ԿԻՊՐՈՍՅԱՆ «ԱՐԻՇՎԵՐԻՇ»-ՆԵՐ Հենց այս արտահայտությամբ, որը թուրքերեն նշանակում է առեւտուր, բնութագրեց կիպրոսյան խնդիրը Կիպրոսի չճանաչված թուրքական հանրապետության վարչապետ Մահմադ Ալի Թալաթը։ Կիպրոսի հարցի կարգավորման բանակցությունները տասնամյակների պատմություն ունեն։ Դրանք սկսվել են 1974թ. տեղի ունեցած թուրքական ինտերվենցիայից անմիջապես հետո եւ 30 տարվա անպտուղ ընթացք ունենալով՝ վերջապես հասել են մի հանգրվանի, երբ թվում է, թե Կիպրոսի հունական եւ թուրքական հատվածների վերամիավորումն ու միասնական պետության ստեղծումն այլեւս օրերի հարց է։ Սակայն, ինչպես նշեցինք, դա միայն թվում է եւ, հակամարտող կողմերի տեսակետներին ավելի մոտիկից ծանոթանալուց հետո, ինչի եզակի հնարավորությունը՝ շնորհիվ Երեւանի ու Բաքվի մամուլի ակումբների նախաձեռնած եւ Բաց հասարակության ինստիտուտի ֆինանսավորած համատեղ ծրագրի, ունեցան հայ եւ ադրբեջանցի լրագրողները, լավատեսության տեղ առանձնապես չի մնում։ Ասենք՝ լավատեսություն կոչվող հասկացությունն ինքնին այս պարագայում խիստ հարաբերական է, քանզի կողմերից յուրաքանչյուրը, լավատեսական հանգուցալուծում ասելով, յուրովի է պատկերացնում կղզու բաժանված հատվածների վերամիավորման կերպը։ Որքան էլ առաջին հայացքից տարօրինակ թվա, Կիպրոսի հունական համայնքն ու նրա ղեկավարությունը, որն էլ միջազգային հանրության կողմից ընկալվում է իբրեւ կղզու միակ լեգիտիմ իշխանություն, այնքան էլ շահագրգռված չեն վերամիավորմամբ։ Կամ, ավելի ճիշտ կլինի ասել, վերամիավորման այն սցենարով, որն առաջարկում է ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Քոֆի Անանը։ Այդպիսի տպավորությունն այնքան ակնհայտ էր, որ այն առանձնապես չէին էլ ջանում ցրել Կիպրոսի կառավարության ներկայացուցիչները։ Իսկ ինչ վերաբերում է կղզու հունական հատվածի սովորական քաղաքացիներին, ապա մեր հարցերին պատասխանելիս, նրանք բացեիբաց հայտարարում էին, որ ամենեւին չեն ցանկանում առաջիկա մայիսի 1-ին Եվրամիություն մտնել Կիպրոսի թուրքական հատվածի հետ միավորված տեսքով։ Շտապենք արձանագրել, որ Կիպրոսի հույների փաստարկները, որպես կանոն, որեւէ առնչություն չունեին «գենետիկական անհամատեղելիության» հետ։ Ամեն ինչ շատ ավելի պարզ եւ հասկանալի է։ Կիպրոսի հունական համայնքի (բնակչությունը՝ մոտ 700 հազար) կենսամակարդակը 4-5 անգամ գերազանցում է թուրքական համայնքի (բնակչությունը՝ ավելի քան 100 հազար մարդ) կենսամակարդակը, եւ հույները բավականաչափ հիմնավոր մտավախություն ունեն, որ վերամիավորումից հետո իրենք զգալի տնտեսական կորուստներ կունենան։ Բացի այդ, ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի առաջարկած կարգավորման պլանով հստակեցված չեն թուրքական ներխուժումից տուժած հարյուր հազարավոր հույներին հասցված հսկայական վնասների փոխհատուցման չափերն ու ժամկետները։ Այդուհանդերձ, Կիպրոսի կառավարության պաշտոնական ներկայացուցիչները մեզ հետ ունեցած հանդիպումների ժամանակ շարունակ կրկնում էին, որ կղզին ի վերջո վերամիավորվելու է եւ կիպրացի հույներն ու թուրքերը հաշտ ու խաղաղ ապրելու են միասին։ «Բայց ժամանակն ուղղակի սեղմում է եւ լավատեսության հիմքեր առանձնապես չկան»,- ասում է կառավարության խոսնակ Կիպրոս Խրիսոստոմիդիսը։ Ըստ նրա, ներկայիս բանակցությունները երեք փուլ են ենթադրում եւ դրանցից յուրաքանչյուրի համար հաշված օրեր են նախատեսված։ Այսպես. մինչ մարտի 21-ը պետք է շարունակվեն համայնքների ղեկավարների մակարդակով ընթացող բանակցությունները։ Այնուհետեւ բանակցությունների ֆորմատը պետք է ընդլայնվի եւ դրանց պետք է միանան նաեւ Հունաստանն ու Թուրքիան՝ իբրեւ ձեռք բերվելիք համաձայնությունների կենսակոչման երաշխավորներ։ Այս փուլի ձախողման դեպքում դարձյալ պետք է շրջանառության մեջ մտնի ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի՝ այս անգամ արդեն նորացված պլանը։ Եթե ձախողվի այս պլանը եւս, ապա ապրիլի 22-ին Կիպրոսի հունական եւ թուրքական հատվածներում պետք է հանրաքվեներ անցկացվեն, որոնց արդյունքներն էլ որոշիչ կդառնան կղզու հետագա ճակատագրի համար։ «Ունե՞ք արդյոք սոցհետազոտություններ՝ հանրաքվեի հավանական արդյունքների հետ կապված» «Առավոտի» այս հարցին պրն Խրիսոստոմիդիսը խուսափողական պատասխան տվեց, բավարարվելով միայն ընդհանուր բնույթի դատողություններով։ Մինչդեռ, օրինակ, Կիպրոսի ներքին գործերի նախարար Անդրեաս Խրիստոն փոքր-ինչ ավելի լավատես է. «Ես հույս ունեմ, որ այսօրվա սերունդը նայում է առաջ, ոչ թե ետ»,- ասում է նա, միեւնույն ժամանակ հասկացնել տալով, որ սերնդի՝ միայն առաջ նայելն ապահովելու համար դեռ շատ հարցեր կան լուծելու։ Վերադառնալով Կիպրոսի թուրքական մասի վարչապետի հետ ունեցած մեր զրույցին, պետք է նշենք, որ նա համակ լավատեսություն էր, թեեւ պարզ էր, որ նրա լավատեսությունն ավելի շատ ցանկություն էր, քան համոզմունք։ Ի դեպ, նա չժխտեց, որ որոշակի հակասություններ ունի իր շեֆի՝ Դենքթաշի հետ։ «Այս պահին դա չէ կարեւորը, այլ այն, որ խնդիրը լուծվի բոլորի համար փոխընդունելի կերպով»,- մեր հանդիպման վերջում նշեց վարչապետ Թալաթը։ Պետք է նշենք, որ իր ձգտումների ու գնահատականների մեջ նա միանգամայն ազնիվ էր, իսկ նրա ցանկությունը՝ կիպրացի թուրքերին հույների հետ միասին տեսնել Եվրահամայնքում, միանգամայն անկեղծ։ ՏԻԳՐԱՆ ԱՎԵՏԻՍՅԱՆ Կիպրոս-Երեւան
