Գողացված
կտավի մասին ասում է արվեստաբան Շահեն Խաչատրյանը Հայաստանի
մշակութային կենտրոններից՝ համաձայն «Մշակութային արժեքների փորձագիտական կենտրոն»
պետական ոչ առեւտրային կազմակերպության տվյալների, գողացված եւ անհետացած է համարվում
մշակութային 46 արժեք: Դրանից 29-ը Բաժբեուկ-Մելիքյանի գործերն են: Բացի այդ՝ գողացվել
է Այվազովսկու՝ 3, Վռուբելի՝ 1, ռաֆայելյան դպրոցի՝ 1, Շիշկինի՝ 1, Սուդովսկու՝ 1,
Բաշինջաղյանի՝ 1, Սարյանի 7 գործ, ձեռագիր Ավետարան՝ 1691 թվականի Նահապետ քահանայի:
Սարդարապատի թանգարանից անհետացել են մեկ տասնյակից ավելի գորգեր: Եվ սա դեռ ամբողջական
ցանկը չէ: Արվեստաբան, Ազգային պատկերասրահի նախկին տնօրեն Շահեն Խաչատրյանի
տվյալներով՝ այսօր անհետացած համարվող 11 կտավների նոր տերերը հայտնի են: Պարզապես
իրավապահ մարմինները դրանց հայտնաբերման ուղղությամբ այնքան էլ նախանձախնդիր չեն:
Հակառակն է պնդում Ինտերպոլի ազգային կենտրոնական բյուրոյի գողացված մշակութային
արժեքներով զբաղվող մասնագետը: Ըստ վերջինիս՝ պաշտոնապես Ինտերպոլով միջազգային հետախուզման
մեջ է Հայաստանից անհետացած մշակութային 36 արժեք, քանի որ մյուսները կա՛մ հաշվառված
չեն, կա՛մ էլ չունեն լուսանկար ու մանրամասն նկարագրություն, հետեւաբար դրանց հայտնաբերումը
դառնում է գործնականում անհնար: Ըստ բյուրոյի աշխատակցի, որը չցանկացավ ներկայանալ,
այսօր մշակութային արժեքների գողության առումով աշխարհի մասշտաբով առաջին տեղում
Իտալիան է: «Այլ երկրների համեմատ՝ Հայաստանում մշակութային արժեքների հափշտակման
վիճակագրությունը, կարելի է ասել, բավական սփոփիչ է»,- ասում է փորձագետը: Անցած
տարի, ինչպես հայտնի է, Բաժբեուկ-Մելիքյանի դստեր՝ Լավինյա Բաժբեուկ-Մելիքյանի տնից
անհայտացան նկարչի 20-ից ավելի նկարներ: Սա վերջին տարիների թերեւս ամենամեծ եւ դեռեւս
չբացահայտված գողությունն էր: Իսկ պաշտոնական վիճակագրությամբ՝ Հայաստանում տարեկան
գրանցվում է մշակութային արժեք ներկայացնող իրերի գողության 2-ից 3 դեպք: «Սակայն
խոսքը դարձյալ միայն հաշվառված իրերին է վերաբերում, քանի որ անհատական հավաքածուներում
գտնվող բազմաթիվ մշակութային արժեքներ գրանցված չլինելու պատճառով եթե գողացվում
էլ են, հետախուզման մեջ չեն հայտնվում»: Ինչը չես ասի Բաժբեուկ-Մելիքյանի «Հրաձգարան»
կտավի մասին: Շահեն Խաչատրյանը պատմեց, թե ինչպես է 1995 թվականին անձամբ հայտնաբերել,
որ իր գլխավորած պատկերասրահից անհետացել է վերոհիշյալ կտավը. «Վստահ եմ, գողը ներսից
է եղել»: Որոշ ժամանակ անց այդ կտավի լուսանկարը հայտնվել է ԱՄՆ-ում լույս տեսնող
հայկական «Մուսա» ամսագրում: «Կարողացանք հայտնաբերել իրական տիրոջն ու համոզել,
որ այն վերադարձվի Հայաստան»: Սակայն դա չստացվեց, «որովհետեւ նկարը գողացված էր
մի՛ ժամանակ, գողությունը հայտնաբերված էր մի ա՛յլ ժամանակ, հետախուզումը հայտարարված
էր շա՛տ ավելի ուշ»,- նույն այս դեպքի մասին պատմեց արդեն Ինտերպոլի ներկայացուցիչը:
«Հրաձգարանի» գողության մեջ Շահեն Խաչատրյանը կասկածում է նույն այդ «Մուսա» ամսագրի
խմբագրին. «Ասացի՝ անհարմար է, նկարը վերադարձրեք, դրա փոխարեն ես իմ անձնական նկարներից
կտամ»: Սակայն փաստն այն է, որ նկարը մինչ օրս վերադարձված չէ Հայաստանին եւ քրեական
գործն էլ առայժմ փակված չէ: Ինտերպոլի փնտրտուքները եթե ոչ հաճախ, սակայն երբեմն-երբեմն
նաեւ հաջող ավարտ են ունենում: Այսպես՝ 1996 թվականին Մոսկվայի աճուրդում հայտնաբերվել
է Պատկերասրահից գողացված Այվազովսկու «Ծովը լուսնկա գիշերին» կտավը, որը վերադարձվել
է Հայաստանին: Միջազգային հետախուզության միջոցով հայտնաբերվել եւ վերադարձվել է
նաեւ Ապարանի մատուռներից մեկից գողացված 1690 թվականի «Մեռելհարոց» ձեռագիր Ավետարանը:
Ըստ Շահեն Խաչատրյանի՝ միջազգային հեղինակավոր աճուրդներում եւ անգամ սեւ շուկայում
հայկական մշակութային արժեքների պահանջարկն այնքան էլ մեծ չէ: Հավանաբար, մեր երկրից
հափշտակված մշակութային արժեքների «համեստ» թվաբանությունը նախեւառաջ պայմանավորված
է սրանով, այլ ոչ թե մեր իրավապահների անձնուրաց աշխատանքով: Որպես օրինակ՝ պրն Խաչատրյանը
բերեց այս տարվա դեկտեմբերի 1-ին Լոնդոնում վաճառվելիք Այվազովսկու նկարներից մեկի
մեկնարկային գինը՝ 480 հազար ստեռլինգ: Այն դեպքում, երբ, ասենք, Պիկասոյի նկարները
վաճառվում են միլիոնավոր դոլարներով: «Առհասարակ, թե՛ Հայաստանում, թե՛ ողջ
աշխարհում միջազգային սահմանները մշակութային արժեքների անլեգալ վաճառքով զբաղվողների
համար որոշակիորեն բաց են,- ասաց Ինտերպոլի աշխատակիցը,- քանի որ խոսքը ահռելի գումարների
մասին է, հետեւաբար ռիսկի են դիմում գործարքները կայացնող բոլոր շահագրգիռ կողմերը»:
(Շարունակելի) ԼԻԼԻԹ ԱՎԱԳՅԱՆ
