ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՇՆՈՐՀԻՎ ԲԱՑԱՀԱՅՏԵՑԻՆՔ ԱՇԽԱՐՀԸ Միացյալ Նահանգների դեսպան Ջոն Օրդուեյը այս շարքի իմ զրուցակիցներից միակն է, որ առանց փողկապի հանդիպումը կազմակերպեց իր տանը: Բացահայտել նոր հնարավորություններ եւ դրանց բացակայությունը Ես հաճույքով հայտնաբերեցի, որ պարոն Օրդուեյը այն եզակի ամերիկացիներից է, ով ճանաչում է ոչ միայն հարազատ ծնողներին, այլեւ նույնիսկ գիտի իր արմատների պատմությունը: Ինքը՝ Ջոն Օրդուեյը խոստովանեց, որ դա անսովոր երեւույթ է ամերիկացիների համար: Ջոնի մայրը ծնվել է Կալիֆոռնիայում, ուր ծնվել են նաեւ նրա ծնողներն ու պապը: «Իմ պապիկի պապիկը Կալիֆոռնիա է եկել 1840 թվականին: Սա երեւի նորմալ երեւույթ է Հայաստանի համար, բայց Ամերիկայի համար այն անսովոր է: Իսկ հայրս ծնվել եւ մեծացել է Օրիգոնում: Համաշխարհային երկրորդ պատերազմից հետո, երբ հայրս վերադարձել է ծովային ծառայությունից, Սան Ֆրանցիսկոյում ծանոթացել է մորս հետ եւ ամուսնացել»: Ջոնի հայրը ուսուցիչ է եղել եւ իր ողջ կյանքը նվիրել երեխաների դաստիարակությանը: Մայրը երիտասարդ տարիներին շատ է սիրել ճամփորդել: Ջոնի ընտանիքը ապրել է Կալիֆոռնիայի մի փոքրիկ քաղաքում, ուր նրա մայրը իր երեք զավակներին դաստիարակելուց բացի, երբեմն անգլերեն է դասավանդել ֆերմերներին: Հետաքրքիր է, որ Ջոնի վրա մեծ տպավորություն է թողել շրջագայությունների մասին ծնողների պատմությունները: «Իրենց պատմությունները այդ ճամփորդությունների մասին փոխեցին իմ պատկերացումները աշխարհի մասին: Ինձ սկսեց ավելի շատ հետաքրքրել, թե ինչ է կատարվում մեր փոքրիկ քաղաքից դուրս: Այդ պատմությունների շնորհիվ է, որ իմ մեջ ցանկություն առաջացավ ավելին իմանալ, ճանաչել եւ բացահայտել աշխարհը»: Դիվանագիտական առաքելությունների ժամանակ Ջոն Օրդուեյի կինը մշտապես ուղեկցում է ամուսնուն: Ի դեպ, տիկին Օրդուեյի հայրը եւս դիվանագետ է եղել եւ մի երկրից մյուսը տեղափոխվելու առավելություններին եւ դժվարություններին ծանոթ է եղել դեռեւս մանուկ հասակից: Օրդուեյների տղան ծնվել է Գերմանիայում, երբ Ջոն Օրդուեյը աշխատել է Չեխիայի դեսպանատանը: Իսկ աղջիկը՝ ԱՄՆ-ում: Երեխաների արդեն դպրոցահասակ տարիքում Օրդուեյների ընտանիքը դիվանագիտական առաքելություն է ստացել Մոսկվայում: Ուստիեւ առաջին դպրոցը, ուր հաճախել են նրանց զավակները, եղել է Մոսկվայինը: Օրդուեյների զավակները հայաստանյան առաքելության ժամանակ ծնողների հետ չեն, քանի որ որդին արդեն աշխատում է Վաշինգթոնում, իսկ աղջիկը՝ համալսարանական կրթություն է ստանում: Ջոն Օրդուեյը իր ապագա կնոջը՝ Մերի-Ջեյնին հանդիպել է իր առաջին աշխատավայրում՝ պետդեպարտամենտում, ուր երկուսով էլ աշխատել են լրատվական բաժնում: Համատեղ կյանքի ընթացքում կինը զբաղված է եղել տարբեր աշխատանքներով, որը պարոն Օրդուեյը մեկ բառով այսպես բնութագրեց՝ «շփումներ տարբեր մարդկանց հետ»: Մերի-Ջեյնը աշխատել է դպրոցում, բուժհիմնարկում, իսկ Մոսկվայում աշխատել է մարդկանց ադապտացմանը նպաստող հատուկ մի գրասենյակում: «Յուրաքանչյուր անձնավորություն որոշակի բաներից պետք է զրկվի, եթե իր աշխատանքը պահանջում է անընդհատ մի երկրից մյուս երկիր տեղափոխվել: Բայց այդ տեղափոխությունները եւս նոր հնարավորությունների առիթ են տալիս: Ես եւ կինս ուրախ ենք մեզ համար բացահայտել նոր հնարավորություններ եւ երբեմն՝ այդ հնարավորությունների բացակայությունը: Իհարկե, չեմ կարող ասել, թե մեր ճանապարհը շատ հարթ եւ ուղիղ է ընթացել, մենք էլ մեր խնդիրներն ու դժվարություններն ենք ունեցել, բայց մենք երկուսով էլ ուրախ ենք աշխարհը բացահայտել այս աշխատանքի շնորհիվ»: Շատ դժվար է իսկապես լավ ծնող լինելը Երեխաների դաստիարակության հարցում պարոն Օրդուեյը միատեսակ մոտեցում չունի: Նրա որոշմամբ՝ դա թխվածք պատրաստել չէ, որպեսզի նախօրոք իմանաս՝ որ մթերքից որքան վերցնել: «Յուրաքանչյուր երեխայի դեպքում գործ ես ունենում անհատականության հետ: Նույնիսկ նույն ծնողների զավակները տարբեր են միմյանցից եւ նույնիսկ իրենց անհատականությունների մասին զգացնել են տալիս մինչեւ իրենց ծնունդը: Իմ 2 երեխաներն էլ շատ-շատ տարբեր են եւ ես չեմ կարծում, թե մենք իրենց տարբեր դաստիարակություն ենք տվել: Կարծում եմ, որ ամենակարեւորն է հասկանալ, թե ինչ է ուզում երեխան, թե ինչ պահանջմունքներ ունի: Չափազանց կարեւոր է, թե ինչպես կձեւավորվեն ծնող-երեխա փոխհարաբերությունները եւ թե ինչպես կկարողանա ծնողը երեխային դնել ճիշտ ուղու վրա, որպեսզի հետո երեխան կարողանա կյանքում իրեն գտնել: Պետք է միշտ հիշել, որ այդ հարաբերություններում երեխային պետք է մեծացնել ուժեղ եւ անկախ: Կարեւոր հանգամանք է որոշակի սահմանափակումների զատումը, բայց ճիշտ սահմանափակումներ, որպեսզի դրանց մեջ նույնիսկ երեխան կարողանա իրեն ազատ զգալ ու ճիշտ զարգանալ, կարողանա այդ սահմանափակումների մեջ իր անհատական միջավայրը գտնել: Աստիճանաբար էլ, երեխայի տարիքին զուգընթաց՝ այդ սահմանափակումները մեծանում են, ավելի ու ավելի լայնանում է այդ օղակը, մինչեւ որ իրենք վերջնականապես կարող են ինքնուրույն լինել՝ սահմանափակումները դառնում են ամբողջ աշխարհը: Ես կարծում եմ՝ սա ավելի շատ մարտահրավերի է նման՝ յուրաքանչյուր օր երեխայիդ հետ խնդիրներ լուծել, երեխայի վրա աշխատել: Քանի որ իմ ասածը թեորեմա է միայն, որը ամենօրյա աշխատանք է պահանջում: Շատ դժվար է իսկապես լավ ծնող լինելը: Յուրաքանչյուր երեխայի համար ծնողը ինչ172որ վախ է ապրում: Մի կողմից կարելի է ասել՝ շատ դժվար է երեխային դաստիարակելը, մյուս կողմից էլ դա շատ հաճելի պարտականություն է»: Հետաքրքիր է աշխատել յուրաքանչյուր երկրում – Ավելի քան 25 տարի է դիվանագիտական ծառայության մեջ եք: Կուզենայի իմանալ, թե ո՞ր երկրում է Ձեր փոխհարաբերությունները միանգամից ստացվել՝ ոչ միայն ծառայողական պարտականությունների առումով, այլ առաջին հերթին մարդկային շփումների: – Չեմ կարող ասել, թե այդ առումով մի երկրում լավ էր, մյուսում՝ վատ: Յուրաքանչյուր երկիր իր յուրահատկություններն ունի: Հետաքրքիր է աշխատել յուրաքանչյուր երկրում: Օրինակ կարող եմ հիշել իմ աշխատանքային տարիները Պրահայում (1978-81թթ.), երբ սոցիալիզմը իր վառ ժամանակաշրջանն էր ապրում: Շատ դժվար էր մարդկանց հետ անհատական կապեր ստեղծելը: Ես հիշում եմ, որ մենք շփվում էինք մարդկանց հետ եւ մեզ շատ հետաքրքիր էր քննարկել իրենց խնդիրները, մանավանդ այն պայմաններում, երբ կառավարության կողմից դա խստիվ արգելվում էր: Ինձ վրա մեծ տպավորություն թողեց Մոսկվայում անցկացրածս մեկուկես տարին, մանավանդ հնարավորություն ունեի համեմատելու նախկին եւ ներկա մոսկվաները: 80-ական թվականներին հնարավորություն ունեցա հանդիպելու քաղաքական բանտարկյալներ համարվողների ընտանիքների հետ: Այս փաստը մշտապես տպավորվեց իմ հիշողության մեջ: – Ծանոթանալով Ձեր կենսագրությանը, ես հայտնաբերեցի, որ Դուք մեծ դերակատարում եք ունեցել եւ Նամիբիայի անկախության ձեռքբերման գործում, եւ Սոմալիի սովի հաղթահարման: Ինձ հետաքրքիր է իմանալ, մարդկային առումով գերզարգացած երկրի քաղաքացու համար ճնշող չէ՞ր արդյոք անմիջականորեն առնչվել ծայրաստիճան աղքատության ու դժվարությունների հետ: – Դուք իրավացի եք, շատ դժվար է մի մարդու համար, որը գալիս է լավ զարգացած երկրից, շփվել այն մարդկանց հետ, որոնք իսկապես ծայրահեղ վիճակում են գտնվում: Սա նույնիսկ դժվար է այդ երկրի մարդկանց համար, որտեղ տիրում է նույն մշակույթը, բայց գոյություն ունեն տարբեր խավեր: Ասեմ, որ ես նման իրավիճակ տեսել եմ դեռեւս այն տարիներին, երբ դպրոց էի գնում Ամերիկայում: Տարբեր վայրերից մեր փոքրիկ քաղաք էին գալիս բազմաթիվ մարդիկ՝ լավ աշխատանք ճարելու ակնկալիքով: Նրանք որոշակի ժամանակ ապրում էին շատ ծանր պայմաններում: Նույն զգացողությունն եմ ապրել, երբ տեսել եմ Մոզամբիկի փախստականների պայմանները: Նրանք փլված տներում էին ապրում եւ ծայրահեղ աղքատության մեջ էին: Ես իսկապես մեծ ցանկություն ունեի ինչ-որ կերպ օգնել այդ մարդկանց, թեթեւացնել իրենց հոգսը: Իհարկե, աղքատության խնդրին կարելի է երկու կողմից նայել: Դու կարող ես սնունդ, հագուստ, ապրուստի միջոցներ տրամադրել նրանց, բայց մյուս կողմից պետք է կարողանալ օգնել, այդ աղքատության առանցքը գտնել եւ շտկել այն: Հարցի մյուս կողմը, իմ կարծիքով, շատ ավելի դժվար է: Խորովածը Ջոն Օրդուեյի սիրած կերակուրն է Մինչեւ Հայաստան գալը մեր երկրի մասին առանձնապես պատկերացումներ չի ունեցել: Թերեւս միայն քարտեզի վրա է ճանաչել Հայաստանը: Իսկ այն պահից, երբ իմացել է Հայաստանում աշխատանքի անցնելու մասին, սկսել է ուսումնասիրել հայ ժողովրդի պատմությունը, մշակույթը, աշխարհագրությունը: «Ինձ համար շատ հետաքրքիր էր փորձել ճանաչել Հայաստանը, որը այսքան հետաքրքիր ժողովուրդ ունի»: Մեկ տարուց ավելի լինելով Հայաստանում՝ Ջոն Օրդուեյը հասցրել է ծանոթանալ մեր հասարակության ամենատարբեր շերտերին, ինչպես նաեւ մոտիկից շփվել մեր արվեստի եւ մշակույթի տարբեր ճյուղերի հետ: «Այստեղ անցկացրածս տարին ինձ համար կյանքիս լավագույն մասն էր»: Բնականաբար չէի կարող չհարցնել, թե ինչպե՞ս է դեսպանին հաջողվել այս կարճ ժամանակահատվածում այդքան լավ տիրապետել հայոց լեզվին ու ամանորյա մաղթանքը հնչեցնել հայերենով: «Ես երբեք չեմ աշխատել մի երկրում, որի լեզվին չեմ տիրապետել: Շատ դեպքերում դեսպանների համար իսկապես խնդիր է կարճ ժամանակահատվածում սովորել տվյալ երկրի լեզուն: Նույնը իմ դեպքում էր: Ես ընդամենը մի քանի ամիս ունեի սովորելու հայերեն եւ Հայաստանի մասին՝ ընդհանրապես: Այնինչ, ռուսերենին ես մի քանի տարի եմ հատկացրել: Երբ առաջին անգամ այցելեցի Հայաստան, շատ անսովոր վիճակում էի: Իմ կյանքում առաջին անգամ ես գտնվում էի մի տեղ, ուր չէի կարող կարդալ որեւէ ցուցանակ, եւ առհասարակ, լեզուն ինձ համար լրիվ անծանոթ էր: Ցանկացած երկրում ես կարողացել եմ շատ թե քիչ շփվել մարդկանց հետ, համենայնդեպս արտահայտել իմ մտքերը: Հայաստանը առաջին դեպքն է, երբ չէի կարող արտահայտել իմ մտքերը, հետեւաբար այդ հանգամանքը ինձ խիստ անհանգստացրեց: Սկսեցի հայերենի դասեր վերցնել շաբաթվա մեջ չորս օր՝ 45 րոպե տեւողությամբ: Ինձ թվում է, այս մեկ տարվա ընթացքում ես հասցրել եմ սովորել հայոց լեզվի հիմնական կանոնները եւ երբ փոխդեսպանը ինձ առաջարկեց ամանորի ելույթը հայերեն ներկայացնել՝ ես համաձայնեցի: Ելույթի տեքստը գրվեց հայերեն ու ես ստիպված էի երկար ժամանակ սովորել այն, որպեսզի կարողանամ ճիշտ հայերենով արտասանել հատկապես այն բառերը, որոնք ես չգիտեի: Ինձ թվում է, բավականին լավ ստացվեց»: Ի դեպ, այդ ելույթից հետո դեսպան Օրդուեյը մի մտահոգություն ունի, որ մարդկանց չթվա, թե ինքը այնքան լավ հայերեն գիտի, որ կկարողանա ազատ հաղորդակցվել յուրաքանչյուրի հետ: Հայկական խոհանոցից Միացյալ Նահանգների դեսպանը շատ կերակուրներ է նախընտրում, սակայն խորովածը առանձնահատուկ է սիրում: Օրդուեյ ամուսինները հաճույքով են կերակուրներ պատրաստում եւ դա համարում են ոչ միայն իրենց հոբին, այլ նույնիսկ կյանքի լավագույն պահերից մեկը: Օրդուեյները Երեւանում բազմաթիվ ռեստորաններում են եղել, սակայն մեկը կա, ուր վերադառնում են մշտապես: «Դոլմամա» ռեստորանը նրանց գերում է ոչ միայն իր կերակուրներով, այլեւ տիրող մթնոլորտով: Կերակուր պատրաստելուց բացի, Ջոն Օրդուեյը իր ազատ ժամերին սիրում է ամռանը սար բարձրանալ՝ հատկապես Կալիֆոռնիայի սարերը, իսկ ձմռանը՝ դահուկով սահել: Անշուշտ, հոբիների թվում են ընթերցանությունն ու ճանապարհորդելը: ԱՄՆ դեսպանի կարծիքով, Հայաստանում ժամանցի վայրերի ուղղությամբ դեռեւս շատ անելիք կա: Ջոն Օրդուեյը սիրում է տարվա բոլոր եղանակները՝ ձմռանը սիրում է դահուկով սահել, ամռանը՝ սար բարձրանալ, գարնանը՝ թարմ օդ շնչել, աշնանը՝ հիանալ բազմերանգությամբ: Կնոջ մեջ գնահատում է կարեկցանքը եւ խելքը: Տղամարդու մեջ եւս գնահատում է խելքը, ինչպես նաեւ վճռականությունն ու ճկունությունը: Որպես տղամարդկային թուլություն առանձնացրեց ընտանիքի հետ քիչ ժամանակ անցկացնելը: Միացյալ Նահանգների դեսպանն էլ, իմ զրուցակից մյուս դեսպանների նման, այն կարծիքը հայտնեց, թե ընդունելություններ կազմակերպելը եւ դրանց մասնակցելը ինքնանպատակ չէ: Ընդունելությունների միջոցով դեսպանները հնարավորություն են ստանում միանգամից լայն շրջանակին ներկայացնել իրենց երկրի վարած քաղաքականությունը տվյալ երկրի նկատմամբ: Ընդունելությունները նաեւ լավ առիթ են մարդկանց հետ ծանոթություններ հաստատելու համար: Սա, դեսպան Օրդուեյի կարծիքով, դիվանագետների աշխատանքի հաճելի պահերից է: Իմ մյուս զրուցակիցների նման՝ Ջոն Օրդուեյը ցրեց ձեւավորված այն կարծիքը, թե դեսպանները շփվող ու անմիջական մարդիկ չեն: Դա ավելի շուտ մարդկային էության եւ խառնվածքի խնդիր է: Զրույցեց ԼՈՒՍԻՆԵ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԸ
