«ԼԵԶՎԱՆԻ» ԶԵԿՈՒՅՑ Եթե մերձբալթյան որեւէ երկրում միամտաբար պատմենք, թե Հայաստանում ի՞նչ վերաբերմունք կա ռուսերենի նկատմամբ, տեղաբնակները հավանաբար կապշեն: Իսկ ահա ռուսների համար դա երբեք էլ զարմանքի կամ տարակուսանքի թեմա չի եղել: Ավելին, ոչ վաղ անցյալում մոսկովյան մի քանի լրատվամիջոցներ նույնիսկ համարձակություն ունեցան Հայաստանին մեղադրել ռուսաց լեզուն հարկադրաբար եւ բռնի մեթոդներով դուրս մղելու մեջ: Սեփական լեզվի գերակայությունը վերահաստատելու ջանքերը հին իներցիայով դեռեւս ոմանց մեջ շարունակում են բացասական ասոցիացիաներ առաջացնել: Ճիշտ է, եթե 90-ականների սկզբներին մայրենիի պաշտպանությանն ուղղված քայլերը շատ դեպքերում պարզապես ծայրահեղացվում էին՝ վերածվելով հակառուսականության, ապա հետագա շրջանում առողջ դատողությունն ի վերջո թելադրեց, որ նույնիսկ ծանրության կենտրոնների միջեւ փոփոխությունը պիտի ընթանա տրամաբանված, բնական գործընթացների հունով, հակառակ դեպքում այն կարող է պարզապես բումերանգի էֆեկտը դրսեւորել: Այսօր «ռուսականացման» վտանգի մասին այլեւս չի շեփորվում ահազանգի հնչերանգներով: Արտաքուստ զարգացումներն էլ համընթաց են եւ մեղմ: Բայց կա ժողովրդական հայտնի իմաստնությունը, թե արժե, որ վախենանք նաեւ «մարմանդ գետից»: Այդպե՞ս է: Դատեք ինքներդ: Ընդ որում, այս անգամ պատկերը ներկայացնում ենք ոչ թե մենք /ինչից միշտ էլ ինչ-որ մեկը սուբյեկտիվիզմի հոտ կառնի/, այլ երբեմնի «տուժած կողմը»: Ռուսաստանի արտգործնախարարությունը հրատարակել եւ տարածել է մի զեկույց, որը կոչվում է «Ռուսաց լեզուն աշխարհում»: 165 էջ կազմող զեկույցը պատմում է 140 երկրներում իրերի դրության մասին, եւ ոչ պատահմամբ այս փաստաթղթի մի ընդարձակ հատված ամբողջությամբ նվիրված է Հայաստանին: Ռուսական դիտարկումների եւ նրանց իսկ մասնագետների գնահատմամբ, ներկայումս Հայաստանի բնակչության շուրջ 70 տոկոսն այս կամ այն չափով տիրապետում է ռուսերենին: Սա, իհարկե, անցյալի անուրանալի ավանդն է: Մինչդեռ ներկան էլ իր ձեռքբերումներն ունի: Համաձայն ՀՀ կառավարության 1999 թ. ընդունած «Ռուսաց լեզուն ՀՀ կրթական համակարգում եւ հասարակական-մշակութային կյանքում» հայեցակարգի, որը նախատեսում էր պետական կրթական չափանիշների մշակում ռուսաց լեզվի ուսուցման համար, ամենալայն /եթե չասենք՝ բացառիկ/ հնարավորություններն ընձեռվեցին թե լեզուն ուսուցանողների եւ թե սովորողների համար: Եթե այսօր մեր հանրապետությունում ռուսական դպրոց իբրեւ այդպիսին կարող են համարվել ընդամենը երկուսը՝ Ֆիոլետովո եւ Լերմոնտովո գյուղերի դպրոցները, ապա այս վերջին «մոհիկանների» կողքին կան ռուսական դասարաններով 47 դպրոցներ /13-ը՝ Երեւանում/, ուր սովորում է ավելի քան 8 հազ. աշակերտ /այլ կերպ ասած՝ սովորողների ընդհանուր թվի 1,5 տոկոսը/: 1995 թվից ի վեր ռուսաց լեզուն հայկական դպրոցներում դասվում է պարտադիր ուսուցման առարկաների ցանկում: 2-4-րդ դասարանցիների համար հատկացվում է շաբաթական 4 ժամ, 5-8-րդ դասարաններում՝ երեք, իսկ 9-10-րդում՝ երկու ժամ: Հանրապետությունում 26 դպրոցներ են գործում ռուսերենի խորացված ուսուցմամբ: Այստեղ գործընթացը սկսվում է հենց առաջին դասարանից, իսկ որոշ առարկաներ նույնիսկ դասավանդվում են ռուսերենով: Հայաստանի 16 պետական բուհերի առաջին կուրսեցիներ պարտադիր ուսանում են ռուսերեն լեզու: Ռուսական բուհերի հայկական մասնաճյուղերում սովորում է ավելի քան 2000 ուսանող: Ընդ որում, բուհական գրադարանների ֆոնդերի երկու երրորդը դեռեւս կազմում է ռուսերեն լեզվով գրականությունը: Ռուսերենի ուսուցմամբ խմբեր կան Երեւանի պետական համալսարանում, մանկավարժական ինստիտուտում, Բրյուսովի անվան ինստիտուտում եւ Գյումրիի մանկավարժականում: Դրանցում ընդգրկված է շուրջ 500 ուսանող: 1999 թ. ծնունդ առած Ռուս-հայկական սլավոնական համալսարանում սովորում է 700 երիտասարդ: Հաշվի առնելով, որ հանրապետությունում դեռեւս մեծ թիվ են կազմում բարձրակարգ մասնագետները, նախատեսվում է այս բուհին կից բացել ռուսաց լեզվի որակավորման բարձրացման տարածաշրջանային կենտրոն: 2001 թվին բացվեց Ռուսաց լեզվի զարգացման կենտրոնը: Ռուսաստանի հայերի միությունը ստանձնել է այդ կենտրոնի հովանավորությունը: Համաձայն նույն թվին կնքված երկկողմ պայմանագրի, փոխադարձաբար երկու երկրներում էլ ճանաչվում են կրթական փաստաթղթերը, գիտական կոչումներն ու աստիճանները: Տարեկան ավելի քան 120 հազար օրինակ դասագիրք ու գիտամեթոդական գրականություն է ներմուծվում Հայաստան: Վերստին արթնություն է տրվել վաղուց մոռացված ավանդույթներին: Հայ ուսուցիչները կրկին կարող են Ռուսաստանում մասնակցել որակավորման դասընթացներին, Ռուսաստանում պետական կրթաթոշակներ են հատկացվում Հայաստանի քաղաքացիներին /միայն այս տարի՝ 70 տեղ/: Այս տարվա գարնանը Արդարադատության նախարարությունը վերագրանցեց ռուսերեն դասավանդողների հայկական ասոցիացիան: Նախաձեռնությունների ցանկն ինքներս էլ կարող ենք հավելել տասնյակ այլ ձեռնարկներով ու քայլերով, որոնք կամա թե ակամա դուրս են մնացել ռուս դիվանագետների ծավալուն զեկույցից: Բայց փոխարենը հարկ է անդրադառնալ ոչ պակաս էական մի գործոնի եւս: Նման դեպքերում մեծ կարեւորություն ունի նաեւ արտաքին «ֆոնը», մասնավորապես, ռուսերենով հեռարձակվող ռադիո եւ հեռուստատեսային հաղորդումները, ինչպես նաեւ ռուսալեզու մամուլը: Առանց ավելորդ ջանքեր գործադրելու էլ ակնհայտ է հարաբերակցության ճնշող առավելությունը, ընդ որում, իսկապես լուրջ տագնապների տեղիք տվող: Եթե հեռուստածրագրերի դեպքում հեռուստադիտողի հայեցողությանն է թողնվում ալիքների ընտրությունը, ապա նույնը խիստ դժվար պիտի լինի ռադիոսիրողների համար, որտեղ եթերն ուղղակի հագեցած է անգրագետ ռուսերենով բլբլացող դիջեյների մտային մարզանքներով: Ինչ վերաբերում է վերոհիշյալ զեկույցին, ապա նրա նախաբանում միանշանակ ասվում է, որ դիտարկման նպատակն է «հասարակության ուշադրությունը հրավիրել վտանգավոր միտումների վրա, եւ8230 առաջին հերթին դա վերաբերում է լեզվական իրավունքներին»: Հուսանք, որ նման իրավունքներ մենք էլ ունենք: Նաեւ հուսանք, որ մեր երկրի արտաքին գերատեսչությունը եւս մի օր իրեն կթոթափի հոգսերից եւ ինքն էլ կփորձի պարզել, թե ինչպիսի վիճակում է հայոց լեզուն աշխարհում: Նաեւ Ռուսաստանում: Իսկ քանի որ խոսվեց ժողովրդական իմաստնությունների մասին, ապա անկեղծ լինենք մինչեւ վերջ եւ փաստենք, որ «…քանի լեզու գիտես, այնքան մարդ ես»… ԱՆԻ ԵՍԱՅԱՆ
