ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՐԴԵԼ ՈՉ ՈՐՊԵՍ ԶԲՈՍԱՇՐՋԻԿ

ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՐԴԵԼ ՈՉ ՈՐՊԵՍ ԶԲՈՍԱՇՐՋԻԿ Իտալիայի դեսպանի հետ առանց բյուրոկրատական քաշքշուկի կազմակերպված հարցազրույցն ինձ հաճելիորեն զարմացրեց: Ավելին, երբ հասա Իտալական փողոցում գտնվող դեսպանատանը, պարզվեց, որ ներս մտնելու համար անհրաժեշտ է միայն սեղմել դարպասի զանգի կոճակը եւ ներկայանալ: Հյուրընկալ իտալացիները, ի տարբերություն այլ դեսպանատների, ոչ միայն հատուկ սարքերով ինձ «զննումների» չենթարկեցին, այլ նույնիսկ ինքնությունս պարզող փաստաթուղթ չպահանջեցին: Ու երբ ի պատասխան իմ զարմանքի դեսպանն ասաց, թե իրենք շատ են կարեւորում լրագրողների դերը ժողովրդավարության կայացման գործում՝ չհավատալ չէի կարող: Դեսպանի որդի դեսպանը կամ էակ՝ առանց արմատների Հայաստանում Իտալիայի դեսպան Պաոլո Անդրեա Տրաբալցայի գործունեությունը՝ իր խոստովանությամբ, լրիվ համապատասխանում է «կարիերային դիպլոմանտ» հայտնի արտաhայտությանը: Դիվանագիտական գործունեությունը սկսել է 1974 թվականից՝ աշխատելով Իտալիայի ԱԳՆ-ում: Առաջին երկիրը, ուր պրն Տրաբալցան մեկնել է դիվանագիտական գործուղման, Հնդկաստանն է եղել: Այնուհետեւ այդ շարքը ձգվել է ԱՄՆ-ով, Կանադայով, Ռումինիայով, Բելգիայով, մինչեւ հասել է Հայաստան: Պաոլո Անդրեան ընտանիքի միակ դիվանագետը չէ, նա ավելի շուտ շարունակողն է ընտանեկան ավանդույթի: Պաոլոյի հայրը եւս դիվանագետ է եղել, նա դեսպան է եղել Աֆղանստանում, Չինաստանում, Հարավսլավիայում: Հանդիպումներ է ունեցել այնպիսի պատմական դեմքերի հետ, ինչպիսիք են Չոնռայը, Տիտոն: Թեպետ Պաոլո Անդրեայի մանկությունն անցել է դիվանագետի ընտանիքում, սակայն նա չի համարում, թե իր մասնագիտությունը ժառանգաբար է անցել: Դիվանագետի մասնագիտությունն ընտրել է անձամբ՝ շատ լավ գիտակցելով այդ մասնագիտության ոչ միայն դրական, այլ նաեւ բացասական կողմերը: Դեսպանի համոզմամբ, իր մասնագիտության պատճառով տուժում են առաջին հերթին ընտանեկան հարցերը, «որովհետեւ դիվանագետն ասես էակ է առանց արմատների, մի մարդ, որը ճանապարհորդում է ոչ որպես զբոսաշրջիկ եւ երկրներն էլ ճանաչում է շատ ավելի խոր, այլ ոչ որպես զբոսաշրջիկ»: Դեսպան Տրաբալցայի կարծիքով, եթե որեւէ դիվանագետ որոշի տուրիստական գիրք գրել իր այցելած երկրների մասին, ապա այն չափազանց կտարբերվի գոյություն ունեցող տուրիստական գրքերից, սակայն կտա այդ երկրի իրական եւ խոր պատկերը: Ի տարբերություն իմ նախորդ զրուցակցի՝ Ֆրանսիայի դեսպան Անրի Կյունիի, Իտալիայի դեսպան Պաոլո Անդրեա Տրաբալցան ոչ միայն դեռեւս գիրք չի գրել, այլեւ կարծում է, որ «գրելը դեսպանի մասնագիտություն չէ»: Դիվանագետի մասնագիտությունը, այնուամենայնիվ, Տրաբալցաների ընտանիքում ժառանգաբար հորից որդուն կփոխանցվի եւ կդառնա բարի ավանդույթ, եթե այս դեպքում արդեն հայր Տրաբալցան չփորձի ետ պահել իր 16172ամյա որդուն՝ ընտրելու դիվանագետի մասնագիտությունը։ Որդին պարոն Տրաբալցայի կրտսեր զավակն է, ավագ աղջիկը պատրաստվում է ամուսնանալ եւ երջանիկ ապրել Հռոմում, իսկ մյուս աղջիկն ընտրել է բժշկի մասնագիտությունը: Տիկին Տրաբալցան քաղաքագետ է, մինչ ամուսնանալը աշխատել է հարկային ոլորտում: Ամուսնանալուց հետո թողել է աշխատանքն ու իրեն նվիրել երեխաների դաստիարակությանն ու ամուսնուն օժանդակելուն: Ամբողջ կյանքում խորհրդականի գործ է կատարել: «Միշտ ինձ ուղեկցել է, չնայած որոշ դեպքերում կնախընտրեր մնալ Հռոմում: Ամենադժվար շրջանը 90-ականներն էին, երբ ստիպված էինք երեխաներին թողնել Հռոմում, իսկ ինքներս տեղափոխվել Ռումինիա, քանի որ աղջիկներս պետք է ուսումը շարունակեին: Նույնպիսի դժվարություն էլ հիմա է սպասվում, որովհետեւ որդիս, որ միշտ մեզ հետ է, պետք է ուսումը շարունակելու համար Հռոմ մեկնի»: Վիճում է սեփական կնոջ հետ, այլ կանանց մեջ գնահատում շփման հնարավորությունը Պարզվում է, դիվանագետներն անգամ չեն կարողանում խույս տալ կանանց հետ վիճելուց: Երբ դեսպանին հարցրի, թե հաճա՞խ է վիճում կնոջ հետ, թե՞ այդ դեպքում եւս դիվանագիտություն է անում, պատասխանեց. «Բարեբախտաբար, շատ հաճախ եմ վիճել կնոջս հետ, որովհետեւ չվիճելը անբնական բան է, բնականաբար պետք է վեճեր ծագեն: Մենք ունենում ենք առողջ, լավ վեճեր, մինչեւ գտնվում է մի կարծիք, որ ընդհանուր է դառնում»։ Դիվանագիտական աշխատանքի ժամանակ պարոն Տրաբալցայի համար միեւնույն է՝ բանակցող կողմը կին է, թե տղամարդ: Նրա համար չկա սահմանված բացարձակ կատեգորիա՝ կնո՞ջ հետ բանակցելն է լավ, թե՞ տղամարդու։ «Կարեւորը, որ խոսակիցս լինի մեկը, ում հետ հնարավոր լինի, համակրանքի վրա հիմնված, արագ փոխհարաբերություններ հաստատել»: Ափսոս, անհնարին է թերթի միջոցով փոխանցել այն ողջ մթնոլորտն ու կոլորիտը, որ երբեմն տիրում է զրույցների ժամանակ։ Լսել էր միայն պետք, թե ինչպես բացականչեց դեսպանը, երբ ցանկացա իր կարծիքն իմանալ կանանց մասին՝ ընդհանրապես, եւ հայ կանանց մասին՝ մասնավորապես: Կանանց մեջ հիմնականում գնահատում է հաղորդակցման հնարավորությունը: «Հայ կանանց մեջ գնահատում եմ կանացիությունը, սերը լավ հագնվելու հանդեպ (այս հարցում համակարծիք էին նաեւ իմ նախորդ զրուցակիցներ Օվեյս Սաադաթը եւ Անրի Կյունին- Լ. Մ.), հումորի զգացումը: Այս երեքը, եթե միասին են, խոսում են մարդու դրական լինելու մասին»։ Հայերը իրենք պետք է ստեղծեն իրենց ճակատագիրը Հայերիս մեջ տարածված կարծիք կա, որ հայերն ու իտալացիները խառնվածքով նման են իրար, ուստի չէի կարող Իտալիայի դեսպանին չհարցնել, թե իտալացիներն ի՞նչ են մտածում այս կապակցությամբ։ Նա համոզված է, որ որոշ հայեր ունեն նույնպիսի բնավորություն, ինչպես որոշ իտալացիներ: Աշխարհի քարտեզի վրա երկարությամբ բազմած Իտալիան պարոն Տրաբալցայի գնահատմամբ՝ բնավորությունների, խառնվածքների բազմազանության երկիր է: Գրեթե նույնպիսի երկիր է համարում Հայաստանը, որտեղ, ինչպես Իտալիայում, հյուսիսային շրջանների մարդիկ հարավային շրջանի մարդկանցից տարբերվում են ոչ միայն բնավորությամբ, այլ նույնիսկ բարբառով։ «Միգուցե տաքարյունությունն է, որ ստիպում է ասել, թե հայերն ու իտալացիները նման են իրար»։ Մինչ Հայաստանում դեսպան նշանակվելը շատ ռոմանտիկ պատկերացում է ունեցել հայերի մասին: Անշուշտ, տեղյակ է եղել Հին Հռոմի եւ Հայաստանի պատմական կապերի, սուրբ Ղազար