Անտառը ոտքի վրա Հին ժամանակներում հայ թագավորներն ու իշխանները, երկիրը թշնամիներից պաշտպանելուց զատ, կառուցել են ամրոցներ, քաղաքներ, կամուրջներ ու ջրանցքներ, հիմնադրել են անտառներ (Ծննդոց, Արցախ, Խոսրովի): Մի զարմանալի օրինաչափությամբ պատմական փորձություններից մեզ հասած հուշարձանները վկայում են, որ իրենց հեղինակները մի չգրված օրենք են խստորեն պահպանել՝ երբեք չխաթարել բնական հավասարակշռությունը, իսկ կառուցապատումով միայն լրացնել բնության կիսատ թողած գործը: Դրա շնորհիվ էլ ծովից-ծով տարածվող Հին Հայաստանը հարուստ էր հողային ու ջրային պաշարներով, իսկ արքունի հայրենաշեն գործունեության շնորհիվ երկրի հզորությունն ավելի էր բազմապատկվում: Հատկանշական է չորս ու կես հազար տարեկան այս հինավուրց զրույցը Արցախ աշխարհի մասին, որը Հին Հայաստանի տասնհինգ նահանգներից մեկն էր: «Հայկ Նահապետին իմաց են տալիս, թե այս կողմերում հողը չի դիմանում ցանքերին: Ամենափոքր անձրեւից հողի վերին շերտը պոկվում է, հասուն արտերը ցեխակոլոլ դարձնում: Հայկ Նահապետը իր որդի Արամանյակին ուղարկում է այս երկրամասը եւ ասում. – Գնա եւ ծառ ու թուփ տնկել տուր: Միայն այդ դեպքում հողը դիմացկուն կդառնա եւ չի սահի: Արամանյակը Հայոց Աշխարհի այս ու այն կողմից ոստեր է հանում եւ տանում տնկում սահող հողերում: Այդ ժամանակներում ծառին ավելի հաճախ ցախ էին ասում: Արամանյակի ցախ ասելով, այդպես էլ երկրամասը կոչվեց Արամանյակի ցախ, որը սեղմվեց ու դարձավ Արցախ» (Հ.Խաչատրյան. «Սոսյաց անտառ»): Մեր ժամանակներում քաղաքակիրթ հասարակարգերը ձգտում են տնտեսական զարգացումը դարձնել բնության պահպանությանը նպաստող գործոն` հասնել տնտեսական շահի եւ էկոլոգիական օգուտի ներդաշնակության: Քաղաքակիրթ ժողովուրդները տնտեսական կատեգորիա են համարում նաեւ էկոլոգիական խախտումների կանխարգելումը: Անտառների վերը թվարկված հատկությունները, քաղաքակիրթ ազգերի համար, տնտեսական տեսակետից խիստ օգտակար են, երբ անտառը ոտքի վրա է: Մենք՝ հայերս, նույնպես քաղաքակիրթ ազգ ենք, բազմադարյա մշակույթ ունենք, մեր երկիրը բաց թանգարան է երկնքի տակ՝ ժայռափոր եկեղեցիներով, հինավուրց համալսարաններով … Բայց մենք հիմա անտառի տնտեսական «շահը» տեսնում ենք տապալվող ծառերի, ոչնչացված անտառաբնակների, հողատարված լանջերի, վառարաններում այրվող փայտի տեսքով միայն: Մեր շատ գիտնականներ օտար ազգերի զարգացմանն են նպաստում օտար երկրներում, իսկ Հայաստանում ճգնաժամ է վառելիքա-էներգետիկ ու … հատում ենք սակավահող, չոր ցամաքային կլիմայով, լեռնային կտրտված ռելիեֆով բնութագրվող այս երկրի խիստ սակավ անտառները: Ճգնաժամն էլ անցավ գնաց, իսկ մենք դեռ հատում ենք: Կաղնեփայտյա կահույքի ու հաճարի մանրատախտակի տեսքով հրճվելու, ամանորի տոնածառով ուրախանալու համար ենք հատում, իսկ նոր հայերն էլ անպայման անտառի հաշվին պետք է դղյակներ կառուցեն: Միայն թե անտառը ոտքի վրա չմնա, ոչ մի սանիտարական գոտի էլ հարկավոր չէ՝ իզուր տարածք է զբաղեցնում … Սեւանա լճի հետ Հայաստանն ունի 2978 հազ.հեկտար տարածք, որից միայն 450 հազարն է մշակովի, քանի որ մակերեւույթի խիստ մասնատվածությունը, լանջերի սխալ եւ անկանոն օգտագործումը, հողապաշտպան միջոցառումներ չկիրառելը հանգեցրել են Հայաստանի հողային տարածքի 54%- ի ինտենսիվ քայքայման: Ցավալի է, բայց փաստ, որ դրանում ծանրակշիռ ազդեցություն են ունեցել Հայաստանի լեռնային անտառների զանգվածային հատումները: Ահա թե ինչու ամեն ընկնող ծառի հետ անտառը հառաչում է: Եվ հառաչանքն այդ ոչ միայն ափսոսանք է տապալվող ծառի համար, այլեւ՝ բողոք, որ աստիճանաբար շառաչելով դառնում է զայրույթ. «Երկիրն այս այլեւս ի վիճակի չէ դիմանալ ձեր ծանրությանը, դուք խախտում եք բնության սահմանած կարգը եւ կործանում ձեր զավակների ապագան»: Յուրաքանչյուր տապալվող ծառի համար դուք հատուցում եք երկրի ամենավերջին պաշարով՝ հողն է փախչում ձեր ոտքերի տակից: Հետեւաբար ձեր ժողովուրդը երբեք չի հարստանա, այլ կմնա աղքատ ու հիվանդ: ՍՐԲՈՒՀԻ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ Սոցիալ-էկոլոգիական ասոցիացիա
