարկավոր չէ դա: Ավելի կառավարելի իշխանություն, քան այս է՝ իրենք չեն
ունենա: Ինչների՞ն է պետք: Ինչ իրենց պետք էր՝ ամեն ինչ անցկացրին Հայաստանում. նոր
Սահմանադրություն, օրենքներ աղանդների, սեռական փոքրամասնությունների, մահապատժի
վերացման մասին եւ այլն: Եվ էլի՛ կարող են անցկացնել՝ առանց որեւէ դժվարության: Իսկ
ինչ պետք է հասարակությանը՝ իրենք ձեւ արեցին, թե ուզում են, որ դա էլ լինի. ասենք՝
«Ա1+»-ի բացումը, ուղղակի ձեւական էին իրենց պահանջները դրա վերաբերյալ, այլապես
ի՞նչ է նշանակում տասնյակ փաստաթղթերում այդ խնդիրն ամրագրել ու չկարողանալ լուծել
այն: Այդպիսի բան չի՛ լինում: Ես բացառում եմ իրենց կողմից հրահրված իշխանափոխությունը:
Այլ խնդիր է, որ 8 տարվա ընթացքում եղան Քի-Ուեսթի, Ռամբույեի, Բուխարեստի, դրանց
արանքներում՝ բազմաթիվ այլ հանդիպումներ, առաջարկներ, սակայն դրանք բոլորն էլ նույն
առանցքի շուրջ էին՝ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության: Այսինքն, ԵԱՀԿ-ն հստակ
իր խնդիրն է համարում պահպանել Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը: –
Դարձյալ հիշեցնեմ, որ համանախագահողներն այնուամենայնիվ խոսում են նաեւ ազգերի ինքնորոշման
սկզբունքի մասին: – Խոսում է նրանցից մեկը՝ Մեթյու Բրայզան: Այն էլ այն բանից
հետո, երբ համանախագահողները միասնաբար հայտարարում են, թե մենք հոգնել ենք՝ այլեւս
ինքներդ որոշեք, շատ լավ իմանալով, որ այսօր Ադրբեջանը շատ ավելի պատրաստ է հարցն
ինքնուրույն լուծելուն, քան թե Հայաստանը: Կարծում եմ, սա ուղղակի պատերազմի
հրահրում է իրենց կողմից. թող իրար տան, ջարդվեն, ի՞նչ է մի 10-20 հազար մարդը, իսկ
վերջում կերեւա՝ ինչ եղավ: Միեւնույն է, նրանք խնդիրը լուծելու են այնպես, ինչպես
իրենց է ձեռնտու: – Դուք պնդում եք, թե ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի երկրների համար շատ
ձեռնտու իշխանություն է Հայաստանում: Մինչդեռ համանախագահողների հայտարարությունների
միջով կարմիր թելի պես անցնում է կշտամբանքը նաեւ Հայաստանի նախագահի հասցեին՝ համաձայնագիր
ստորագրելու համար քաղաքական կամքի բացակայության վերաբերյալ: Մեթյու Բրայզան Իլհամ
Ալիեւի հետ միասին՝ նաեւ Ռոբերտ Քոչարյանին էր պատասխանատու անվանել առաջարկների
ձախողման համար: – Իմ կարծիքով, Ալիեւը կարգավորման նույնիսկ ամենաձեռնտու
տարբերակում տեսնում է մեկ ուրիշ վտանգ: Եթե խաղաղապահ ուժեր են մտնելու տարածաշրջան
եւ նրանց վերահսկողության տակ են իրականացվելու արտագաղթն ու ներգաղթը՝ ինքը երկրում
կորցնում է միանձնյա կառավարելու հնարավորությունը: Եվ ամբողջապես ավտորիտար ղեկավարը
վախենում է այդ հեռանկարից: Նրա ինչի՞ն է պետք, որ ամբողջ աշխարհը լցվի Ադրբեջան,
ու սկսի տեղաշարժել ժողովրդին, կարգավորել նրանց խնդիրները, մարդու իրավունքնե՜ր,
ժողովրդավարությո՜ւն… Դրանք չեն կարող լինել մի հատվածում՝ ասենք, Աղդամում, եւ
չլինել, ասենք, Սումգայիթի Նասոսնիիում կամ մի ուրիշ տեղ: Եվ ինքը դրանից սարսափում
է, քանի այդ պայմաններում չի կարողանա կառավարել այնպես, ինչպես կառավարում է այժմ:
Ինչ վերաբերում է քաղաքական կամքի բացակայության վերաբերյալ նաեւ Ռոբերտ Քոչարյանին
ուղղված կշտամբանքներին՝ պիտի հիշեցնեմ, որ քաղաքականությունն ընդհանրապես խաղ է:
Եվ նման մեղադրանքները նույնպես կազմում են խաղի մի մասը: Նաեւ նշեմ, որ անտեղի
եմ համարում համանախագահողների կողմից երկու երկրների հասարակություններին դիմելը,
քանի որ ե՛ւ Ադրբեջանում, ե՛ւ Հայաստանում նախագահներն ընտրվել են առանց հասարակության
մասնակցության, Մինսկի խմբի համանախագահող երկրների աջակցությամբ: Եվ այսօր իրե՛նք
պետք է աշխատեն իրենց իսկ ընտրած նախագահների հետ, ու չդիմեն ժողովրդին: Զրույցը
վարեց ԱՆՆԱ ԻՍՐԱՅԵԼՅԱՆԸ Հ. Գ. Ի դեպ, մեր մամուլի ուշադրությունից
վրիպել էր, որ «Ազատություն» ռ/կ-ին տված երկրորդ հարցազրույցում խոսելով Հայաստանի
եւ Ադրբեջանի նախագահների մասին՝ Մեթյու Բրայզան ասել էր. «Այս ղեկավարներին ես բավական
լավ եմ ճանաչում: Ես հավանում եմ նրանց, կարող եմ շատ ժամանակ անցկացնել նրանց հետ,
աշխատել Ղարաբաղի հարցի վրա գալիք մի քանի ամիսներին, բայց այդ աշխատանքը պիտի կատարեմ
Ադրբեջանի եւ Հայաստանի հետ միասին»: Ընդգծենք՝ «գալիք մի քանի ամիսներին» արտահայտությունը,
հարցնելու համար՝ իսկ ի՞նչ է լինելու հետո:
