ԼՐԱԳՐՈՂԻՆ ՉԵՆ ԿԱՐՈՂ ՊԱՐՏԱԴՐԵԼ Երկուշաբթի Ազգային ժողովում հավանաբար պատգամավորների կուտակում լինի եւ կուտակման արդյունքում էլ բախտ վիճարկվի քննության դնել «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքի նախագիծը։ Հիշեցնենք, որ այն առաջարկում է ՀՀ արդարադատության նախարարի տեղակալ Աշոտ Աբովյանը։ Մենք նորից նայեցինք օրենքի նախագիծը եւ, փաստորեն, եկանք այն եզրահանգման, որ այն հատկապես պետք է վերանայվի լրատվամիջոցների ակտիվ մասնակցությամբ, քանզի եղած բազմաթիվ նախադեպերը (դատարանական եւ արտադատարանական) հուշում են, որ հաշվի չեն առնվել շատ ու շատ հանգամանքներ։ Օրենքի նախագիծը բաղկացած է 14 հոդվածից (15-րդ հոդվածը եզրափակիչ դրույթն է)։ Օրենքը կարգավորելու միտում ունի զանգվածային լրատվության «ոլորտում» «ծագող» հարաբերությունները (ճիշտ կլիներ՝ առկա հարաբերությունները կամ պարզապես՝ հարաբերությունները)։ Այն տալիս է խոսքի ազատության ապահովման երաշխիքներ, լրատվության աղբյուրների պաշտպանության մեխանիզմներ, լրագրողների (նաեւ «օտարերկրյա անձանց լրատվական գործունեությունը») հավատարմագրման կարգը, այնուհետեւ նշում պատժիչ գործառույթների մասին՝ խոսքի ազատության չարաշահման անթույլատրելիության, որպես հետեւանք՝ հերքման իրավունքի մասին։ Իմիջիայլոց, առաջին անգամ, ի տարբերություն գործող օրենքի, սահմանվել են հիմնական հասկացությունները։ Ուշագրավ մի նախադասություն կա, այն է. «Լրատվության միջոցը, որպես այդպիսին, համարվում է տարածման սկզբնապահից»։ Հոդված 4-ը «սահմանելով» խոսքի ազատության ապահովման երաշխիքները, 5-րդ կետում նշում է, որ այդ ազատությունը կարող է սահմանափակվել ռազմական դրության ժամանակ, պետության սահմանադրական կարգին սպառնացող անմիջական վտանգի կամ արտակարգ իրավիճակի դեպքում։ Ստացվում է, որ արտակարգ՝ ասենք, երկրաշարժի կամ որեւէ շենքի ջրի հոսքից փլվելու դեպքում ԶԼՄ-ների տարածումը սահմանափակվելո՞ւ է: Սահմանափակում նաեւ նախատեսված է դատական կարգով, «գաղտնի համարվող տեղեկատվություն պարունակող կամ քրեորեն պատժելի արարքներ քարոզող» լրատվության դեպքում։ Հայաստանում, ինչպես գիտեք, «գաղտնի համարվող տեղեկատվություն» հասկացությունը հստակեցված չէ եւ գաղտնի կարող է համարվել անգամ Իրաք-Ամերիկյան հակամարտության վայրում հայ պաշտոնյայի առանձնատուն ունենալու մասին տեղեկատվությունը։ «Գաղտնի» կարող են համարվել անգամ ներգերատեսչական փաստաթղթերը, աշխատակարգային որոշումները, աշխատանքից քաղաքացուն ազատելու հրամանները, ասել կուզենք, որ չհստակեցման պարագայում գաղտնի կդիտվի ցանկացած տեղեկատվություն։ Հոդված 5-ը սահմանում է լրատվության աղբյուրների պաշտպանությունը։ Նախնական տարբերակներից մեկում մինչեւ նախագծի լրամշակումը (2002թ. ապրիլի 5) հոդված 5-ը այլ բովանդակություն ուներ եւ վերաբերում էր «այլ երկրներում գրանցված իրավաբանական անձանց գործունեությանը Հայաստանի Հանրապետությունում»։ Լրատվության աղբյուրների պաշտպանության մասին խոսք էր գնում հոդված 12-ում։ Եվ այն ձեւակերպված էր նախնական տարբերակում մեկ նախադասությամբ. «Լրատվական գործունեություն իրականացնողները եւ լրագրողները պարտավոր չեն նշել տեղեկատվության աղբյուրները, տեղեկատվությունը ներկայացրած անձի անունը, բացառությամբ դատարանի որոշման հիման վրա քրեական գործով դրանք նշելու դեպքերի»։ ԱԺ ներկայացրած նախագծում 2 կետով է նախատեսված եւ ուշագրավ է ձեւակերպումը (2-րդ կետ). «Լրագրողին կարող է պարտադրվել դատական կարգով քրեական գործի առիթով «բացահայտել» տեղեկատվության աղբյուրը։ Զարմանալի է, թե ինչու է «պարտավոր» բառը փոխարինվել «պարտադրել» բառով։ Լրագրողին, ինչպես նաեւ ցանկացած քաղաքացու ոչ մեկը ոչինչ պարտադրելու իրավունք չունի։ Ցանկացած որոշում, այդ թվում նաեւ՝ դատական, անձը պարտավոր է կատարել եւ հարգել։ Ի դեպ, կարող ենք ասել, որ թարգմանված է հայտնի պարբերությունը, որ աղբյուրի բացահայտումը կարող է լինել, «եթե հասարակության շահերի պաշտպանության անհրաժեշտությունն ավելի ծանրակշիռ է»։ Իհարկե, մեզանում հասարակության առանձին շերտերի «պաշտպանությունն» է ստիպում լրագրողին քարշ տալ դատարան եւ ճշտել աղբյուրը։ Գործող օրենքում «հերքման կամ պատասխանի իրավունք» հասկացություն գոյություն ուներ։ Դրանք միաժամանակ էին գործում եւ քաղաքացին, որը սոսկ ուզում էր օգտվել պատասխան խոսքի իրավունքից, «հերքման իրավունքի» պահանջ չէր ներկայացնում թերթին։ Այս նախագծի հոդված 9-ում հերքման իրավունքը բաղկացած է 9 կետից, որից 4-ը վերաբերում է հերքմանը, իսկ 5-րդ կետից սկսվում է պատասխանի իրավունքի հատվածը. «Հերքման պահանջի հետ մեկտեղ անձն իրավունք ունի պահանջել իր պատասխանի հրապարակումը։ Լրատվական գործունեություն իրականացնողը կարող է պատասխանի հրապարակումը զուգակցել կամ չզուգակցել հերքումով։ Հերքման պահանջը բավարարված է համարվում պատասխանի հրապարակումով»։ Կարծում ենք, որ չպետք է հոդվածը անվանվի «Հերքման իրավունք», քանի որ խոսք է գնում պատասխանի մասին էլ։ Այն պետք է ձեւակերպվի ինչպես նախկինում էր. «Հերքման կամ պատասխանի իրավունք»։ Քաղաքացին եթե ցանկանում է պատասխանել, նա իր ասելիքը չի կարող հիմնավորել այն փաստարկով, թե մամուլի մասին օրենքը իրեն վերապահել է հերքման իրավունք։ Շատ հաճախ հերքման ցանկությունը վերաբերում է մի աննշան սրբագրման, մի աննշան ստորակետի եւ կամ լրացուցիչ լուրի։ Ուռճացնել հերքումը, երբ այն իրականում պատասխան է, կարծում ենք, սխալ է։ Նշված է՝ «պատասխանը տպվում է անվճար»։ Ցանկացած հրապարակում, եթե այն գովազդ չէ, միշտ էլ տպագրվում է անվճար։ «Հերքման» հոդվածը հակասության մեջ է Քաղաքացիական օրենսգրքի հետ, քանի որ չի հստակեցված, թե լրագրողը ինչքան կարող է պահել իր ձեռքի տակ ունեցած «ապացույցները»։ Կյանքը ցույց է տվել, որ օրենքով գործող 10-օրյա ժամկետն ու ընտրությունների ժամանակ նախատեսված 24 ժամը (հերքման) հերքում պահանջողին չեն ազատել քաղհայց ներկայացնելու ամենամյա երազից։ Գործող օրենքով անցել են ժամ ու ժամանակ, իսկ Քաղաքացիական օրենսգրքի համաձայն, ընդդեմ թերթի քաղհայց է ներկայացվել 1 տարի անց։ Այսինքն, մարդը «հերքում» է պահանջել դատարանով՝ մեկ տարի անց։ ՌՈՒԶԱՆ ՄԻՆԱՍՅԱՆ