կղզու, միջնադարում Իտալիա տեղափոխված հայերի պատմությանը: Բայց այսքանով չեն սահմանափակվում դեսպանի ռոմանտիկ պատկերացումները հայերի մասին: Նա պատմության դասագրքերից, բացի հայերի մասին՝ որպես տեռորիստների, տեղեկություններ է կարդացել 70-ական թվականների եվրոպական թերթերից, որոնք հոդվածներ են տպագրել թուրք դեսպանների նկատմամբ իրականացրած ահաբեկչական գործողությունների մասին. «Եթե մեկը պետք է ճշմարտությունն ասի՝ պետք է նաեւ այս մասին ասի: Մենք նույնպես 60-ականների վերջին, 70-ականների սկզբներին Իտալիայում ունեցել ենք տեռորիստական դեպքեր»: Երկու տարի ապրելով Հայաստանում, Իտալիայի դեսպանն արդեն համոզված ասում է, որ հայերը բոլորովին նման չեն այն հայերին, որոնք ականներ էին տեղադրում Եվրոպայում գտնվող թուրքական դեսպանատների մոտ. «Բնականաբար, դա մի փոքր մասնավոր պատմական ժամանակաշրջան էր, որ այլեւս գոյություն չունի: Ինձ թվում է, Հայաստանի իշխանությունները ավելի խաղաղասեր քաղաքականություն են որդեգրել աշխարհի ուշադրությունը գրավելու համար: Մեկ այլ փաստ, որին կուզենայի ընթերցողների ուշադրությունը հրավիրել՝ հայերը պետք է իրենք ստեղծեն իրենց ճակատագիրը, չպետք է սպասեն, որ դա մեկ ուրիշն անի: Այն հանգամանքը, որ երբեմն մարդիկ սպասում են, թե վերեւից ինչ- որ բան կընկնի՝ սովետական մտածողության մնացուկ է։ Ինչպես Իտալիայում են ասում՝ «Դու քեզ օգնի, որ Աստված քեզ օգնի»: Որպես դիվանագետ՝ պարոն Տրաբալցայի բախտը բերել է: Իր բազմամյա գործունեության ընթացքում նա միշտ եղել է այն երկրներում, ուր մարդկային փոխհարաբերությունները հեշտ են հաստատվում: Դեսպանի դիտարկմամբ, որոշ երկրներում ընդհանրապես լավ վերաբերմունք կա օտարականների նկատմամբ, եւ հետո, իտալացի լինելն արդեն լավ կանխորոշիչ է։ Հայաստանում էլ մարդկային շփումների առումով որեւէ խնդիր չունի։ Նախ, մեզ մոտ առանձնահատուկ վերաբերմունք կա իտալացիների հանդեպ՝ Հին Հռոմից սկսած մինչեւ իտալական արվեստը։ «Իմ կարծիքով, մարդկային շփումները նպաստում են դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատմանը, քանի որ այդ հարաբերությունները պետք է լինեն անկեղծ, մարդկային: Կարծում եմ, որ ես մի փոքր տարբերվող դիվանագետ եմ: Ես ուզում եմ կատարել այնպիսի աշխատանք, որ լինեմ Հայաստանի փաստաբանը Իտալիայում, բայց Հռոմում էլ չեմ կարող չափից ավելի ներկայանալ որպես Հայաստանի փաստաբան: Քանի որ այդ դեպքում արդեն կկորցնեմ Իտալիայի վստահությունը։ Պետք է կարողանալ գտնել հավասարակշռությունը»,172 ասում է պրն Տրաբալցան: Սիրում է լավաշ, պանիր, կանաչի, ալարում՝ ձիավարել Ինչ ուզում եք ասեք՝ հայերիս ու իտալացիների նմանությունները շատ են։ Մենք էլ, չէ՞, առանձնապես սեր չունենք այս կամ այն հոբբիների նկատմամբ եւ մեր ազատ ժամանակը անցկացնում ենք «ինչպես ստացվի» սկզբունքով։ Այ, պարոն Տրաբալցան էլ առանձնահատուկ նախընտրած հոբբի չունի, որովհետեւ ազատ ժամանակ քիչ է ունենում. «Սկզբում թենիս էի խաղում, ձեռքիս վնասվածքի պատճառով հիմա չեմ խաղում, իսկ ձիավարությամբ էլ չեմ զբաղվում, որովհետեւ ալարկոտ եմ դարձել»: Հայերիս նման, Իտալիայի դեսպանը սիրում է ազատ ժամանակը անցկացնել Երեւանից դուրս, այցելություններ հայկական եկեղեցիներ, ձորեր. «Վերջերս Մարմաշենի եկեղեցու վերաբացումն էր, շատ լավ առիթ էր այդ եկեղեցական համալիրը տեսնելու համար: Հաջորդ շաբաթ-կիրակի նախատեսում եմ Տաթեւի վանք գնալ»: Տաթեւ հասնելու միակ պրոբլեմը դեսպանի համար ճանապարհների անբարեկարգությունն է։ Ընդհանրապես, ճանապարհների բարեկարգությունը եւ հարեւանների հետ դիվանագիտական հարաբերությունների վերահաստատումը դեսպանը կարեւորեց՝ Հայաստանի տնտեսական զարգացման տեսանկյունից. «Սեպտեմբերի սկզբին պլանավորում եմ մեքենայով գնալ Իտալիա։ Հայաստան- Թուրքիա ուղիղ ճանապարհով գնալու փոխարեն, ստիպված եմ երկար շրջանցել»: Հայկական խոհանոցից պարոն Տրաբալցան սիրում է լավաշը, ավելի ճիշտ՝ պանիր, կանաչի՝ լավաշով փաթաթած, սիրում է բաստուրմա եւ ընդհանրապես, հայկական սննդամթերքը՝ բնականաբար խորովածով. «Ինձ դուր է գալիս, երբ ուտելիքը տաք է մատուցվում, երբեմն սառն են մատուցում։ Չեմ հավանում: Եվ, բնականաբար, ձեր միրգն եմ շատ հավանում՝ ծիրանը, խաղողը: Խաղողի ողկույզները հավաքելուց հետո նույն ձեւով կախելու ավանդույթը ինձ շատ հետաքրքրեց: Շատ գեղեցիկ սովորույթ է, որովհետեւ պատշգամբները ոչ միայն կանաչով են պատվում, այլ նաեւ օգտակար՝ ցանկացած մարդ կարող է օգտվել այդ խաղողից: Ինձ հաճելիորեն զարմացրեց նաեւ հայերի այն սովորույթը, երբ բերքը շատ է լինում՝ բաժանում են»: Այդուհանդերձ, աշխարհի խոհանոցներից Իտալիայի դեսպանը նախընտրում է հնդկականը: Երբեմն ինքն էլ է հաճույքով որեւէ կերակուր պատրաստում, իսկ որպես խոսքի իրեղեն ապացույց, դեսպանը մեկնեց մատը, որ կտրել էր կերակուր պատրաստելիս։ «Իմ ընկերներից մեկին, երբ դիվանագիտության քննություն էր հանձնում, ընդունող հանձնաժողովը հարցրել է, թե ինչու է ուզում դիվանագետ դառնալ, պատասխանել է, որ ուզում է պարզել՝ ճի՞շտ է, որ դիվանագետները միշտ վիսկիի բաժակ ունեն ձեռքներին»,172 ընդունելություններին դեսպանների մշտական մասնակցության մասին տարածված տեսակետի վերաբերյալ այսպես արտահայտվեց Իտալիայի դեսպանը, միաժամանակ շեշտելով, թե դիվանագետի աշխատանքը ընդգրկուն է, բազմաշերտ։ Կարճ ժամանակահատվածում պետք է ճանաչեն տվյալ երկրի իրականությունը, պետք է կարողանան անալիզի եւ սինթեզի ենթարկեն իրենց գիտելիքները, պետք է անդրադառնան երկրի քաղաքական, տնտեսական, մշակութային հարցերին, պետք է հանդիպեն այդ երկրում բնակվող իրենց հայրենակիցներին, եւ այլն, եւ այլն։ Իսկ այդ ամենը, դեսպանի կարծիքով, շատ հարմար է անել նաեւ ընդունելությունների միջոցով. «Ինձ համար այդ ընդունելությունները սովորաբար ծանր են, ձանձրալի, հոգնեցուցիչ, որոնք ազդում են նույնիսկ ստամոքսի եւ լյարդի վրա։ Բայց իրականում դրանք անհրաժեշտություն են, որովհետեւ մարդիկ ուզում են մասնակցել դրանց: Երբ ինչ-որ պատվիրակություն կա՝ ճաշկերույթ կազմակերպելը բարեկրթության նշան է: Երբ մարդկանց հրավիրում ես, ասում են՝ տեսեք, դիվանագետները միշտ ընդունելություններ են կազմակերպում: Երբ չես հրավիրում, ասում են՝ տեսեք, մի ընդունելություն էլ իմ պատվին չկազմակերպեց»: Զրուցեց ԼՈՒՍԻՆԵ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆԸