Իսկ
ավելի ճշգրիտ՝ դեպի հայ-թուրքական սահմանի բացման անհրաժեշտության «Համաձայնություն»
կենտրոնը երեկ քննարկում էր հայ-թուրքական հարաբերությունների եւ սահմանի բացման
խնդիրը: Թեմայի շուրջ խոսելով քաղաքագետ Հրաչ Գալստյանը՝ կարծիք հայտնեց, թե այդ
ուղղությամբ ՀՀ ներկայիս իշխանությունների վարած քաղաքականությունը որեւէ ռացիոնալ
հատիկ չի պարունակում. «Հայկական կողմը պնդում է, որ Թուրքիան նախ պետք է ճանաչի
Հայոց ցեղասպանությունը եւ դրա հետեւանքները վերացնելու ուղղությամբ քայլեր անի՝
առանց որոնց դիվանագիտական հարաբերությունների մասին խոսք լինել չի կարող: Թուրքական
կողմն իր հերթին որպես դիվանագիտական հարաբերությունների նախապայման դիտում է ԼՂ
հակամարտության լուծումը»: Քաղաքագետի դիտարկմամբ, հիշյալ փաստարկներն ու դրանց իրականացման
ճանապարհները համարժեք չեն, որովհետեւ Ցեղասպանության ճանաչման եւ հետեւանքների վերացման
հարցը պետք է լուծվի Հայաստան-Թուրքիա երկխոսության արդյունքում, ինչն անհնար է Թուրքիայի
հետ փոխհարաբերություններ չունենալու պարագայում: Մյուս կողմից՝ եթե Թուրքիան հարաբերություններ
ունենա Հայաստանի հետ, թերեւս ավելի շուտ կարող է հասնել իր կողմից մատնանշված հիմնախնդրի
լուծմանը: Այս թեմայով զեկուցող Վահագն Խաչատրյանն ավելի շատ անդրադարձավ
հայ-թուրքական սահմանի բացման հիմնախնդրին տնտեսական տեսանկյունից: Իսկ դա, զեկուցողի
մատուցմամբ, միանշանակորեն խոսում է հօգուտ սահմանի բացման: Ըստ նրա, հայ-թուրքական
սահմանի բացմանը դեմ արտահայտվողները որպես հիմնական փաստարկ բերում են ՀՀ տնտեսության
անպատրաստ լինելը Թուրքիայի հետ մրցակցությանը: Վ. Խաչատրյանի ասելով՝ սահմանի բացման
հետ կապված այս մտավախությունները հիմքից զուրկ են, որովհետեւ այդ դեպքում շուկայում
մրցակցելու ենք ոչ թե թուրքական ապրանքների, այլ ընդհանրապես այդ ճանապարհով ներկրվող
ապրանքների հետ, ինչն, ի վերջո, մրցակցություն է, որը նաեւ խթան կարող է լինել հայրենական
արտադրողների համար՝ ավելի օպտիմալ գործունեություն ծավալելու համար: Նրա մատուցմամբ,
անգամ հայ-թուրքական սահմանի փակ լինելու պարագայում ՀՀ եւ Թուրքիայի միջեւ տնտեսական
հարաբերություններն առկա են, եւ եթե Իրանի հետ սահմանի բաց լինելու պարագայում 2000-ին
Իրանի եւ ՀՀ-ի միջեւ մեր ապրանքաշրջանառությունը կազմել է 30 մլն դոլար, ապա Թուրքիայի
հետ 50 մլն դոլար: Բայց դա կատարվում է ի շահ երրորդ երկրների, որոնց ճանապարհներով
Թուրքիայից ապրանքներ են ներմուծվում: Մյուս կողմից, տնտեսական զարգացման համար ՀՀ
ներքին ռեսուրսն էլ բավականին սահմանափակ է: «Մինչեւ 2004-ը ՀՀ համախառն ներքին սպառումը
միշտ գերազանցել է համախառն ներքին արդյունքին՝ մինչեւ 117-120 տոկոս: Այսինքն՝ մենք
պատրաստ ենք սպառել ավելին, քան կա: 2005-ին մեր համախառն ներքին սպառման ռեսուրսներն
ավարտվում են: Այս պայմաններում միջազգային փորձը երկու ճանապարհ է հուշում՝ կամ
Հայաստանը պետք է ինտեգրվի միջազգային տնտեսական կառույցներին, կամ այլ ճանապարհներ
գտնի՝ որոշելով իր տնտեսության առաջնահերթությունը, ինչպես արեցին Կորեան, Սինգապուրը:
Դա բնորոշ է ասիական տիպի պետություններին եւ արդյունավետ է միայն որոշակի ժամանակահատված
համար: Իսկ Հայաստանի պարագայում նման ռեսուրսներ չկան՝ ոչ ֆինանսական, ոչ նյութական,
ոչ տրանսպորտային: Մեր միակ ռեսուրսն ինտեգրվելն է միջազգային կառույցներին, որին
մենք համաձայնել ենք, բայց դա էլ որոշակի պայմանների կատարման հետ է կապված՝ ժողովրդավարության
կայացում, մարդու իրավունքների պաշտպանություն եւ ապամոնոպոլիզացիա, կոռուպցիայի
վերացում, որոնց առնչությամբ մեծ վերապահումներ ունեմ»,- նկատեց Վ. Խաչատրյանը: Նրա
մատուցմամբ, միակ ճանապարհը, որ տակավին չի օգտագործվում Թուրքիայի հետ սահմանի բացումն
է եւ տնտեսական համագործակցությունը: Իսկ մենք կարո՞ղ ենք գրավիչ լինել Թուրքիայի
համար: Ըստ Վ. Խաչատրյանի՝ այո, որովհետեւ ունենք համապատասխան տնտեսական ենթակառուցվածքներ՝
երկաթուղային եւ ավտոմոբիլային ճանապարհներ: Միայն երկաթուղու գործարկման դեպքում,
դեռ 1997-ի վերլուծությունների համաձայն, ՀՀ-ն կարող է ստանալ տարեկան 5 մլն դոլարի
մաքուր շահույթ: Իսկ այսօր մենք ունենք 3,2 մլն ազգաբնակչություն, 3,8 մլրդ դոլարի
ներքին համախառն արդյունք եւ մեկ շնչին ընկնող առավելագույնը 1200 դոլար, երբ ամենահամեստ
հաշվարկներով ոչ ամենաաղքատ երկրների շարքին դասվելու համար անհրաժեշտ է ունենալ
մեկ շնչին ընկնող մինչեւ 3000 դոլար համախառն արդյունք: «Ահա այս համատեքստում պետք
է քննարկել՝ Թուրքիայի հետ սահմանի բացումը կարո՞ղ է մեզ վնասել, թե՞ ոչ: Համոզված
եմ՝ ոչ: Շուկան ունի իր կանոնները, եւ, եթե հիշում եք, նման մտավախություն ժամանակին
կար նաեւ Իրանի հետ սահմանի բացման ժամանակ: Բայց կարճ ժամանակահատվածում իրանական
ապրանքներն իրենց տեղը զիջեցին ռուսական, եվրոպական ապրանքներին՝ եւ որակով, եւ գնով
եւ այլն: Համոզված եմ, որ նույնը կլինի նաեւ Թուրքիայի հետ սահմանի բացման պարագայում»,-
վստահեցրեց զեկուցողը: ՆԱԻՐԱ ՄԱՄԻԿՈՆՅԱՆ
