«Արդյոք Հայաստանը պե՞տք է ընդունի
Թուրքիայի առաջարկը՝ հանձնաժողով ստեղծելու եւ ցեղասպանության հարցը քննարկելու մասին»:
Մեր այս հարցին պատասխանում են Ցեղասպանության 90-ամյակի առթիվ կազմակերպված «Ծանրագույն
հանցանք, ծայրագույն մարտահրավեր» խորագրով համաժողովի մասնակիցները:
Կլոդ Մութաֆյան, Ֆրանսիա- Պետք է նախ ճշգրիտ վերլուծել, թե ի՞նչ ձեւով է լինելու
դա: Երկու վարկած կա. կամ կփորձեն քննարկել՝ եղե՞լ է ցեղասպանություն, թե՝ ոչ, կամ՝
ի՞նչ ձեւով այս պատմությունը տեղի ունեցավ: Եթե առաջին հարցադրումը պիտի անին, ապա՝
միանշանակ դեմ եմ, այդ քննարկումը անիմաստ կլինի, որովհետեւ կնշանակի, որ ինչ-որ
կասկած կա: Իսկ եթե երկրորդ տարբերակը լինի՝ համաձայն եմ: Վահան Փափազյան, Հայաստան
– Չէ, իհարկե: Նախ, այդ առաջարկը շատ ուշացած է, դա պիտի մի 40 տարի առաջ լիներ,
եւ դեռ այն ժամանակ էլ, ես վստահ չեմ, որ իմաստ ուներ պատմաբանների մակարդակով քննարկում
անել: Թուրքիան բաց է թողել պատեհ առիթը: Ես նկատի ունեմ ՀՀ անկախության առաջին տարիները:
Հայաստանի 1-ին, հիմնադիր իշխանությունները Թուրքիային ընձեռել էին այդ հնարավորությունները:
Հնարավոր էր մեղմ ճանապարհով, այդ շրջանում, օգտվելով ՀՀ անկախանալու առիթից, սկսել
եւ կարգավորել նորմալ հարաբերություններ: Թուրքիան ձեռքից դա բաց թողեց: Իսկ հիմա
արդեն մի քիչ դժվար եմ պատկերացնում այդ ամենը: Ի՞նչ պիտի անի Հայաստանը, ինչո՞ւմ
ընդառաջ գնա՝ չեմ տեսնում: Իսկ միջազգային ճնշումներից որեւէ բան ակնկալելն անիմաստ
է: Արա Պապյան, Հայաստան- Եթե նկատի ունեն քննարկում այն մասին՝ եղե՞լ է ցեղասպանություն,
թե՝ ոչ, ապա կարծում եմ, որ պետք չէ ընդունել առաջարկը, որովհետեւ չեմ կարծում, թե
որեւէ խելամիտ մարդ Եվրոպայում կնստի եւ կքննարկի՝ եղե՞լ է Հոլոքոստ, թե՝ ոչ: Ինքնին
այն փաստը, որ գրեթե 2 մլն-անոց հայ համայնքից այսօր Թուրքիայում մարդ չկա, վկայում
է, որ եղել է ցեղասպանություն: Բայց երկխոսություն տարբեր մակարդակներով պետք է անպայման
ծավալել, որովհետեւ թուրքական հասարակությունը բնավ պատրաստ չէ, եւ անտեղյակ է ցեղասպանությանը:
Ցանկալի է, որ նախապատրաստական աշխատանքներ լինեն հասարակական կազմակերպությունների
միջեւ, իսկ ապա նաեւ՝ պետության ներգրավմամբ: Մեր սկզբունքը միշտ եղել է՝ պատրաստ
ենք առանց որեւէ նախապայմանների հաստատել դիվանագիտական հարաբերություններ, որովհետեւ
դրանց հաստատումը կլիներ երկխոսության առաջին լուրջ հնարավորությունը: Ռուբինա Փիրումյան,
ԱՄՆ- Իմ կարծիքով, չպիտի ընդունի, որովհետեւ այդ ամենը Թուրքիայի կողմից խաղ է, որով
փորձում է ցույց տալ ԵՄ-ին, թե իրենք ինչ-որ քայլեր անում են, որպեսզի երկխոսություն
լինի, եւ իրենք ազատ ու բաց են: Մինչդեռ սա ծուղակ է, եւ մենք շատ անգամ ենք այդ
ծուղակի մեջ ընկել, եւ ուրախ եմ, որ ՀՀ կառավարությունը հիմա չի ընկնում այդ ծուղակը:
Ռուբեն Սաֆրաստյան, Հայաստան- Իմ կարծիքով՝ բացարձակ ոչ: Այդ առաջարկը նշանակում
է, որ Թուրքիան շարունակում է իր ժխտման քաղաքականությունը, ուղղակի մի քիչ ավելի
նոր ձեւերով: Ես ոչ մի անհրաժեշտություն չեմ գտնում, որ ստեղծվի որեւէ գիտական հանձնաժողով՝
եղած փաստը քննելու համար: Մարինե Պետրոսյան, Հայաստան- Հարցը քաղաքական բնույթ ունի,
բայց ես քաղաքական գործիչ չեմ, եւ այդ հարցին չեմ պատասխանի, կասեմ միայն, որ նախ
պետք է մշակութային, հասարակական բնույթի, ավելի բնական մակարդակով հարաբերությունները
շատ զարգանան, որից հետո կտեսնենք արդեն, թե քաղաքական առումով ինչի կհասնենք: Ես,
օրինակ, փնտրում եմ կապեր արվեստագետների, հասարակ մարդկանց, մտավորականների հետ,
եւ այդ կապերն ինձ համար միշտ ավելի հրապուրիչ են: Եթե նույնիսկ դժվար է լինում խոսակցությունը,
միեւնույն է, ես միշտ փնտրում եմ: Ժիրայր Լիպարիտյան, ԱՄՆ-Սկզբունքորեն երկխոսությունը
վատ բան չէ: Միայն մեկ պրոբլեմ կա՝ այն ձեւով, որ Թուրքիան է առաջարկել, դա չի գործի:
Այսինքն, Թուրքիայի առաջարկն այն է՝ մենք որոշենք, թե ով պիտի որոշի պատմությունը:
Ամենալավ բանը, որ Թուրքիան կարող է անել՝ այդ գործով չզբաղվելն է, թույլ տա, որ
պատմաբանները զբաղվեն: Բայց որ կարելի է ստեղծել ինչ-որ աշխատանքային խումբ, ինչ-որ
կոմիսիա, որը շատ ավելի հստակ եւ իրագործելի աշխատանքով կզբաղվի՝ դա կարելի է պատկերացնել:
Իմ կարծիքով՝ պետք չէ «ոչ» ասել, բայց պետք է ասել, որ համաձայն ենք՝ եթե համապատասխան
պայմաններ ստեղծվեն, ճիշտ նպատակներ դրվեն: ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ
