Հարավային Կովկաս.
նոր մարտահրավ»րն»ր »ւ հակամարտությունն»րը

Լ»ռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը որպ»ս տարածաշրջանի
առանցքային հակամարտություն Դավիթ Շահնազարյան 
Հարավային Կովկասի »րկրն»րին ՆԱՏՕ-ի «Համագործակցություն հանուն խաղաղության»
ծրագրի շրջանակն»րում «հիմնական /կ»նտրոնական/ հանգույց» առաջադր»լու,
ինչպ»ս նա»ւ Եվրամիության «Ընդլայնված Եվրոպա. նոր հար»ւանն»ր»
ծրագրում ընդգրկ»լու նախաձ»ռնությունն»րը ռազմավարական տ»սակ»տով
Հարավային Կովկասի ժողովրդավարական կայունությունը, տարածաշրջանային անվտանգությունը
»ւ զարգացումն ապահով»լու մ»ծ ն»րուժ »ն պարունակում:
Ակնհայտ է, որ մոտ ապագայում այդ նախաձ»ռնությունն»րը գ»րիշխող
»ւ որոշիչ կդառնան տարածաշրջանի »րկրն»րի ՆԱՏՕ-ին »ւ համա»վրոպական
համակարգ»րին ինտ»գրվ»լու գործընթացն»րում: Սակայն
ԵՄ-ի »ւ ՆԱՏՕ-ի դ»պի Հարավային Կովկաս ընդլայնվ»լու գործընթացն»րի
արդյունավ»տ ն»րգործությանն արգ»լակում »ն գոյություն ուն»ցող
որոշակի խնդիրն»ր /ինչպ»ս օբյ»կտիվ այնպ»ս էլ սուբյ»կտիվ
բնույթի/, ինչպիսիք »ն. 1. տարածաշրջանի »րկրն»րի նոր աշխարհաքաղաքական
իրավիճակին ադապտացվ»լու պահանջն»րին հակասող հանգամանքն»րը, որոնց
պատճառ »ն հանդիսանում` – Հարավային Կովկասի պ»տությունն»րի
ազգային անվտանգության, ըստ էության, տարաբնույթ հայ»ցակարգ»րը (մի կողմից`
Վրաստանի »ւ Ադրբ»ջանի, մյուս կողմից` Հայաստանի), որի հ»տ»ւանքով
տարածաշրջանում արդ»ն դ»-ֆակտո գոյաց»լ »ն «բաժանարար գծ»ր»,
որոնք էլ ավ»լի խորանալու միտում ուն»ն: – Հարավային Կովկասի պ»տությունն»րի
օբյ»կտիվ կարիքն»րի »ւ այդ »րկրն»րի իշխանությունն»րի
իրական ցանկությունն»րի (տարածաշրջանային ինտ»գրացիայի, ՆԱՏՕ-ի ու ԵՄ-ի
հ»տ համագործակցության հ»տ կապված) միջ»ւ էական տարբ»րությունը:
2. Անմիջական հար»ւանն»րի` Թուրքիայի, Ռուսաստանի, Իրանի, շահ»րը
»ւ Հարավային Կովկասում նրանց կողմից իրագործվող քաղաքական ուղ»գծ»րը:
Հայաստան. Հայաստանի ն»րկայիս իշխանությունն»րի արտաքին
քաղաքականությունը կանխորոշող սկզբունքը Լ»ռնային Ղարաբաղի հակամարտությունում
ն»րկայիս ստ»ղծված վիճակի պահպանումը »ւ Հարավային Կովկասում գոյություն
ուն»ցող ուժ»րի փխրուն հավասարակշռությունը չխախտ»լն է: Հայաստանի
այսօրվա արտաքին քաղաքական բոլոր առաջնությունն»րը հանդիսանում »ն այս
գլխավոր թ»զիսի ածանցյալ »ւ բաղկացուցիչ մաս»րը: Ն»րկայիս
իշխանությունն»րը Հայաստանի ազգային անվտանգությունը կապում »ն բացառապ»ս
Հավաքական Անվտանգության Պայմանագրի Կազմակ»րպության /ՀԱՊԿ/ »ւ հանրապ»տությունում
ռուսական ռազմական բազան»րի ն»րկայության հ»տ: Ըստ այդմ, նրանք
իր»նց ջանք»րը կ»նտրոնացնում »ն »րկու ուղղությունն»րով`
որպ»ս կանոն, մ»ծ պատրաստակամություն »ն ցուցաբ»րում բոլոր
այն ֆորմատն»րի նկատմամբ որոնք ստ»ղծվում »ն որպ»ս այլընտրանք
կամ ընդդ»մ համընդհանուր »վրոպական անվտագության համակարգի ու »վրոպական
արժ»քն»րի, »ւ Ռուսաստանի հ»տ իր»նց հարաբ»րությունն»րը
հակադրում »ն Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում աշխարհաքաղաքական այլ խաղացողն»րի
հ»տ հարաբ»րությունն»րին: (2004թ. օգոստոսին տ»ղի ուն»ցած
լայնամասշտաբ հայ-ռուսական զորավարժությունն»րը անց էին կացվում հայ-թուրքական
սահմանից ընդամ»նը մի քանի կիլոմ»տր հ»ռավորությամբ գտնվող հրաձգարանում
»ւ մոդ»լացնում էին թուրքական բանակի ագր»սիայի »ւ հարձակման
դիմագրավումը:)Ակնհայտ է, որ ՀԱՊԿ-ն հ»տապնդում է ՆԱՏՕ-ին այլընտրանք դառնալու
կամ ՆԱՏՕ-ի »ւ համա»վրոպական համակարգ»րի դ»պի ար»ւ»լք
ընդլայնվ»լու գործընթացը գոն» առավ»լագույնս դանդաղ»ցն»լու
նպատակ. Հարավային Կովկասում Հայաստանը դարձավ այն »րկիրը, որի արտաքին »ւ
տարածաշրջանային քաղաքականությունը ծառայում է այդ նպատակն»րին: Հայաստանը
մ»կն է ԱՊՀ անդամ իննը »րկրն»րից, որոնք 2004թ. հունիսին ստորագր»ցին
ընդդ»մ ԵԱՀԿ-ի հայտնի փաստաթուղթը (այն մ»ղադրում է ԵԱՀԿ-ին անկախ պ»տությունն»րի
ն»րքին գործ»րին չխառնվ»լու սկզբունքն»րը խախտ»լու,
ինչպ»ս նա»ւ նախկին ԽՍՀՄ պ»տությունն»րում »ւ Ար»ւմուտքի
»րկրն»րում մարդու իրավունքն»րի ոտնահարման »ւ ընտրությունն»րի
գնահատականն»րում կրկնակի ստանդարտն»ր կիրառ»լու մ»ջ: Վրաստանը
»ւ Ադրբ»ջանը հրաժարվ»լ »ն ստորագր»լ այդ փաստաթղթի
ն»րքո): Լ»ռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացին
ԵՄ-ի, ինչպ»ս նա»ւ Թուրքիայի հնարավոր ն»րգրավման կապակցությամբ,
առկա է բավականին տիպիկ իրավիճակ. Հայաստանի կողմից Ռուսաստանի հ»տ հարաբ»րությունն»րի
հակադրումը Եվրամիության, ԱՄՆ-ի »ւ Թուրքիայի հ»տ հարաբ»րությունն»րին:
Պաշտոնական Եր»ւանը հայտարար»ց, որ աննպատակահարմար է համարում ԵՄ-ի
մասնակցությունը Լ»ռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորմանը. իսկ Հայաստանի,
Ադրբ»ջանի »ւ Թուրքիայի արտգործնախարարն»րի »ռակողմ հանդիպումից
հ»տո (2004թ. հունիսի 28-ին, Ստամբուլում)` առհասարակ Թուրքիայի միջնորդական
առաք»լության անհնարինության մասին, թ»»ւ 1992թ. Թուրքիան հանդիսանում
է ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի անդամ: Կր»մլն անում է ամ»ն ինչ Լ»ռնային Ղարաբաղի
հակամարտության կարգավորման գործընթացում Թուրքիայի ն»րգրավվումը չթույլատր»լու
համար (բավական է նշ»լ, որ Լ»ռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման
հարցում Ռուսաստանի միջնորդական գործուն»ության վ»րջին շրջանի ակտիվացումը
համընկան այդ գործընթացում Թուրքային ն»րգրավվ»լու մտադրությունն»րի
հ»տ): Հարկ է նշ»լ, որ տարածաշրջանում Թուրքիայի ազդ»ցության
աճը մ»ծապ»ս պայմանավորված է Հայաստանի հ»տ նրա հարաբ»րությունն»րով,
իսկ հայ-թուրքական սահմանի բացումը սկզբունքային նշանակություն ունի ողջ տարածաշրանի
համար: Հայաստանի »ւ Թուրքիայի միջ»ւ հարաբ»րությունն»րի
(»ւ հատկապ»ս սահմանի բացումը) գործնական տ»սակ»տից իրապ»ս
կարող է վ»րածվ»լ տարածաշրջանի կայունության ծանրակշիռ գործոնի, ապահով»լ
տարածաշրջանի կոմունիկացիոն ն»րուժի լայնամասշտաբ իրացումը, ինչպ»ս նա»ւ
սահմանափակ»լ Ռուսաստանի »ւ Իրանի ազդ»ցությունը: Սակայն Թուրքիան
որպ»ս Հայաստանի նկատմամբ տրանսպորտային շրջափակումը վ»րացն»լու
նախապայման առաջադրում է ադրբ»ջանական տարածքն»րի վ»րադարձի հարցը,
այն դ»պքում, »րբ իրական քաղաքականության տ»սանկյունից, Թուրքիային
Լ»ռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացում ն»րգրավ»լու
ջանք»րը հաջողված կլին»ն, »թ» ինքը Թուրքիան հակամարտության
նկատամամբ ավ»լի անկողմնակալ դիրք գրավի, ինչպ»ս նա»ւ Հայաստանի
հ»տ իր միջպ»տական հարաբ»րությունն»րն ընկալի իր ազգային
շահ»րի տ»սանկյունից, այլ ոչ ադրբ»ջանական պրիզմայի միջոցով:
Ադրբ»ջան. Ադրբ»ջանի իշխանությունն»րը բազմիցս լոկ
խոսք»րով /բանավոր/ հաստատ»լ »ն Եվրոատլանտյան արժքն»րին
իր»նց նվիրվածության /կողմնակցության/ »ւ Հյուսիսատլանտյան ալյանսին
անդամակց»լու ձգտման մասին: Սակայն առայժմ փաստոր»ն չ»ն ապացուց»լ,
որ մտադիր »ն ճշտությամբ կատար»լ վ»րցված պարտավորությունն»րը:
Մասնավորապ»ս Ադրբ»ջանի կողմից պարիտ»տի /կողմ»րի համահավասարության/
սկզբունքի կոպիտ խախտումն»րի պատճառով ՆԱՏՕ-ի ղ»կավարությունը պարտադրված
էր չ»ղյալ հայտարար»լ Cooperative Best Effort-2004 զորավարժությունն»րը,
որոնք պ»տք է անցկացվ»ին Ադրբ»ջանում: Պաշտոնական Բաքվի` հայ սպան»րի
Բաքու ժաման»լու առիթով ադրբ»ջանական հասարակության հզոր բողոքով »ւ
ն»քաղաքական լարվածության սաստկացումից /էսկալացիայից/ խուսափ»լու ցանկությամբ
ս»փական դիրքորոշումը փաստարկ»լու փորձ»րը անհնար է հիմնավոր համար»լ
մի քանի պատճառն»րով: 1. Ադրբ»ջանի իշխանությունն»րն իր»նք
էին վարում ազգայնական քարոզչություն. – Ադրբ»ջանում նախատ»սված
զորավարժությունն»րի ացանկացումից քիչ առաջ Իլհամ Ալի»ւը հայտարար»ց.
«Ես նույնպ»ս չ»մ ուզում, որպ»սզի հայ սպան ժամանի Ադրբ»ջան,
»ս նույնպ»ս հանդ»ս »մ գալիս ընդդ»մ դրա, »ւ
Ադրբ»ջանը ձ»ռնարկում է անհրաժ»շտ միջոցառումն»ր»: –
ՆԱՏՕ-ի ղ»կավարությանն ուղղված Միլլի Մ»ջլիսի (Ադրբ»ջանի խորհրդարան)
ուղղ»րձում նշված էր «Մ»նք` որպ»ս ժողովրդի ն»րկայացուցիչն»ր,
նույնպ»ս կատ»գորիկ կ»րպով դ»մ »նք հայ զինվորականն»րի
ժաման»լուն»: – Ադրբ»ջանում ՆԱՏՕ-ի զորավարժությունն»րը չ»ղյալ
հայտարար»լու հանգամանքը Միլլի Մ»ջլիսը գնահատ»ց որպ»ս հաղթանակ,
որի կապակցությամբ շնորհավոր»ց ադրբ»ջանական ժողովրդին: 2. Ադրբ»ջանում
զորավարժությունն»րի անցկացումը չ»ղյալ հայտարար»լու մասին ՆԱՏՕ-ի
գլխավոր քարտուղարի որոշումը Ադրբ»ջանի իշխանությունն»րի քարոզչամ»ք»նան
գնահատում է որպ»ս սխալմունք, իսկ Ադրբ»ջանի կողմից «ործընկ»րություն
հանուն խաղաղության» ծրագրի հիմնարար սկզբունքն»րի խախտումը` որպ»ս Ադրբ»ջանի
դիրքորոշումը միջնորդն»րի, միջազգային կառույցն»րի »ւ միջազգային
հասարակայնության վզին փաթաթ»լու հնարավորությունն»րի մ»ծացում
»ւ ընդլայնում: 3. Խիստ չափազանցված »ն Cooperative Best Effort-2004
զորավարժությունն»րին հայ սպան»րի մասնակցության պատճառով Ադրբ»ջանում
ն»րքաղաքական իրավիճակի ապակայունացման մասին փաստարկումն»րը. Անկախ
այն հանգամանքին, որ ընդդիմության ակտիվիստն»րի մի մասը դ»ռ անազատության
մ»ջ է, ադրբ»ջանական ընդդիմությունն այդ հարցի կապակցությամբ շատ ավ»լի
զուսպ էր արտահայտվում, քան իր»նք` իշխանությունն»րը: Ադրբ»ջանի
իշխանությունն»րը, ինչպ»ս »ւ Հայաստանինը շահագրգռված »ն
Լ»ռնային Ղարաբաղի հակամարտության շուրջ ն»րկայիս վիճակը պահպան»լու
»ւ Հարավային Կովկասում գոյություն ուն»ցող ուժ»րի (ինչպ»ս
վ»րը նշված էր փխրուն) հավասարակշռությունը չխախտ»լու հարցում: Առավ»լ
հավասարակշռված քաղաքականություն վար»լու պատրվակով Ադրբ»ջանի իշխանությունն»րն
ավ»լի ու ավ»լի հաճախ »ն ջանում սիրաշահ»լ Ռուսաստանին »ւ
Իրանին, փորձ»լով օգտագործ»լ տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական խաղացողն»րի
հակասությունն»րը: Վրաստան «Վարդ»րի հ»ղափոխության»
շնորհիվ Վրաստանին հաջողվ»ց խիստ ծանրակշիռ քայլ կատար»լ անշրջ»լի
ժողովրդավարություն հաստատ»լու ճանապարհին, »ւ ակնհայտ է, որ վրացական
իշխանությունն»րի Եվրոատլանտյան հանրությանն ինտ»գրվ»լու ձգտումն
այլ»ւս այլընտրանք չունի: Երիտասարդ վրացական ժողովրդավարության հ»տագա
հաջողությունը, անկասկած կարող է փոփոխությունն»րի ուղղություն հաղոր»լ
Հարավային Կովկասի տարածաշրջանում (հավանաբար նա»ւ »տխորհրդային տարածքի
այլ մաս»րում): Սակայն շոշափ»լի, իրական հաջողության կար»լի
է հասն»լ պայմանով, որ վրացական ղ»կավարության »ւ քաղաքական վ»րնախավի
գլխավոր »ւ առաջնային նպատակը հանդիսանա ոչ թ» »րկրի տարածքային
ամբողջականության շուտափույթ վ»րականգնումը, այլ Վրաստանում անշրջ»լի
ժողովրդավարության հաստատումը, այդ թվում` քաղաքական համակարգի բար»փոխումը,
կուսակցությունն»րի զարգացման, ամրապնդման »ւ լիարժ»ք գործուն»ության
համար պայմանն»րի ստ»ղծումը ( որոնց քաղաքական գործուն»ությունը
պ»տք է հիմնվի յուրաքանչյուրի գաղափարախոսության վրա) »ւ հանրապ»տության
քաղաքացիական ս»կտորի հսկայական ն»րուժի արդյունավ»տ օգտագործումը:
Այս ամ»նի այլընտրանքը կարող »ն լին»լ այն միտումն»րը,
որոնք զարգանում »ն Ռուսաստանում: Արդ»ն վ»ց տարի է, ինչ »րկարաձգվում
է »րկրորդ չ»չ»նական պատ»րազմը, որի ընթացքում Ռուսաստանը
գործնականում նահանջ»ց բոլոր ժողովրդավարական արժ»քն»րից. չ»չ»նական
պատ»րազմի վ»րսկսումով ոչ վաղ անցյալում ձ»ռնարկված խոսքի ազատության
սահմանափակումն»րն ավարտվ»ցին խորհրդային տոտալիտար օրինակով ագիտացիոն
հ»ռուստատ»սության »ւ ԶԼՄ-ն»րի, քաղաքական ապարատի »ւ
կ»նտրոնացված իշխանության վ»րականգնումով: Այսօր Ռուսաստանում վտանգված
»ն ոչ միայն ժողովրդավարության, այլ»ւ ֆ»դ»րալիզմի հիմունքն»րը,
»ւ սկսվ»լ է Ռուսաստանն ունիտար պ»տության վ»րած»լու
գործընթացը: Ռուսաստանում տ»ղի ուն»ցող քաղաքական փոփոխությունն»րը
կարող »ն վ»րջնականապ»ս հյուծ»լ նրա քաղաքակրթական ռ»սուրսն
ու ն»րուժը: Ռուսաստանը գնալով դառնում է էլ ավ»լի անկանխատ»ս»լի
պ»տություն ոչ միայն ն»րքին, այլ»ւ արտաքին քաղաքական ոլորտում
(բացասական օրինակ` միջազգային տ»ռորիզմի դ»մ պայքարի պատրվակով 2004թ.
ս»պտ»մբ»րին Ռուսաստանը դ»-ֆակտո փակ»ց Ադրբ»ջանի
»ւ Վրաստանի հ»տ իր սահմանն»րը, սակայն այդ ակցիայից ավ»լի
է տուժում Հայաստանը, որը ֆորմալ առումով հանդիսանում է Ռուսաստանի ռազմավարական
դաշնակիցը): Վրաստանի տարածքային ամբողջականության »րաշխավորված ուղին
քաղաքական »ւ տնտ»սական բար»փոխումն»րի բար»հաջող
»ւ միաժամանակ արդյունավ»տ իրականացումն է, ինչպ»ս նա»ւ
Ցխ»նվալիի »ւ Սուխումիի հ»տ հակամարտությունը բացառապ»ս
խաղաղ ճանապարհով կարգավոր»լու հակվածությունը: Այդ առումով որոշակի հույս»ր
է ն»րշնչում ՄԱԿ-ի լխավոր Ասամբլ»այում Վրաստանի նախագահ Միխայիլ Սահակաշվիլու
ծրագրային »լույթը *** Հարավային
Կովկասում հակամարտությունն»րի կարգավորման »ւ վ»րջին հաշվով տարածաշրջանի
քաղաքական, տնտ»սական ինտ»գրացիայի հիմք կազմող տարածաշրջանային ժողովրդավարական
կայունության ապահովման հնարավորությունն»րը քննարկ»լիս, անհրաժ»շտ
է նկատի ուն»նալ, որ Լ»ռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը հանդիսանում
է տարածաշրջանի «առանցքային» հակամարտությունը, քանի որ. – ի տարբ»րություն
աբխազական »ւ հարավ-օս»թական հակամարտությունն»րի, հարավկովկասյան
տարածաշրջանի »ր»ք »րկրն»րից »րկուսը` Հայաստանը »ւ
Ադրբ»ջանը հանդիսանում »ն Լ»ռնային Ղարաբաղի հակամարտության կողմ»ր,
– ի տարբ»րություն աբխազական »ւ հարավ-օս»թական հակամարտությունն»րի,
որոնք, ըստ էության, չ»ն հանդիսանում տարածաշրջանային ինտ»գրացիայի զգալի
խոչընդոտն»ր, Լ»ռնային Ղարաբաղի հակամարտությունը լուրջ խոչընդոտ է հանդիսանում
Հարավային Կովկասի տարածաշրջանային ինտ»գրացիայի, ինչպ»ս նա»ւ
միասնական միջազգային տարածաշրջանային ծրագր»րի »ւ ընդհանում տարածաշրջանային
ուղղվածության ն»րդրումն»րի իրականացման համար, – Լ»ռնային
Ղարաբաղի հակամարտությունը արգ»լափակում »ւ շրջափակում է Հարավային Կովկասի
կոմունիկացիան»րի զգալի մասը, »ւ դա այն դ»պքում, »րբ տարածաշրջանի
հիմնական ռազմավարական, աշխարհաքաղաքական ու աշխարհատնտ»սական արժ»քը
հ»նց կոմունիկացիոն արժ»քն է: – ի տարբ»րություն աբխազական
»ւ հարավ-օս»թական հակամարտությունն»րի, որտ»ղ հիմնական
խաղացողն»ր »ն` մ»կում` Վրաստանը, Աբխազիան »ւ Ռուսաստանը,
մյուսում` Վրաստանը, Հարավային Օս»թիան »ւ Ռուսաստանը, Լ»ռնային
Ղարաբաղի հակամարտությունում հիմնական խաղացողն»ր »ն հանդիսանում Ադրբ»ջանը,
Լ»ռնային Ղարաբաղը, Հայաստանը, ինչպ»ս նա»ւ հակամարտությունում
ն»րքաշված »ն կամ իր»նց ուղղակի կամ անուղղակի շահ»րն »ն
հ»տապնդում Թուրքիան, Իրանը, Ռուսաստանը, ԱՄՆ-ն, Ֆրանսիան »ւ ԵՄ-ն:
Լ»ռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման դինամիկայի վ»րլուծության
հիման վրա կար»լի տարանջատ»լ »րկու ժամանակաշրջան` հակամարտության
կարգավորման ժամանակաշրջանը /1991 – 1998թթ./ »ւ հակամարտության «սառ»ցման»
ժամանակաշրջանը /1998-2004թթ./: Առաջին ժամանակաշրջանի /1991 – 1998թթ./ վ»րաբ»րյալ
հարկ է նշ»լ, որ մինչ»ւ 1998թ. Հայաստանը ձգտում էր »ւ լուծ»ց
Ադրբ»ջանի ու Լ»ռնային Ղարաբաղի միջ»ւ ռազմական գործողությունն»րը
դադար»ցն»լու խնդիրը »ւ մտադիր էր քաղաքական կարգավորումը հասցն»լ
մինչ»ւ անշրջ»լի խաղաղության »ւ տարածաշրջանային համագործակցության:
Երկրորդ ժամանակաշրջանի վ»րաբ»րյալ /1998 – 2004թթ./ հարկ է նկատ»լ,
որ թ»»ւ այն սկսվ»լ էր դ»ռ 1998թ., «սառ»ցված հակամարտություն»
տ»րմինը օգտագործման մ»ջ մտավ համ»մատաբար վ»րջ»րս:
Վ»րջին վ»ց տարին»րի ընթացքում, առաջադր»լով Լ»ռնային
Ղարաբաղի հակամարտության փաթ»թային լուծման պահանջ, Հայաստանի իշխանությունն»րը
հրաշալի գիտակցում »ն դրա անհնարինությունը: Այդ պահանջը բացառապ»ս բխում
է ս»փական իշխանությունը պահպան»լու ձգտումից »ւ հաշվարկն»րից
ու լավագույնս, առայժմ, նպաստում է հակամարտությունը «սառ»ցն»լու քաղաքականություն
վար»լուն: Կար»ւոր է ընդգծ»լ, որ փաթ»թային կարգավորումը
»նթադրում է բոլոր, բացարձակոր»ն բոլոր սկզբունքային, ն»րառյալ
Լ»ռնային Ղարաբաղի քաղաքական կարգավիճակի, հարց»րի վ»րաբ»րյալ
դիրքորոշում»րի միաժամանակյա համաձայն»ցում, ինչը գործնականում անիրագործ»լի
է Հայաստանի »ւ Ադրբ»ջանի ն»րկայիս իշխանությունն»րի դիրքրոշումն»րի
արմատականության, փոխադրաձ կոմպրոմիսն»րի նրանց բացարձակապ»ս անպատրաստ
լին»լու »ւ ընդհանրապ»ս` ստատուս քվոն պահպան»լու ձգտումն»րի
պատճառով: Հարկ է նա»ւ առանձնակի ընգծ»լ, որ «փաթ»թային» լուծման
կիրառումը »ւ կ»նսագործումը հնարավոր համար»լու դ»պքում
անհրաժ»շտ է միջազգային միջնորդն»րի »ւ միջազգային հանրության
առավ»լ լայնածավալ »ւ զոր»ղ քաղաքական ու ռազմատ»խնիկական
միջոցն»րի »ւ կառուցվածքն»րի գործարկում: Սահմանափակվ»նք
հակամարտությունը «սառ»ցն»լու» վարվող քաղաքականության հ»տ»ւանքով
սկզբնավորված միտումն»րի համառոտ շարադրանքով. .Իմիտացն»լով
բանակցային գործընթաց, »րկու »րկրն»րի իշխանությունն»րն
իր»նց իշխանությունը ցանկացած մ»թոդն»րով պահպան»լու քարտ
բլանշ ստացան: Երկրն»րի ն»րսում նման միտումը հանգ»ցր»ց
ավտորիտար ռ»ժիմն»րի էլ ավ»լի ամրապնդմանը: .Հարավային
Կովկասում հակամարտությունն»րը, »ւ հատկապ»ս Լ»ռնային Ղարաբաղի
հակամարտությունը, «սառ»ցն»լու» քաղաքականությունը զարգացնում է արտաքին
հակամարտությունը ն»րքինի փոխակ»րպ»լու միտում, դրանից բխող ն»րքաղաքական
ցնցումն»րի բոլոր հնարավորությունն»րով: Բավական է նշ»լ, որ անկախության
շուրջ 13 տարին»րի ընթացքում Հարավային Կովկասի բոլոր պ»տությունն»րում
իշխանությունը փոխվ»լ է ոչ թ» հ»րթական ընտրությունն»րի
արդյունքում, այլ հ»ղաշրջումն»րի, հ»ղափոխությունն»րի, ն»րքաղաքական
ուժգին ցնցումն»րի »ւ ապակայունությունն»րի ճանապարհով: .Լ»ռնային
Ղարաբաղի հակամարտությունը տարածաշրջանայինից փոխակ»րպվ»լ է աշխարհաքաղաքականի,
քանի որ հակամարտությունը ն»նգափոխվ»լ է Հայաստանի »ւ Ադրբ»ջանի
միջ»ւ տարածքային վ»ճի: .Տարածաշրջանում խորաց»լ
»ն Հայաստանը Հարավային Կովկասի մյուս »րկու պ»տությունն»րից
սահմանազատող բաժանարար գծ»րը: .Հարավային Կովկասի
պ»տությունն»րի միջ»ւ գոյություն ուն»ցող փոխադարձ անվստահությունը,
դա հատկապ»ս ակնառու է Հայաստանի »ւ Ադրբ»ջանի հարաբ»րությունն»րում,
հանգ»ցր»լ է տարածաշրջանում տրամագծոր»ն հակառակ նպատակն»րով
»ւ շահ»րով ռազմաքաղաքական կոալիցիան»րի ձ»ւավորմանը, ինչն
իր հ»րթին զգալիոր»ն սահմանափակում է հակամարտությունն»րի կարգավորման
հնարավորությունն»րը: Վ»րջին ժամանակն»րս միջազգային միջնորդն»րը
նշում »ն, որ պ»տությունն»րի ղ»կավարն»րը »րկու
անգամ մոտ »ն »ղ»լ հակամարտության կարգավորմանը. առաջին անգամ`
1999թ. աշնանը, »րկրորդ անգամ` 2001թ. գարնանը: Ինչպ»ս էլ լինի, իրականությունն
այն է, որ նախագահն»րի (խոսքը Ռոբ»րտ Քոչարյանի ինչպ»ս Հ»յդար
Ալի»ւի, այնպ»ս էլ Իլհամ Ալի»ւի հ»տ հանդիպումն»րի
մասին է) մի ամբողջ շարք հանդիպումն»րի (ավ»լի քան »րկու տասնյակ)
արդյունքում այսօր առկա է սառը պատ»րազմի իրավիճակ Հայաստանի »ւ Ադրբ»ջանի
միջ»ւ: – Հայաստանի իշխանությունն»րը վ»րադարձ»լ »ն
կարգավորմանը ժողովրդի պատրաստ չլին»լու մասին թ»զիսին: Այս անգամ նրանք
պնդում »ն, թ» ժողովուրդն արդ»ն մտորում է` արժ» արդյո՞ք
վ»րադարձն»լ գրավված տարածքն»րն ի փոխհատուցում Լ»ռնային
Ղարաբաղի քաղաքական կարգավիճակի: – Հայաստանի իշխանությունն»րի ն»րքին
»ւ արտաքին քարոզչությունը նպատակաուղղված է սառ»ցված հակամարտության
»ւ մ»կուսացման պայմանն»րին ադապտացվ»լու պատրանք ստ»ղծ»լուն:
– Հայաստանի իշխանությունն»րի քարոզչությունը նպատակամիտված է Հայաստանում
հակաադրբ»ջանական, ադրբ»ջանական իշխանությունն»րի քարոզչությունը`
Ադրբ»ջանում հակահայկական տրամադրությունն»րը խորացն»լուն:
– Հայաստանում »ւ Ադրբ»ջանում կրկին նախաձ»ռնում »ն ռազմաշունչ
տրամադրությունն»ր : Մասնավորապ»ս Իլհամ Ալի»ւն արդ»ն բազմիցս
հասցր»լ է հայտարար»լ Լ»ռնային Ղարաբաղի համար նոր պատ»րազմի
Բաքվի պատրաստ լին»լու մասին: Հայաստանի պաշտպանության նախարարն իր հ»րթին
հաճախակի հայտարար»լ է պաշտպանության ծախս»րն ավ»լացն»լու
մտադրությունն»րի մասին: – Աստանայում տ»ղի ուն»ցած Քոչարյան-Ալի»ւ
հանդիպումից հ»տո (2004թ. ս»պտ»մբ»րին), Պուտինի նախաձ»ռնությամբ
Հայաստանի »ւ Ադրբ»ջանի միջ»ւ սառը պատ»րազմը փոխակ»րպվ»լ
է բացահայտ դիվանագիտական պատ»րազմի, որի համար »րկու կողմ»րն
օգտագործում »ն նա»ւ միջազգային կազմակ»րպությունն»րի »ւ
ֆորումն»րի ամբիոնն»րը »ւ առաջ »ն քաշում քաղաքական իմաստից
»ւ իրավական հիմք»րից զուկ փաստարկն»ր: Այսպիսով, »թ»
հակամարտությունը բաժան»նք այնպիսի փուլ»րի, ինչպ»ս «պատ»րազմի
ժամանակ» »ւ «ոչ պատ»րազմ, ոչ խաղաղություն», ապա վ»րջին տարին»րի
հայտարարությունն»րը /2002թ-ից հ»տո/ ավ»լի ու ավ»լի »ն
հիշ»ցնում առաջին փուլի հայտարարությունն»րը: Միաժամանակ, ակնհայտ
է, որ Հայաստանի »ւ Ադրբ»ջանի իշխանությունն»րը շարունակում »ն
կառչած մնալ /հավատարիմ մնալ/ ս»փական ավտորիտար ռ»ժիմն»րն ամրապնդ»լու
սկզբունքին, որի հիմքում հակամարտության առկայությունը »ւ բանակցային գործընթացի
իմիտացիան է: Սակայն իմիտացն»լով բանակցային գործընթաց, Հայաստանի »ւ
Ադրբ»ջանի իշխանությունն»րն արդ»ն բախվում »ն ս»փական
քաղաքականությունում գոյություն ուն»ցող մի ամբող շարք հակասությունն»րի:
Բ»ր»նք ընդամ»նը մի քանի օրինակ. – Հայաստանում »ւ Ադրբ»ջանում
առկա վ»րոնշյալ միտումն»րի ֆոնի վրա կողմ»րը հաճախ հանդ»ս
