«ԻՆՔԴ ՔԵԶ ՊԻՏԻ ՀԱՎԱՏԱՐԻՄ ՄՆԱՍ» Հարցազրույց ՀՀ Աժ նախագահ Արմեն Խաչատրյանի հետ Մենք նրանց ամեն օր տեսնում ենք եթերում, նրանց պաշտոնական ընդունելություններն ու այցերը, այս ու այն խնդրի վերաբերյալ տեսակետները ներկայացնում ենք մամուլում: Այնուհանդերձ, համարյա ամեն ինչ իմանալով նրանց մասին, իրականում շատ քիչ գիտենք, որովհետեւ օրվա անցուդարձում նրանք մնում են համարյա անծանոթ՝ իրենց մարդկային նկարագրով, սովորություններով ու բնավորությամբ, համակրանքներով ու հակակրանքներով: Քաղաքական գործիչները՝ քաղաքականությունից դուրս՝ սա մի թեմա է, որ համարյա չի արծարծված, եթե չի շոշափում ասեկոսեներն ու ինտրիգները: Մինչդեռ այնքան հետաքրքիր ու անակնկալ իրողություններ կարող են բացահայտվել յուրաքանչյուրի մեջ, երբ մի կողմ ես թողնում պաշտոնական թեմաներն ու փորձում ես հասկանալ մարդուն, պարզապես ճանաչել ու հասկանալ: Ազգային ժողովի նախագահ Արմեն Խաչատրյանին ուղղված ոչ պաշտոնական հարցերը հենց այդ նպատակն ունեն: – Դուք ի պաշտոնե հանրապետության երկրորդ դեմքն եք, ո՞նց եք Ձեզ զգում իբրեւ երկրի երկրորդ մարդ: – Սահմանադրությամբ, այո, այդպես է: Պատասխանը թվում է՝ շատ ակնհայտ է, բայց եւ բավականին բարդ խնդիր է, որի լուծումը կախված չէ միայն ինձնից ու ընդհանրապես այս պաշտոնում ընտրված մարդուց: Եթե մենք հասնենք պետության այն մոդելին, որին ձգտում ենք, ունենանք իր բոլոր՝ ստորինից մինչեւ վերինը ինստիտուտներով կայացած ու որոշակի փորձ կուտակած իրավական պետություն, որտեղ իշխանության թեւերը հստակ տարանջատված են՝ յուրաքանչյուրն իր փոխազդեցությամբ, այդ դեպքում խնդրի լուծումը էապես կթեթեւանա: Կայացած ժողովրդավարությամբ, քաղաքական, տնտեսական, սոցիալական բարդ ու դժվարին խնդիրներ չունեցող երկրի խորհրդարանի ղեկավարի համար իր պաշտոնը պատասխանատու ու ծանր աշխատանք է: Մեր երկրի դեպքում պատասխանատվությունն ու ծանրությունը բազմապատկվում են: Արտաքուստ այս աշխատանքը գուցե հեշտ ու դյուրին է թվում, բայց պատկերացնել Ազգային ժողովը ընդամենը իր նստաշրջանների եթեր հեռարձակվող աշխատանքով, նշանակում է տեսնել սառցալեռան միայն ջրի երեսին երեւացող մասը: – Ի՞նչը չի երեւում ջրի երեսին: – Խորհրդարանի ամենօրյա աշխատանքի արդյունքն են գումարված նիստերը: Իսկ ընթացքը միշտ մնում է երկրորդ պլանում: – Դուք կգերադասեիք խորհրդարանակա՞ն հանրապետություն լիներ մեր երկիրը: – Ոչ, կարծում եմ, մեր երկրի համար նախագահական կառավարումը շատ ավելի ճկուն է` օպերատիվ ղեկավարման առումով: Բացի այդ՝ մեր ժողովրդի ազգային բնավորությունն այնպիսին է, որ մենք ավելի կենտրոնամետ իշխանությամբ կարող ենք արդյունքի հասնել: – Ձեր սիրած գույնը ո՞րն է: – Սպիտակը: – Ինչու՞ սպիտակը: – Որովհետեւ խորհրդանշում է մաքուր ու վսեմ երեւույթները: – Այս պահին ի՞նչ բանաստեղծություն կհիշեք: – Շատ ու