ԲԱՅՑ Ո՞Վ Է ԼՍԵԼՈՒ ԹՈՒՐՔԻԱՅԻՆ

Հարցազրույց մշակութաբան, փիլիսոփա
Ռուբեն Անգալադյանի հետ – Թուրքիայի՝ Եվրամիությանն անդամակցությունը Հայաստանի
խնդիրների հետ կապելը տարբեր կարծիքներ է առաջացնում: Դուք ինչպե՞ս եք հարցին մոտենում:
– Կարծում եմ, Թուրքիային պաշտպանելը կամ վարկաբեկելը այսօրվա իրականության
մեջ որեւէ դրական դիվիդենդ չի բերելու: Եթե մենք Թուրքիային չենք ուզում տեսնել Եվրամիությունում,
ապա պիտի հասկանանք, թե ինչու: Մակերեսային, զգացմունքային տեսակետները, թե Թուրքիան
մեր թշնամին է, Եվրամիությունն էլ «լավ տեղ է», իսկ մենք «լավ տեղում մեր թշնամուն
չենք ուզում տեսնել»՝ ճիշտ չէ: Մենք պիտի հիմնավորենք, թե ինչու չենք ուզում տեսնել
Թուրքիային Եվրամիությունում: Մյուս կողմից հասկանում ենք, որ եթե Թուրքիան ներգրավվի
լիարժեք, ապա այդ գործողությունից կշահենք, քանի որ Թուրքիան կլինի ոչ այդքան ագրեսիվ,
սահմանը կմոտենա, եվրոպական քաղաքակրթությունը եւս մեկ քայլ կանի: Սակայն մի ասացվածք
տպավորվել է. դը Գոլն ասել է. «Եվրոպան ավարտվում է Լեհաստանով»: Եթե Ռուսաստանի
ժողովրդի հիմնական մասը եվրակենտրոն է, կարող ենք ասել, որ վաղ թե ուշ Ռուսաստանն
իր հսկայական տարածքները կկարողանա լիարժեք զարգացնել եվրոպակենտրոն մտածող ժողովրդի
հաշվին: Նույնը չենք կարող ասել թուրք ժողովրդի մասին: Թուրքիան քաղաքական եւ տնտեսական
առումով եվրոպակենտրոն չէ, իսկ նրա բոլոր իղձերը, երազներն ու ցանկությունները կապված
են պանթուրքիզմի գաղափարախոսության, Մեծ Թուրանի հետ: Եվ նրա քաղաքական խաղը այդ
հակասությամբ է պայմանավորված. երկիրն աշխարհիկ է, բաց է մեծ քաղաքակրթական խնդիրների
առաջ (ե՛ւ տնտեսական, ե՛ւ քաղաքական), մյուս կողմից էլ՝ կարող է լավ միջնորդ հանդիսանալ
ասիական երկրների, մուսուլմանական աշխարհի համար: Բայց ո՞վ է լսելու Թուրքիային,
իր ո՞ր հարեւանի հետ Թուրքիան ունի բարիդրացիական հարաբերություններ: – Թուրքիայի՝
ԵՄ անդամ դառնալը արժե՞ կապել Ցեղասպանության հետ: – Ցեղասպանությունն ամբողջական
երեւույթ է՝ սկսած իրավական դաշտում արծարծված խնդիրներից՝ պատմական, քաղաքական,
մշակութաբարոյական: Կուզեի մեր եւ Սփյուռքի երիտասարդությանը կոչ անել, որ
ցեղասպանության 90-ամյակին դիմեն Եվրամիությանը եւ Թուրքիայի կառավարությանը, որ
նրանց թույլ տան այժմյան Թուրքիայի տարածքում մեր անմեղ զոհերի ոսկորները հուղարկավորել:
Աշխարհը դրանում պետք է տեսնի ոչ միայն բարոյական կամ մարդասիրական քայլ, այլ համամարդկային:
1,5 մլն չթաղված հայերը աշխարհի մեղքն է, եւ ինչո՞ւ Եվրամիությունը կամ Միացյալ Նահանգներն
այդ հարցը չեն բարձրացնում: Ցեղասպանությունը՝ որպես ձեւավորված գործոն, արդեն միջազգային
իրավունքի շուկայում է, ինչից կարող են եւ պետք է օգտվեն բոլոր այն երկրները, որոնք,
այսպես թե այնպես, Թուրքիայի հետ ունեն որեւէ հակասություն: Այս խնդրին հասնելը հայ
ժողովրդի, այսօր նաեւ Հայաստանի մեծ առավելությունն է, ու այսպիսի քաղաքական հարցադրումների
շուրջ պետք է մտածել հավասարակշռությունը պահպանելով, շահավետ բանակցելով բոլոր այն
ուժերի հետ, որոնք ունեն ընդունակություն ըմբռնելու, հասկանալու, գործելու ի շահ
իրենց խնդիրների, հետեւաբար՝ նաեւ մեր: – Անդրադառնանք հայ-թուրքական սահմանին.
բացե՞լ, թե՞ չբացել: – Սահմանը բացելը, որի մասին անվերջ խոսում են որպես
դրական երեւույթ, գտնում եմ՝ խիստ ուռճացված է: Այդ սահմանը մեզ այսօրվա Թուրքիայից
ոչ մի բարի, դրական կամ գործնական օգուտ չի բերելու: Էս շուկան, որը ձեւավորվում
է մեր իշխանությունների կողմից, շատ փոքր է, սակայն եթե ճիշտ վարվեին նախորդ եւ ներկա
իշխանությունները, որոնք հիասթափեցրին միջին բիզնեսով զբաղվողներին՝ սփյուռքահայերին,
ապա Հայաստանն իր լիբերալ օրենքներով, ճիշտ, նուրբ քաղաքականությամբ կդառնար հզոր
միջնորդական շուկա ու հենց այդ գործոնով կստիպեր, կթելադրեր իր կամքը ոչ միայն Ադրբեջանի
եւ Վրաստանի կառավարություններին, այլ նաեւ Թուրքիային: Հարցազրույցը՝
ՌՈՒԶԱՆ ՄԻՆԱՍՅԱՆԻ