«ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎՍ ՀԱՐՑԻ ԼՈՒԾՈՒՄ Է»

«ՀԵՂԱՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎՍ ՀԱՐՑԻ ԼՈՒԾՈՒՄ Է» Ասում է ԱԺՄ նախագահ Վազգեն Մանուկյանը -Երբ ձեզ հրավիրեցի հարցազրույցի, դուք ասացիք՝ արդյո՞ք մեր երկրում մնացել է հարց, որի պատասխանը չի տրվել։ Դուք նկատի ունեք, որ մենք հայտնվել ենք այնպիսի իրավիճակում, երբ չեն առաջանում հարցեր եւ պատասխանների կարիք էլ չկա՞։ – Չէ, ուղղակի հիմա քաղաքական դաշտում հնարավոր չի նոր հայտնագործություն անել, որովհետեւ ճամբարները պարզ են, նպատակները պարզ են, մտահղացումները պարզ են։ Ուրիշ բան, որ Հայաստանում, ցավոք, շատ հարց չի լուծվում։ Այսինքն՝ այն վիճակը չէ, որ բոլորը մոլորության մեջ են, հանկարծ մեկն ինչ-որ բան բացատրում է, բոլորը սկսում են հասկանալ։ Իրականում բոլորը հասկանում են, բայց ամեն մեկն իր էշն է քշում։ – Տարբեր քաղաքական ճամբարներում գտնվող մարդիկ միաձայն նույն կարծիքին են Վազգեն Մանուկյանի մասին, բոլորը ցավում են, որ ձեզ նման՝ քաղաքական կենսագրություն, փորձ, հմտություն ունեցող գործիչը նախագահական ընտրություններում ստացավ այդքան քիչ ձայներ։ Անձամբ դուք ինչո՞վ եք բացատրում սա։ – Նախ՝ ես թվերին այնքան էլ չեմ հավատում։ Երկրորդ՝ այս ընտրությունների ժամանակ ժողովուրդը հստակ հարց էր դրել՝ ազատվել Ռոբերտ Քոչարյանից եւ ցանկացած ծրագրային ելույթ Հայաստանի ապագայի նկատմամբ ուշադրությամբ չէր ընկալվում։ Մարդիկ որոնումների մեջ էին, թե ո՞ր ճամբարը կարող էր հաղթող դառնալ եւ անընդհատ քարոզչություն էր գնում, որ դա Վազգեն Մանուկյանի ճամբարը չէր։ Իսկ ինչ վերաբերում է երրորդին՝ ե՛ւ փորձը, ե՛ւ գիտելիքները, ե՛ւ կարողություններն ինձնից ոչ ոք չի խլել։ Այնպես որ, ես նույն ձեւով շարունակելու եմ իրականացնել այն, ինչի համար մտել եմ քաղաքականության մեջ։ – «Արդարություն» դաշինքի ցուցակում դուք երրորդն եք, ի՞նչ հեռանկար եք տեսնում դաշինքի համար, որքա՞ն տեղ է տրվելու խորհրդարանում, եւ միացնեմ նաեւ հաջորդ հարցս՝ կարծիքներ կան, որ խորհրդարան մտնելուն պես ե՛ւ դուք, ե՛ւ դաշինքի ցուցակում մյուսները, որոնք ՀԺԿ-ական չեն, դուրս եք գալու դաշինքից եւ Ստեփան Դեմիրճյանին «քցելու» եք։ – Այս դաշինքը նոր չի ստեղծվել. դուք հիշում եք, որ 16 կուսակցությունների համախմբվածություն կար, եւ մեզ միավորում էր «Ա1+»-ի փակումը։ Ըստ էության, մենք դրա շուրջը համախմբվեցինք։ Թեպետ քաղաքական տեսակետից բավականին մեծ տարբերություններ ունեինք, բայց ամիսների ընթացքում միասին գնալը բավականին մեղմացրեց հակասությունները եւ բավականին լուրջ միություն ստեղծվեց։ Նախագահական ընտրություններին ամեն մեկը գնաց իր ճանապարհով, բայց այն դրականը, որ մինչ այդ կար՝ իրար դեմ չխոսելը, միասնական նպատակ ունենալը, երկրորդ փուլի միավորման մասին պայմանավորվածությունները կային եւ այդ պայմանավորվածությունները մենք կատարեցինք, բացի Գեղամյան Արտաշեսից։ Եվ, ըստ որում, պարտավորությունը կատարվեց ոչ միայն որպես պարտավորություն։ Ինձ համար շատ վրդովվեցուցիչ էին առաջին փուլի կեղծիքները, եւ հետո, չէի ասի, թե Ստեփան Դեմիրճյանի եւ մյուսների ներկայացրած ծրագրերը կտրուկ տարբերվում են մեր ծրագրերից։ Մենք միացանք, բավականին ամուր է մեր դաշինքը։ ԱԺ անցնելուց հետո թե ով ինչ ճանապարհ կընտրի, ես հիմա չեմ կարող պարզորոշ ասել, բայց ես չեմ տեսնում դրդապատճառներ, որ տարբեր կուսակցություններ դուրս գան դաշինքից եւ զբաղվեն ինքնուրույն քաղաքականությամբ։ Խոսքը Ստեփան Դեմիրճյանին «քցելու» կամ «չքցելու» մասին չէ, խոսքը 16 քաղաքական ուժերի որոշումները «քցել-չքցելու» մասին է։ Մնալով «Արդարություն» դաշինքի, ապագայում՝ խմբակցության մեջ, իհարկե, ԱԺՄ-ն՝ որպես կուսակցություն, իր ինքնուրույն գործունեությունն իրականացնելու է, մենք չենք դառնում մեկ կուսակցություն։ Բայց ես կարծում եմ, բազմաթիվ հարցերի շուրջ դաշինքի խմբակցությունը կլինի միասնական։ – Խորհրդարանական ընտրություններին մասնակցում է նաեւ ՀՀՇ-ն։ Ձեր գնահատմամբ՝ ժողովուրդը պատրա՞ստ է իր քվեն տալ ՀՀՇ-ին, եւ որպես ազատական գաղափարների կրող կուսակցություն, հնարավոր համարո՞ւմ եք ԱԺՄ-ի եւ ՀՀՇ-ի համագործակցությունը խորհրդարանում։ – Ես գտնում եմ, որ ՀՀՇ-ն ճիշտ է անում, որ մասնակցում է ընտրություններին։ Անկախ արդյունքից։ Անկեղծ ասած, ժողովրդի հետ շփվելով՝ ես տեսնում եմ, որ դժվար թե ՀՀՇ-ին հաջողվի լավ արդյունքի հասնել։ Եվ հետո՝ ամեն կուսակցություն ունի իր վերելքներն ու վայրէջքները։ Եթե ՀՀՇ-ն աստիճանաբար քաղաքական ասպարեզ է մտնում քավարանով անցած, շատ բան գիտակցած, իր հետ կկարողանան շատ ուժեր համագործակցել, դա ավելի շատ կախված է ՀՀՇ-ից եւ ոչ թե մյուսներից։ – «Արդարություն» դաշինքին մեղադրում են, որ խաբեց ժողովրդին, խոստացավ տեր կանգնել ժողովրդի քվեին ու տեր չկանգնեց, հիմա էլ արդարացնում է խորհրդարանական ընտրություններին իր մասնակցությունը։ – Նույն խոսակցությունը կար 96-ին, 98-ին, 2003-ին, որովհետեւ երեք անգամ էլ նախագահ է դարձել ոչ այն մարդը, ով ընտրվել է։ Եվ փորձերը տարբեր են եղել։ 96-ին մենք գնացինք ծայրահեղության, առաջին անգամն էր, եւ ժողովուրդը շատ բորբոքված էր։ Մենք վճռական էինք տրամադրված։ Ստիպված եղան տանկերով պատասխանել ժողովրդին, այդպես պահեցին իշխանությունը, որը երկար չտեւեց։ 98-ին Կարեն Դեմիրճյանը չուզեց աղմուկ բարձրացնել, համարելով, որ միեւնույն է՝ արդյունքի չեն հասնելու։ Այս անգամ փորձ կատարվեց առանց ծայրահեղ սրացման գնալ սահմանադրական ճանապարհով։ Եվ քանի որ առջեւում ԱԺ ընտրություններ կային, բնական էր, որ անցումը տեղի ունեցավ սահուն։ Ես չեմ տեսնում սցենարներ, որ կարելի էր կիրառել։ Թեպետ առաջին փուլից հետո երկու հնարավորություն կար։ Շատ կարեւոր դեր կունենար Ստեփան Դեմիրճյանի եւ Արտաշես Գեղամյանի միասնական լինելը։ Եթե նրանք միասնաբար հայտարարեին, որ երկրորդ փուլի չեն գնում, դա մեծ հարված կլիներ Ռ. Քոչարյանին։ Ինքը կանցներ իհարկե, բայց դա արդեն կլիներ բոլորովին այլ կարգավիճակ։ Կամ՝ եթե Արտաշես Գեղամյանը միանար Ստեփան Դեմիրճյանին երկրորդ փուլում, դժվար թե հնարավոր կլիներ այդ մասշտաբի կեղծիքներ անել։ Այստեղ ոչ միայն ձայներն էին, այլեւ հոգեբանական նոր մթնոլորտ կստեղծվեր Հայաստանում։ Իսկ երբ երկրորդ փուլն էլ ավարտվեց, այլեւս չեմ տեսնում շատ աշխատող սցենարներ, բացի այն սցենարը, որով այժմ գնում է դաշինքը՝ աշխատելով մեծամասնություն վերցնել խորհրդարանում։ – Չե՞ք կարծում, որ հեղափոխական ճանապարհը եւս ճանապարհ է, բայց դաշինքը չգնաց այդ ուղիով։ – Ես գտնում եմ, որ հեղափոխական լուծումներն էլ են լուծում, եւ ժամանակ առ ժամանակ տարբեր ժողովուրդներ որոշում են եւ հեղափոխություն են անում։ Բայց հեղափոխությունները չեն լինում ինչ-որ մարդկանց ցանկությամբ։ Դա լինում է զանգվածային, ինքնաբուխ։ Եվ հետո՝ այս պայմաններում դժվար կլիներ ասել օգուտներն ու վնասները։ Միշտ որ ասում են՝ հեղափոխություն, ես հարցը դնում եմ հռետորական՝ ո՞ւմ հետ եւ ինչի՞ համար։ Այն մարդկանց շերտը, որոնք պրագմատիկ լինելով՝ ունեն ազգային պետական երազանքներ եւ ջանք են թափում իրականացնելու դրանք, կատաստրոֆիկ արագությամբ նվազում է Հայաստանում։ – Արդյոք չափազանց նյութապաշտ եւ կենցաղային չե՞նք դարձել։ – Շատ դժվար հարց եք տալիս։ Ուղղակի ինձ թվում է, մենք՝ որպես հասարակություն, արժեքների գնահատականը կորցրել ենք։ Ո՛չ կրոնը, ո՛չ որեւէ փիլիսոփայական, գաղափարախոսական հիմք մեզ որպես ժողովուրդ հիմա չի միավորում։ Սա երեւի ժամանակավոր է, կանցնի, բայց մենք հիմա ապրում ենք այդ ամենավատ ժամանակաշրջանում։ – «Արդարություն» դաշինքը մեղադրում է Գեղամյանին, որ իրենց «քցեց», Գեղամյանը մեղադրում է դաշինքին։ Որոշ կարծիքներ կան նաեւ, որ իշխանությունները ձգտում են խորհրդարանում իբրեւ ընդդիմություն ունենալ Արտաշես Գեղամյանին։ Որքանո՞վ է սա ռեալ եւ հիմնավորված։ – Ես արդեն ասացի, թե ինչ երկու հնարավորություն կար, եւ ցավալի է, որ դրանք չիրականացվեցին։ Ինչ վերաբերում է փոխադարձ մեղադրանքին, անկեղծ ասած, ես չեմ լսել, որ «Արդարություն» դաշինքը մեղադրի Գեղամյանին։ Հակառակը մի քիչ ավելի շատ է, Գեղամյան Արտաշեսի թիմի կողմից ավելի շատ եմ տեսնում։ Այս թիմի մասին ես իմ գնահատականներն ունեմ։ Երբեմն մարդիկ այնպիսի հպարտությամբ են ասում, թե իրենք ընդդիմություն են… Ինձ համար ո՛չ ընդդիմությունն է հպարտություն, ո՛չ էլ իշխանության մեջ լինելը։ Հպարտությունն այն է, թե ի՞նչ սկզբունքներով ես առաջնորդվում, որքա՞ն հետեւողական ես եւ որքան ես պահպանում դաշտի բարոյական պահվածքը։ Այդ տեսակետից ես տարբեր պրոբլեմներ տեսնում եմ, բայց հիմա չէի ուզենա անդրադառնալ դրանց։ – Կարծիքներ կան, որ Ռ. Քոչարյանն այսօր հայտնվել է այն վիճակում, ինչ վիճակում գտնվում էր Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը 96-ին։ – Երբեք նույն իրավիճակը չի կրկնվում։ Եթե մանրամասն վերլուծենք Ռ. Քոչարյանի եւ Լ. Տեր-Պետրոսյանի հոգեվիճակն ընտրություններից հետո, կողքից կազմված թիմերը, տարբերությունները բավական շատ են, բայց մի բան հասկանալի է, որ Հայաստանն այսպես շարունակել չի կարող։ Այսինքն՝ ֆորստ-մաժոր հանգամանքներ են առաջանալու Հայաստանում, եւ ավելի շուտ ոչ թե ներսից, այլ՝ դրսից։ Մեծ արագությամբ այս տարածաշրջանը եւ աշխարհը փոխվում են եւ կամաց-կամաց աշխարհը կարծրանում է։ Հայաստանի առջեւ միշտ հարցեր են դրվելու եւ միշտ հաշվի են առնելու, որ Հայաստանի ղեկավարությունը ժողովրդի վստահությունը չունի։ Երբեմն հարց կառաջանա եւ ոչ միայն ընդդիմության, այլ հենց իշխող կուսակցությունների կողմից՝ զոհաբերել Ռ. Քոչարյանին, ամեն ինչ չկորցնելու համար։ Եվ այդպիսի հնարավորություններ կարող են լինել։ Բայց չեմ ասի, որ միարժեք կրկնվելու է 96-ը։ – Արդյո՞ք հենց այս նպատակը չի հետապնդում Սերժ Սարգսյանը՝ ձգտելով Հանրապետականի հետ մեծամասնություն ունենալ խորհրդարանում։ – Ընդհանրապես խորհրդարանում կլինեն երեք ազդեցիկ մեծ ուժեր՝ Դաշնակցությունը, Հանրապետականը եւ «Արդարություն» դաշինքը։ Եվ երբ Հայաստանի առջեւ ֆորստ-մաժոր հանգամանքներ առաջանան, ես չեմ բացառում այս երեքի համագործակցությունը՝ հանուն ընդհանուր նպատակի։ Բայց դրանք այն կանխագուշակումներն են, որ ավելի շատ գնչուներին է պետք հարցնել։ Տրամաբանորեն, սակայն, երեւում է, որ Հայաստանի առջեւ բարդ իրավիճակներ ստեղծվում են։ Տարածաշրջանում հիմա կարգավորվում են բազմաթիվ հարցեր, եւ այդ կարգավորման մեջ Հայաստանը բավականին խոցելի է հանդես գալիս։ – Դուք հույս ունեք, որ խորհրդարանական ընտրությունները կանցնեն ավելի արդար եւ ժողովրդավար, քան նախագահակա՞նը։ – Անկեղծ ասած՝ ոչ, եւ չեմ տեսնում, որ խորհրդարանական ընտրություններն ավելի մեծ վստահություն առաջացնեն ժողովրդի մոտ իշխանությունների նկատմամբ։ Բայց ընտրությունները կանցնեն եւ կարեւորն այն կլինի, թե նոր ձեւավորված խորհրդարանը որքա՞ն պատասխանատու կվերաբերվի երկրի ապագային, կկարողանա՞ աստիճանաբար, միասնական իրականացնել վստահության մթնոլորտի վերականգնումը Հայաստանում։ Ես կարծում եմ, բոլորի մոտ մտահոգություն կա երկրի ապագայի նկատմամբ, եւ դա կարող է ավելի գերակշիռ դառնալ։ – Ալիեւի հիվանդությունն ինչպե՞ս կարող է ազդել Ղարաբաղի հարցի կարգավորման վրա։ – Ղարաբաղի հարցի կարգավորման վրա ազդեցություն են ունենում ուրիշ բաներ, բայց իր հիվանդությունից եւ հնարավոր փոփոխությունից երեւի ինչ-որ բան կախված կլինի։ Կանխագուշակելը դժվար է, այնուամենայնիվ, ժամանակի ընթացքում, ինձ թվում է, որ Հայաստանի եւ Ադրբեջանի ինքնուրույն որոշումների հնարավորությունն ավելի փոքրանում է, եւ ավելի մեծանում են համաշխարհային մտածողության պահանջները, որոնք փոքրացնում են շարժի հնարավորությունը։ Շատ բան որոշվելու է միջազգային հանրության միջոցով։ Իհարկե՝ հաշվի կառնվի նաեւ, թե ինչ վիճակում է Հայաստանը եւ ինչ վիճակում է Ադրբեջանը։ – ՍԴ-ն փաստորեն մեկ տարի ժամանակ տվեց Ռ. Քոչարյանին, վստահության հանրաքվեի առաջարկը, կարծես թե, այդ ժամանակն է։ Այդպե՞ս է, արդյոք, իրականում, թե՞ դա արվեց պարզապես պահի լարվածությունը մեղմելու համար։ – Ինչ-որ հարց հետաձգվեց, տարվեց հեռու՝ հանգստացնելու համար։ Մյուս կողմից էլ՝ լուծումներ գտնելու հնարավորություն տրվեց։ Որովհետեւ մեկ տարուց հետո հանրաքվե անելը կամ չանելը նաեւ հնարավորություն է տալիս Հայաստանի քաղաքական ուժերին միասնական-կոմպրոմիսային լուծումների։ Իհարկե, մենք դեմ ենք այդ որոշմանը, մենք ուզում էինք, որ արդյունքներն անվավեր համարվեին։ Բայց, բոլոր դեպքերում, այս քայլի մեջ լուծման հնարավորություն կա։ – «Արդարություն» դաշինքի նախընտրական բրոշյուրը միակն է, որը վերաբերմունք է արտահայտել սահմանադրական փոփոխություններին եւ հանրաքվեին՝ «Ո՛չ ոչ լեգիտիմ նախագահի Սահմանադրությանը», իրո՞ք այդքան վատն են այդ փոփոխությունները։ – Փոփոխությունների մեջ ե՛ւ լավացումներ, ե՛ւ վատացումներ կան, բայց դրանից ավելի կարեւոր բան կա։ Նախ՝ այդ փոփոխություններն արված են որպես ՏոպջՈսՏՉՍՈ, ասել են, որ կփոխեն՝ մի քանի կետ փոխում են։ Սովորաբար Սահմանադրությունը մեկ-երկու տարի պետք է քննարկվի հասարակության կողմից, պետք է մշակվի, այդպիսի բաները շուտափույթ չեն անում։ Հասկանալի է, որ գործող Սահմանադրությունը պետք է փոխվեր, փոխելուց պետք է ֆունդամենտալ փոփոխություններ անել։ Դրա համար ես չեմ գտնում, որ հիմա հարմար է Սահմանադրությունը փոխել։ Ես կողմնակից կլինեի, որ սահմանադրական փոփոխություններ կատարվեին ոչ թե որեւէ կարգի ընտրությունների հետ միասին։ Ինչքան էլ դա ծախսատար լինի, բայց դա պիտի լինի առանձին, եւ ընդունված Սահմանադրությունը նոր լիցք կտա ամբողջ պետությանը։ Իսկ հիմա սա լիցք չի տալու։ Հարցազրույցը վարեց ՄԱՐԳԱՐԻՏ ԵՍԱՅԱՆԸ