տարբեր: Ես իբրեւ գրականագետ հակված եմ վերլուծել ու գնահատական տալ բանաստեղծություններին: Ես արժեքավորում եմ այն բանաստեղծությունները, ուր ամփոփվում է մեծ, համամարդկային փիլիսոփայություն: Վերջիվերջո՝ բոլոր հայտնի ճշմարտությունները վաղուց ասված են: Արվեստի խնդիրն է աշխարհը մարդուն հասկանալի ու սիրելի դարձնել, օգնել, որ աշխարհում իր պատշաճ տեղը գտնի: Մեր բոլոր մեծերը՝ Նարեկացուց մինչեւ Թումանյան ու Չարենց, կարողացել են հանրածանոթ ճշմարտություններն այնպես մեկնել, որ միշտ թվացել են նոր ու գեղեցիկ: Ընդհանրապես կարո՞ղ եք բացատրել՝ ինչո՞ւ է այս մարդը տաղանդավոր, մյուսն՝ ապաշնորհ: Ինչպե՞ս յոթ տարեկանում Մոցարտը սիմֆոնիաներ էր գրում, իսկ կոնսերվատորիայի պրոֆեսորը ընդամենը ուսուցանում կամ մեկնաբանում է այդ սիմֆոնիան: Կրթությունը, իհարկե, մեծ տեղ ունի, բայց հանճարը տրվում է վերուստ: Համոզված եմ, որ Նարեկացին «Մատյան ողբերգությունը», որի հազարամյակը լրանում է այս տարի, գրելիս հաղորդակցվել է բարձրագույն գիտակցության հետ, որի գաղտնիքները փորձում ենք բացահայտել մինչեւ օրս: – Մարդը ե՞րբ, ո՞ր տարիքում է գտնում իր իսկական սերը: – Եթե ընդհանրապես գտնում է, տարիքը քիչ նշանակություն ունի: Սերը ճակատագրի պես է: Երբեք չես կարող կանխատեսել, թե երբ ես սիրահարվելու, ում եւ ինչու: Որեւէ մեկս «ապահովագրված» չենք սիրուց: Հետո՝ չեմ ուզում համաձայնել, թե սերերը լինում են իսկական ու անիսկական, պարզապես չպետք է սերը շփոթել սիրահարվածության հետ, որ նույնպես հրաշալի հոգեվիճակ է, երբ թվում է՝ աշխարհում ամեն ինչ քո պատվին է ու ոչ թե քայլում, այլ ճախրում ես: – Որտե՞ղ եք Ձեզ լավ զգում՝ շա՞տ մարդկանց մեջ, թե՞ միայն մի քանիսի: – Նախընտրում եմ երեք-չորս մտերիմ, հոգեկից մարդկանց ներկայությունը, երբ զրույցն իրավ ազատ ու անկաշկանդ է: Երբ անկեղծ խոսակցության հնարավորություն կա, զրուցակիցդ մարդ է, ումից ինչ-որ նոր, հետաքրքիր բան կարող ես լսել ու սովորել: – Ի՞նչ հատկանիշներ պիտի ունենա տղամարդը: – Տղամարդը պետք է խելոք լինի, ուժեղ ու բարի: Ամենակարեւորը՝ հուսալի ու մեծահոգի: Ուժեղ մարդիկ գերազանցապես բարի են լինում, թույլերն են չար ու նախանձ: Տղամարդը, իհարկե, պիտի լինի ասպետ ու ձեռնբաց: – Կա՞ն այսօր մեր շրջապատում այդպիսի տղամարդիկ: – Իհարկե՝ կան, այլապես մարդկային ցեղը վաղուց վերացած կլիներ: – Կնոջ ո՞ր հատկանիշներն եք գնահատում: – Բնական խելքը եւ ինտուիցիան: Անսահման գնահատում եմ կանացիությունը, որ խելացի կնոջը հնարավորություն է տալիս հաղթահարել բնածին անբարետեսությունն իսկ: – Ի՞նչը կարող է Ձեզ հունից հանել: – Ղեկավարը պիտի զուսպ ու հավասարակշիռ լինի: Ձայնը բարձրացրած ղեկավարն ավելի շատ կորցնում է, քան շահում: Ես շատ համբերատար եմ, գուցե նույնիսկ շատ ավելի, քան պետք է, բայց եւ համբերատարության չարաշահումը իրոք կարող է ինձ հունից հանել: Թեեւ հազիվ թե որեւէ մեկը հաստատի, որ ինձ տեսել է հունից ելած վիճակում: Համենայնդեպս՝ իմ հարազատներից ու մտերիմներից բացի: – Ձեր կարծիքով քաղաքական հակառակորդներ ունե՞ք: – Քաղաքականության մեջ չես կարող միայն բարեկամներ ունենալ: Չես կարող ընդդիմադիր դաշտ չունենալ, բայց այդ ամենը չի բխում քո անձից, բխում է համոզմունքներից ու գաղափարներից, որը միանգամայն բնական ու օրինաչափ է: Իհարկե, լինում են հակառակորդներ, որ դառնում են համախոհներ, լինում են համախոհներ, որ դառնում են հակառակորդներ: Դա եւս բնական է: Կյանք է, ամեն ինչ հնարավոր է: Ու հետաքրքիր է, որ ոչինչ քարացած չկա, պարզապես պիտի ինքդ քեզ հավատարիմ մնաս, մնացածը ինքնին կստացվի: – Երբ փոքր հասակում հարցնում էին՝ «Մեծանաս, ի՞նչ ես դառնալու», ի՞նչ էիք պատասխանում: ԱԺ նախագահ դառնալու մասին երազու՞մ էիք: – Ոչ, Աժ նախագահ դառնալու մասին իմ մանկության օրերին երազելը անհավանական էր: Նախ՝ այն ժամանակ չկար Ազգային ժողով, կար Գերագույն խորհուրդ, որի բոլոր ընտրությունները, թող վիրավորական չհնչի, միակուսակցական համակարգում բուն ընտրության հետ քիչ կապ ունեին: Երազում էի կինոռեժիսոր դառնալ: Ավելի ուշ հակվեցի դեպի դիվանագիտություն, պատանությանս օրերին տասնյակ գրքեր եմ կարդացել դիվանագետների ու քաղաքական գործիչների, քաղաքականության մասին: Ուզում էի ընդունվել Մոսկվայի միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտ, ինքներդ էլ գիտեք, որ դա բավականին մեծ բարդությունների հետ էր կապված եւ գրեթե անհնարին էր: Կարծում եմ, որ դիվանագետի ջիղը մեջս մնացել է եւ օգնում է ինձ բանակցությունների ու միջխորհրդարանական առնչությունների ժամանակ: – Փոքր ժամանակ ամենից շատ ի՞նչ խաղ էիք սիրում: – Երեք տարեկանից շախմատ եմ խաղացել: – Շարժուն խաղերը նկատի ունեմ: – Բասկետբոլ, դպրոցում պարապում էի: – Դուք հիմա Ձեր ծնողների հե՞տ եք ապրում: – Ոչ, քսան տարեկանից առանձին եմ ապրում: Ես բավականին վաղ եմ ամուսնացել, քսաներկու տարեկանում արդեն երկու երեխա ունեի, հետո՝ երրորդը, եւ ուրախ եմ, որ արդեն թոռներ ունեմ: Իհարկե, ծնողներիս հետ շատ սերտ եմ կապված, միշտ էլ խորհրդակցում եմ, բայց վճիռներն ընդունում եմ ինքնուրույն: – Ձեր թիկնապահներից գո՞հ եք: Որպես մարդ՝ չե՞ք կաշկանդվում, որ նրանք ամենուր Ձեզ հետեւում են: – Գոհ եմ: Թիկնապահներս իմ տան անդամները չեն, ի պաշտոնե են իմ կողքին: Ես նախատեսվածի ուղիղ կես թվով թիկնապահներ ունեմ: Դժվար է, որ ամեն քայլափոխիդ անընդհատ կողքիդ են: Փառք Աստծո, նրանք շատ բարեկիրթ, զուսպ տղաներ են, իրենց գործի իսկական պրոֆեսիոնալներ: Մեր հասարակության մեջ թիկնապահների ինստիտուտի մասին ընդհանրապես թյուր պատկերացում կա, բայց դա երեւի անսովորությունից է, աստիճանաբար կհասկացվի, որ նրանք անհրաժեշտություն են՝ իբրեւ ապահովության երաշխիքներ: Ոչ թե անձի, այլ պետական իշխանության ապահովության: – Ձեզ հիշում են միշտ Կարեն Դեմիրճյանի կողքին կանգնած: Շարունակու՞մ եք Ձեր բարեկամությունը Դեմիրճյան ընտանիքի հետ: – Կարեն Դեմիրճյանի մասին պատրաստ եմ անվերջ խոսել: Ես, իրոք, նրա հետ ու նրա կողքին էի միշտ: Ամբողջ նախագահական ընտրապայքարում, հետո խորհրդարանական ընտրապայքարում: Կարծում եմ՝ մենք դեռ լիովին չենք բացահայտել նրա կերպարը, դեռ ամբողջովին չենք պատկերացնում՝ ինչ տվեց նա իր երկրին ու ժամանակին, նաեւ՝ ինչեր դեռ կաներ, եթե չլիներ այն, ինչ եղավ: Ես անսահման պարտական եմ նրան այն ամենի համար, ինչ ապրել, տեսել, զգացել ու սովորել եմ իր կողքին: Երեւի իրոք լինում են անփարատելի դժբախտություններ, որոնց դեմ ժամանակն էլ անզոր է: Ես բախտ եմ ունեցել ոչ միայն Կարեն Դեմիրճյանի կողքին լինել, այլեւ ընկերություն անել նրա որդիների հետ: Իսկ ընկերական կապերը ինձ համար անխզելի են: – Կարծու՞մ եք, որ նրա մահից հետո ՀԺԿ-ն պահպանում է նախկին դերն ու կշիռը: – Նրա մահից հետո ոչ միայն ՀԺԿ-ն, ամբողջ երկիրն ու ժողովուրդը հայտնվեցին շոկի մեջ: Բայց եւ նրա ստեղծած կուսակցությունն իր մեջ ուժ ու կորով գտավ, հավատարիմ մնալով իր առաջնորդի գաղափարներին՝ պահպանվել ու ամրանալ: Խորհրդարանում էլ ՀԺԿ-ի պատգամավորները օրեցօր ավելի փորձառու են դառնում, քաղաքականության մեջ թրծվում են, իսկ դա նշանակում է՝ ավելի ազդեցիկ դառնալ: – Ի՞նչ են դավաճանությունն ու հավատարմությունը Ձեզ համար: – Հավատարմությունը մարդու գնահատման բարձրագույն չափանիշն է, հավատարմությունը մարդկային շատ ու շատ առաքինություններ է ներառում, որոնց ուղղակի հակապատկերն է դավաճանությունը: Կարելի է տարակարծիք լինել, քննադատել ու նույնիսկ դատափետել, կարելի է այդ ընթացքում մի քիչ էլ կողմնակալ լինել, բայց դավաճանությունը արգահատելի որակ է: Մեր պատմության մեջ դավաճանների անգամ գերեզմաններն են քարկոծվել: Դա պատահական չէ, դավաճանությունը ժամանակի մեջ իսկ չի ներվում: – Ձեզ շա՞տ են դավաճանել: – Եղել է: Դավաճանում են թույլ մարդիկ, ովքեր իրենց գլխին ուրիշ տեր են ուզում տեսնել, իսկ ուժեղ մարդը տիրոջ փնտրտուք չունի, ինքը տեր է: – Ի՞նչ կուզեիք ինքներդ ավելացնել: – Կարծում եմ՝ սա վերջին հարցազրույցը չէ: Պարզապես ուզում եմ հավելել, որ ամենակարեւորը կյանքում իմաստավորված ապրելն է: Նյութը միջոց է, նյութը չպիտի դառնա գերխնդիր: Եթե Աստված տվել է հոգի ու մարմին, մենք չպիտի հոգանք միայն մարմնի պահպանության մասին, չի կարելի նյութը կուռք դարձնել, կարեւորը միշտ էլ եղել են հոգեւոր արժեքները: Իսկ ճիշտ ապրելը ենթադրում է հոգեւորի ու նյութականի ներդաշնակությունը գտնել: Ոմանց հաջողվում է, ոմանց՝ ոչ: Կարեւորը երեւի թե հենց փնտրտուքն է, եւ այդ փնտրտուքում ճիշտ չափանիշներով ու արժեհամակարգով առաջնորդվելը: ՄԱՐԳԱՐԻՏ ԵՍԱՅԱՆ
