«ԱՆՈՒՄ ԵՄ ԱՅՆ, ԻՆՉՆ ԻՆՁ ՀԱՃՈՒՅՔ Է ՊԱՏՃԱՌՈՒՄ»

«ԱՆՈՒՄ ԵՄ ԱՅՆ, ԻՆՉՆ ԻՆՁ ՀԱՃՈՒՅՔ Է ՊԱՏՃԱՌՈՒՄ» Ասում է բանաստեղծ, իսկ այժմ՝ նաեւ արձակագիր Արմեն Շեկոյանը – Երբ 2003-ին տպագրվեց բանաստեղծություններիդ «Երեւան հյուրանոց» ժողովածուն, դու «սպառնացիր», որ այլեւս պոեզիայով չես զբաղվելու: Կարծես թե այդ «սպառնալիքդ» իրականություն է դառնում: – Քանի դեռ գրում էի, բանաստեղծությունից քիչ էի խոսում, չէի կարդում ուրիշների գրածը, հիմա կարդում եմ: Այնպես որ, գուցե բանաստեղծություն գրելը թողնելով, պոեզիային ավելի եմ մոտեցել, քան առաջ: Հետաքրքրիր է, որ բանաստեղծություն չգրելուս որոշմանը ես էնքան լուրջ չեմ մոտենում, ինչքան իմ շրջապատը: Նրանք բանաստեղծության ու արձակի մեջ ավելի շատ են տարբերություն դնում, քան ես: Ինձ թվում է՝ ընդհանուր առմամբ դրանք նույն բանն են: – Քո գործերը միշտ հակասական արձագանք են ունենում, բայց անտարբեր չեն թողնում: -Իմ բանաստեղծությունների մեջ միշտ մի քանի շերտ կա: Առաջին շերտով ես գրում եմ այնպես, որ ցանկացած մարդ, նույնիսկ երեխան կարող է հասկանալ: Նախադասություն կազմելիս ես գնում եմ ամենապարզին: Բայց միշտ դնում եմ նաեւ երկրորդ շերտը: Այդ պատճառով իմ ընթերցողները երկու խմբի են բաժանվում: Մի մասին հենց այդ մակերեսն է պետք, իսկ մյուսն ընկալում է մոտավորապես այն, ինչ ես էի դրել իմաստի մեջ: Գիտես, վերջին յոթ-ութ տարիներին գրած բանաստեղծություններիս հիմնական արժեքը երեւի այն է, որ դրանք հավանում են մարդիկ, ում ես սիրում եմ, եւ հակառակը՝ ումից զզվում եմ՝ չեն հավանում: Դրա մեջ հետաքրքիր ճշմարտություն կա: Նույնը նաեւ պատմվածքների դեպքում: Ես գիտեմ, թե ով է իմ ընթերցողը, եւ լրիվ ավելորդ է, որ գան ասեն՝ կարդացինք, լավն էր, կամ վատն էր: Ես առանց իրենց ասելու էլ գիտեմ՝ ով կհավանի, ով՝ չէ: Ու ես էդ հավանողների համար եմ գրում: Միգուցե չհավանողների համար էլ մի քանի բան գրեմ իրենց ճաշակով: Որովհետեւ նրանց ճաշակով էլ կարելի է լավ գրականություն ստեղծել: – Դու ասում ես, թե պարզ ես գրում, բայց այնքան էլ այդպես չէ: Այ, օրինակ, հստակ չես ասում՝ «աշուն է, անձրեւ», որ մարդիկ պատկերացնեն, այլ ասում ես՝«դեռ դրվում եմ ձեր սեղանին՝ զերթ սառը ձմերուկ»: Ու չգիտես, թե ով ոնց կհասկանա: -Ես այդ մտավախությունը չունեմ: Ես գիտեմ իմ ընթերցողին: Ու գիտեմ նրա սպասելիքները: Օրինակ, հենց «Երեւան հյուրանոց» պոեմը: Էդ պոեմի մեջ իրար հետ հանգավորված մոտ հազար անուն կա, ինչը, եթե չասեմ հետաքրքիր, գոնե արտառոց ու տարօրինակ բան էր: Դրանից հետո իմ ընթերցողն էդ մակարդակի օրիգինալության բան պիտի սպասի ինձնից, որը ես ի վիճակի չեմ տալու: Եթե դրանից հետո ասածիդ պես գրեմ՝ «աշուն էր, անձրեւ էր գալիս», այլ կերպ կընկալվի: – Իսկ արձակում այդ մտավախությունը չունե՞ս: – Չէ, արձակում ազատ եմ, որովհետեւ պրետենզիաները շատ չեն, քանի որ ես արձակում սկսնակ եմ, եթե չասեմ՝ ինքնուս: Էն՝ ինչ որ անում եմ, արձակում շատ չի արվել, որ վախենամ կրկնվելուց: Ճիշտ է, արձակում էլ փորձում եմ ավելի թեթեւ գրել, ինչպես Շուկշինը, Սարոյանը: Կարծում եմ, ուզած հայ արձակագիր ինչ-որ տեղ սկսնակ է՝ ի տարբերություն պոետների, որովհետեւ պոետների համար շատ օրինակներ կան հայ գրականության մեջ, որոնք քեզ ստիպում են զրոյից չսկսել: Դու նրանց ստեղծածի վրա ես գալիս, եւ դրա վրա մի քիչ ավելացնելով՝ դարձնում ես քոնը: Իսկ արձակում չէի ասի, թե ժառանգությունը հսկայական է: Բայց այստեղ էլ ես եղածից օգտվում եմ, առանց կոմպլեքսավորման, մի պատմվածք, ասենք, Սարոյանի ազդեցությունն է կրում, մյուսը՝ Շուկշինի, չեմ խորշում նմանվելուց, որովհետեւ դրանք մարդիկ են, որոնց եթե նմանվես, թեկուզ՝ հեռվանց, դա արդեն լավ է: Իսկ եթե իմը ստեղծվի՝ առավել եւս: – Դու ունես մի բանաստեղծություն՝ «Բառգիրք», որը երկու-երեք տասնյակ բառ-նախադասություններից է կազմված, եւ այդ երկու քառատողում տվել ես մեր ամբողջ նորագույն պատմությունը: Արձակն այդ հնարավորությունը չի տալիս: Թեեւ ուրիշ հնարավորություն է տալիս քո պատմվածքներից մեկը՝«Հիսունը», ընդամենը մի նախադասություն է, որը զբաղեցնում է մի ամբողջ թերթի էջ: -Արձակի մեջ մի բառանոց նախադասությունները շատ անկատար են թվում: Բանաստեղծության մեջ ես բառ-նախադասություններ եմ օգտագործում ու դրանք ամեն ինչ ասում են: Իսկ պատմվա՞ծքը: Թվում է, թե ինչպե՞ս կարող է ամբողջ պատմվածքը լինի միայն մի նախադասություն, բայց դա ու էլի մի քանիսը կան, քերականության լրիվ կանոններով գրված մի նախադասությամբ գործեր են: Ես ոչ թե ֆորմային եմ զարկ տվել: Կարելի է կամայականորեն վերջակետ չդնել, կամ ընդհանրապես կետադրական նշան չդնել: Բայց ես ուզում եմ, որ նորարարությունը, եթե կա, լինի ոչ ի հաշիվ քերականության: – Սովորաբար երբ նախադասությունը երկար է, կարդալիս կարծես շունչդ կտրվում է, բայց «Հիսունում» այդ զգացողությունը չկար, թեեւ միայն ամենավերջում էր վերջակետը: – Դա ինձ ոգեւորեց, որովհետեւ շատերը կարդացել էին, հավանել էին էդ պատմվածքը եւ բացառիկ մարդիկ էին նկատել, որ մի ամբողջ թերթի էջում մի նախադասություն է: Դա նշանակում է՝ հաջողված էր, եթե չեն նկատել, շունչները չի կտրվել: Դու քչերից մեկն ես, որ նկատել ես: Սկզբից, երբ գրում էի, չէի մտածում մի նախադասություն անել, կեսից անցավ՝ նոր մտածեցի, որ կարելի է այդպես գրել: Չգիտեմ ամբողջ աշխարհում էդ տեսակ պատմվածք գրվե՞լ է, թե՝ չէ: Կարող է գրված լինի, բայց ես ուրախ եմ, որ չգիտեմ, եղե՞լ է, թե՞ չէ: – Փաստորեն, առայժմ քո պատմվածքները տպագրված են միայն մամուլում: Իսկ ի՞նչ արձագանքներ կան: -Այդ ժանրում ընթերցողը սպասածիցս մի քիչ ավելի ռեակցիա տվեց: Ի տարբերություն շատ գրողների, էն կարծիքին եմ, որ ընթերցող կա եւ շատ ակտիվ կարդում են, ավելի մարդկային է արձակը: Էսօր ինձ համար արձակ գրելը մի քիչ էգոիզմ է, որովհետեւ եկել էր մի շրջան, որ բանաստեղծություն գրելուց զգում էի, որ ինչ-որ տեղ ես իմ ընթերցողին ավելի էի հաճույք պատճառում, քան ինքս ինձ: Հասել էի դրան, ու փառք Աստծու, որ դադարեցրի: Իսկ արձակում հակառակն է՝ ես ինքս հաճույք եմ ստանում գրելուց եւ առայժմ շուտ է մտածել ուրիշներին հաճույք պատճառելու մասին: – Իսկ հնարավո՞ր է, որ մի օր վեպ կամ վիպակ գրես: – Վերջին տասը տարիներին հիմնականում տպագրվել եմ «Առավոտում» եւ «Հայկական ժամանակում», քանի որ այդ թերթերը հիմնականում իմ ընթերցողների զանգվածն է կարդում, իսկ գրական մամուլ բացառապես գրողներն են կարդում, որոնց կարծիքն ինձ քիչ է հետաքրքրում: Հենց գրական մամուլում տպվող գրողներն են, որ ասում են՝ այսօր գրականություն չեն կարդում: Ես իրենց ասում եմ, որ «ՀԺ»-ում տպվում եմ, կարդում են, չեն հավատում: Եթե տպվում ես օրաթերթում, վեպ չես գրի, թերթն էլ է քեզ թելադրում իր ժանրը: Կարող է տգեղ թվա, բայց քո մեջ նույնիսկ մի էջի չափը գիտես, մոտավորապես ճշտում ես: Եթե վեպ լինի, պիտի էնպիսի պրակներով գրել, որ էլի ընթացիկ մամուլում տպագրվող գործ լինի, որովհետեւ իմ ընթերցողը մամուլի ընթերցողն է: Կյանքը քաղաքականացված է, մարդիկ թերթը գնում են, որ Արշակ Սադոյանի կամ Քոչարյանի մասին կարդան, ձեռի հետ քո պատմվածքն էլ են կարդում, դու շահում ես, բայց թերթն էլ է ինչ-որ տեղ շահում, որովհետեւ շաբաթը մեկ կարելի է պատմվածք տպել՝ համեմունքի պես է, լրիվ քաղաքականությունը հոգնեցնում է: – Պատմվածքներումդ շատ են հանդիպում իրական կերպարներ, իրադարձություննե՞րն էլ են իրական: – Գիտես, դա էլ է հետաքրքիր «պրիյոմ»՝ Էն դեպքերում, երբ պատմվածքը հերոս ունի, կողքին իրական մարդիկ եմ դնում, եւ երբ հիմնական հերոսը հնարովի է, բայց կողքիններն իրական են, հերոսն էլ է նրանց հաշվին իրական դառնում: Եվ մարդիկ ինձնից հարցնում են՝ դա ո՞վ էր, տեղը չբերեցինք: – Իսկ կոլեգաներդ ինչպե՞ս վերաբերվեցին քո վճռին: Ի՞նչ արձագանք ունեցար: – Շատ հետաքրքիր էին արձագանքները: Պոետներն ասում էին՝ շատ լավ է, ապրես, իսկ արձակագիրներն ասում են՝ ափսոս է, իզուր ես թարգել բանաստեղծություն գրելը: – Դու ի՞նչ ես պատասխանում: – Իսկ ես ասում եմ՝ համ պոեզիա գրեք, համ արձակ գրեք, համ նարդի խաղացեք, համ խաշ կերեք…Արեք այն ամենն, ինչ ձեր սրտին մոտ է: ՄԵԼԱՆՅԱ ԲԱՐՍԵՂՅԱՆ