էին գալիս (»ւ շարունակում »ն հանդ»ս գալ) վ»րսկսված բանակցային
գործընթացի հաջող ընթացքի մասին հայտարարությունն»րով (վ»րջին անգամ`
Հայաստանի »ւ Ադրբ»ջանի Ա նախարարն»րի Պրագայում 2004թ. օգոստոսի
վ»րջի հանդիպումից հ»տո): – Մի կողմից բազմաթիվ հանդիպումն»րից
հ»տո »րկու »րկրն»րի ղ»կավարությունը չի կարողաց»լ
համաձայն»ցն»լ հայ զինվորականն»րի Բաքու ժաման»լու մասին
հարցը, մյուս կոմից հայտարարում է լիարժ»ք բանակցային գործընթաց վար»լու
համար փոխընդուն»լի հիմք նախապատրաստ»լու մասին: – Հավաստիացվում
է, որ որոշ ժամանակ անց նախագահն»րը կոնկր»տ հանձնարարականն»ր
կտան Ա նախարարան»րի Պրագայում ձ»ռք բ»րած համաձայնությունն»րի
բազայի հիման վրա »րկրորդ փուլին անցն»լու համար, մյուս կողմից առաջացած
դադարի ընթացքում կողմ»րը հանդ»ս »ն գալիս էլ ավ»լի կտրուկ
հայտարարությունն»րով: Այս հակասությունն»րը (ինչպ»ս նա»ւ
շատ այլ բան»ր /հանգամանքն»ր/) վկայում »ն բանակցային գործընթաց
իմիտացն»լու քաղաքականության անհ»ռանկարության մասին: Հ»տ»ւապ»ս,
ն»րկա փուլում, »թ» »րկու »րկրն»րում` Հայաստանում
»ւ Ադրբ»ջանում, պահպանվ»ն ն»րկայիս իշխանությունն»րն
իր»նց ծայր աստիճանի մաքսիմալիստական դիրքորոշումն»րով, փոխզիջումն»րի
բացառմամբ »ւ կարգավորումը ձգձգ»լու նկրտումնրով, Լ»ռնային Ղարաբաղի
լուծումը, հավանաբար, ձ»ռք կբ»րվի «խաղաղության պարտադրանքի» կամ ռազմական
գործողությունն»րի վ»րսկսումը հնարավոր դառնալու »ւ պատ»րազմի
նոր փուլի արդյունքում : *** Կուտակված
հիմնահարց»րի փոխառնչությունը անհրաժ»շտ է դարձնում խնդիրն»րի
առաջնության որոշումը »ւ դրանք լուծ»լու հ»րթականության մշակումը:Հակամարտությունն»րի
կարգավորման ն»րկայիս անարդյունավ»տ ֆորմատի փոխակ»րպմանն ուղղված
բոլոր նախաձ»ռնությունն»րի գ»րագույն առաջնությունը պ»տք
է դառնա Հարավային Կովկասի բոլոր պ»տությունն»րում լ»գիտիմ իշխանությունն»ր
ձ»ւավոր»լը: Ժողովրդավարական արժ»քն»րի »ւ ինստիտուտն»րի
ամրապնդմանը, իրավական պ»տություն կառուց»լուն զուգընթաց տարածաշրջանի
»ր»ք »րկրն»րի իշխանությունն»րը »ւ քաղաքական
ուժ»րը ձ»ռք կբ»ր»ն քաղաքական կամք, որն այնքան անհրաժ»շտ
է գոյություն ուն»ցող խնդիրն»րի ողջ սպ»կտրով փոխգործակցություն
հաստատ»լու »ւ տարածաշրջանում ժողովրդավարական կայունություն հաստատ»լու,
ն»րառյալ հակամարտությունն»րը կարգավոր»լու, համար: Հարավային
Կովկասի կայունությունը հաստատ»լու պարտադիր պայման պ»տք է դառնա անվտանգության
խնդիրն»րն առանձին-առանձին (յուրաքանչյուրն իր համար) լուծ»լու փորձ»րից
հրաժարումը, ինչպ»ս նա»ւ այն ֆունդամ»նտալ ճշմարտության գիտակցումը,
որ անհնար է ամրապնդ»լ ս»փական անվտանգությունն ու բար»կ»ցությունն
ի հաշիվ հար»ւանի անվտանգության »ւ բար»կ»ցության նվազ»ցման,
այլ հակառակը: Միայն այս դ»պքում Ադրբ»ջանը, Վրաստանը »ւ Հայաստանը
կարող »ն ուն»նալ համա»վրոպական անվտանգության համակարգի անդամ
դառնալու, »վրոպական քաղաքական, տնտ»սական »ւ այլ կառույցն»րի,
այսինքն` Եվրոպական Միության կառույցն»րի, լիարժ»ք մաս կազմ»լու
իրական հ»ռանկարն»ր: