«Բա ո՞նց անենք» շարքից Եթե գիտական քննարկումները կարելի է համարել որեւէ խնդրի լուծման բանալի, ապա համարենք, որ Հայաստանի եւ Սփյուռքի մշակութային մեկուսացումը կասեցնելու, իսկ ընդհանրությունները խթանելու գործընթացը սկսված է։ Նախաձեռնողը «Քաղաքացիական ազգային նախաձեռնություն» կազմակերպությունն է, որը տարբեր թեմաներով, քննարկումներով եւ վերջնական գիտաժողովով ձեւավորելու է առաջարկությունների փաթեթ։ Երեկ կայացավ գիտնականների ու հասարակական գործիչների առաջին հանդիպումը։ Առանց սուր վեճերի, հաշտ ու խաղաղ կարծիքներ հայտնեցին տեղի եւ դրսի ազգագրագետներ, լեզվաբաններ, պատմաբաններ։ Մի քիչ «հետ ու առաջ» անելով օրակարգը, զեկուցողները խոսեցին հայերի էթնիկ պահպանության հարցերի շուրջ։ Սփյուռքահայերին (այլեւս նաեւ մեզ) այնքան հուզող միասնական լեզվի մասին խոսելիս, Մխիթարյան միաբանության անդամ հայր Լեւոն Զեքյանը շեշտեց, որ իրենց հատկապես նեղում է բաղաձայնների կիրառման քերականական ու հնչողական տարբերությունը եւ առաջարկեց խառնել արեւմտահայերենն ու արեւելահայերենը, ստեղծելով երկու կողմերի համար հարմար եւ ընդունելի լեզու ու քերականություն։ «Լեզուն ճկուն եւ փոփոխություններին հեշտ հարմարվող երեւույթ է։ Վերջին հաշվով, 70-ականների արեւելահայերենը բավականին տարբերվում է այս օրերի արեւելահայերենից իր քերականությամբ»,- ասաց նա։ Պարոն Զեքյանի կարծիքով, պետք չէ մերժել Հայաստանի հայերենը, բայց եւ «չհուղարկավորել» Սփյուռքում գործածվողը, որով խոսում է ազգի մեծ մասը։ Պատմաբան Պետրոս Հովհաննիսյանը, քայլ առ քայլ գալով առաջին դարից մինչեւ 20-րդը, մշակութային տարբերությունները համարեց խիստ բնական՝ դրանք պատճառաբանելով տարբեր քաղաքական տիրապետությունների տակ գտնվելով։ Ըստ այդմ, հայերն իրենց պատմությունը կերտելու հենց սկզբից չեն ունեցել զարգացման միասնական գաղափար ու ծրագիր։ Մի խոսքով, քննարկեցին՝ ամեն ոք իր տեսանկյունով, որն, ի դեպ, գրեթե բոլորի կարծիքն էր արտահայտում։ Բայց եղան նաեւ դիտողություններ. «Nouwelle d՛Armenie» հանդեսից Արա-Ալեքսանդր Գոմշույանի կարծիքով, օրինակ, առաջին քննարկումը թերի էր նրանով, որ ավելի շատ զեկուցողները ծանրացան պատմական անցյալի վրա, բաց թողնելով այս օրերի տարբերիչ առանձնահատկությունները։ Ազգագրագետ Հարություն Մարությանը նույնպես կարծում էր, որ քննարկումները զարգացան պատմաքաղաքական տեսանկյունից՝ շրջանցելով ազգագրականը կամ էթնիկը, ինչն էլ հենց քննարկման գլխավոր թեման էր։ «Մենք մինչեւ օրս չունենք հայերիս էթնիկ ընդհանրություններն արտացոլող գիտական մի անդրադարձ, որը կբացահայտի ազգային ինքնագիտակցության պահպանման կարեւորությունը»,- հայտնեց պրն Մարությանը, փաստելով, որ հայերեն բառ չիմացող անգլախոսն էլ, երբ ասում է՝ հայ եմ, ուրեմն նրա էթնիկ պահպանության հարցը լուծված է։ Քննարկման ավարտից հետո մասնակիցները գնացին լուսանկարվելու դրսում՝ անձրեւի տակ։ Անշուշտ, անձրեւն ի՞նչ է, որ խանգարի որպես միասնական ազգ հանդես գալու ցանկությունն իրագործելուն, եթե նույնիսկ դա ընդամենը լուսանկարում կողք կողքի կանգնելն է։ ՌՈՒԶԱՆ ԱՐՇԱԿՅԱՆ
