Թուրքյիլմազին ազատ արձակեցին Թուրք գիտնականի համար միջնորդել էին տարբեր երկրների բազմաթիվ մտավորականներ Երեկ Մալաթիա-Սեբաստիա համայնքի առաջին ատյանի դատարանը (դատավոր՝ Կարեն Ֆարխոյան) նախագահության դատական նիստերի դահլիճից ազատ արձակեց մաքսանենգության մեջ մեղադրվող թուրք գիտնական Եքթան Թուրքյիլմազին։ Երեկվա նիստում ներկայացվեց ազգությամբ հայ Թուրքիայի քաղաքացի Սայաթ Սագբազարի նախաքննական ցուցմունքը, համաձայն որի՝ Թուրքյիլմազի հետ նա ծանոթացել է երեք տարի առաջ եւ վերջին այցելության ընթացքում միասին լուսանկարահանումներ են կատարել Ազգային արխիվում եւ Ազգային գրադարանում։ Լուսանկարել են 13 հազար 781 փաստաթուղթ եւ նյութեր։ Ներկայացվեց նաեւ ազգությամբ հայ, Թուրքիայի քաղաքացի, հայաստանյան բուհի ուսանող Նուրան Հագոբի նախաքննական ցուցմունքը։ Նա թուրք գիտնականին ճանաչում է մոտ երկու տարի, գիտի, որ նա Հայաստան է եկել մի քանի անգամ։ Անցյալ տարի, երբ նա այցելել է Հայաստան, Հագոբի փոխանցմամբ՝ Եքթանը հաճախ է եղել ՀՀ ԳԱԱ-ում։ Նախաքննական մարմնի հարցերին ի պատասխան, Հագոբն ասել է, որ տեղյակ չէ՝ Թուրքյիլմազն համագործակցո՞ւմ է Թուրքիայի իշխանությունների հետ, թե՞ ոչ։ Դատական վիճաբանության փուլում գրեթե հարաբերական անդորր էր։ Միայն պաշտպանական կողմը դատարանին հանձնեց երկու նամակ՝ ուղղված ՀՀ նախագահին։ Երկուսն էլ գրված էին ի պաշտպանություն Թուրքյիլմազի եւ ստացվել էին ամերիկացի սենատոր Բոբ Դոուլից եւ երկրորդը՝ տարբեր երկրների 257 մտավորականներից։ Բոբ Դոուլի նամակում մասնավորապես ասված է. «Ես խնդրում եմ Ձեզ դիտարկել ձեր կառավարության, դատախազների եւ ոստիկանության գործողությունները եւ անմիջապես ազատ արձակել Թուրքյիլմազին։ Նաեւ խնդրում եմ պարտադրել Ձեր օրենսդիր մարմնին՝ ուսումնասիրել այդօրինակ օրենքը, որը եթե միակը չէ աշխարհում, ապա միակն է ազատ ազգերի միությունում»։ Կորյուն Փիլոյանը իր մեղադրական ճառում ասաց, որ Թուրքյիլմազն Հայաստան է եկել հնաոճ գրքեր գնելու եւ դրանք արտահանելու նպատակով։ Նա տարբեր գրավաճառներից գնել է 17-20-րդ դդ. հրատարակված 110 գրքեր, ձեռագրեր, բրոշյուրներ, քարտեզներ, լուսանկարներ, որոնցից 89-ը եղել են հնատիպ պատմամշակութային արժեքներ, այդ թվում՝ 1685, 1688, 1737, 1885 թթ. հրատարակություններ։ Դրանց արտահանումը կարող էր թույլատրվել, եթե Հայաստանի Հանրապետությունը մեկամսյա ժամկետում չօգտվեր դրանք գնելու նախապատվությունից։ Արտահանումը կանխվել է ամբաստանյալի կամքից անկախ։ Արարքի համար նրան մեղադրանք է առաջադրվել 34-215 հոդվածի 2-րդ մասով։ Նրան մեղադրանք է առաջադրվել նաեւ 215 հոդվածի երկրորդ մասով՝ ավարտված հանցագործության համար (նախկինում արտահանած գրքի համար)։ Նաեւ նշվեց, որ Եքթանն ունի գրքերի 10 հազարից ավելի հավաքածու, որոնցից 100-ը հայկական հնաոճ գրքեր են։ Նիստից հետո, ի պատասխան «Առավոտի» հարցի, Թուրքյիլմազը պարզաբանեց, որ այդ 1000 գրքերի 99 տոկոսը ձեռք է բերել Թուրքիայի Պոլս քաղաքից։ Մեղադրող Կ. Փիլոյանը միջնորդեց մաքսանենգության եւ մաքսանենգության փորձի համար սահմանել 1 մլն դրամի չափով դրամական տուգանք՝ առանց գույքի բռնագրավման եւ միջնորդեց դատարանի դահլիճից ազատ արձակել ամբաստանյալին՝ դրա հետ մեկտեղ պետականացնելով առգրավված գրքերը։ Ամբաստանյալի պաշտպան Վարդուհի Էլբակյանը դատարանին խնդրեց հաշվի առնել դատավարության բացառիկ բնույթը, այն, որ Թուրքյիլմազը Հայաստանի արխիվներում ուսումնասիրություններ կատարող առաջին թուրք գիտնականն է, նա ծանոթ չի եղել Հայաստանից մշակութային արժեքների արտահանման կարգին, խնդրեց կայացնել արդարացի վճիռ։ Ամբաստանյալն իր վերջին խոսքում ասաց, որ ցավում է կատարվածի համար։ Դատարանը վճռեց նշանակել պատիժ՝ ազատազրկում 2 տարի ժամկետով, նշանակված պատիժը պայմանականորեն չկիրառել, սահմանելով փորձաշրջան 1 տարի ժամկետով՝ առանց գույքի բռնագրավման, ընտրված խափանման միջոցը վերացնել եւ նրան անհապաղ ազատ արձակել դատարանից։ Իսկ 88 միավոր բռնագրավված գրականությունը հանձնել ՀՀ տնօրինությանը։ ԷԼՄԻՐԱ ՄԱՐՏԻՐՈՍՅԱՆ
