Պահը հաշվենկատորեն էր ընտրված՝ կառավարության հետ ԱԺ-ի հարցուպատասխանը, որը տեսագրվում էր հեռուստատեսությամբ ցուցադրվելու համար։
Մոտավորապես 17։10-ի կողմերը, երբ Լեւոն Բարխուդարյանը պատասխանում էր Ֆրունզե Խառատյանի հարցերին, անակնկալ դահլիճ ներխուժեցին Նաիրի Հունանյանը, նրա կրտսեր եղբայր Կարենը եւ նրանց քեռին՝ Վռամ Գալստյանը, որի համար անցաթուղթ խնդրելիս Նաիրի Հունանյանն ասել էր, թե իր քեռին տեղական ինքնակառավարման ընտրություններում համայնքապետ է ընտրվել, եւ միայն հետո նրա առջեւ գրանցմանն առնչվող ինչ-որ հարցեր են առաջադրվել։ Նաիրի Հունանյանը նրա համար անցաթուղթ էր խնդրել այն հիմնավորմամբ, թե պիտի փորձի ինչ-որ բաներ կարգավորել։ Ինձ հաջողվել է ճշտել միայն այս երեքի ազգանունները։ Հետո Նաիրի Հունանյանը տալիս էր նաեւ Էդո, Հովիկ, Կարեն, Սուրիկ եւ Դերո անունները։ Չնայած նիստերի դահլիճում 3-ից 5-ն էին։
Նախ դահլիճի առաջին դռնից ներս խուժեց բաց գորշավուն երկար անձրեւանոցով Նաիրի Հունանյանը եւ ավտոմատի կրակահերթ ուղղեց Վազգեն Սարգսյանի եւ առաջին շարքում նստածների վրա։ Կրակում էին հատկապես կառավարության եւ «Միասնության» շարքերի վրա։
Այդ պահից սկսյալ կառավարության բոլոր անդամները, պատգամավորները եւ լրագրողները պառկեցին հատակին՝ վախից գլուխները երբեմն-երբեմն բարձրացնելով։ Ես շարունակում էի ձայնագրել՝ Նաիրին ու իր գործակիցները հայհոյանքներ էին շաղ տալիս։ Մի պահ տեսա, որ Նաիրին նորից կրակեց Վազգեն Սարգսյանի վրա, որը նստած դիրքում, մի կողմ թեքված էլ մնացել էր։
Կարդացեք նաև
Քիչ անց Նաիրի Հունանյանը հայտնվեց ԱԺ ամբիոնին։ «Հանգիստ նստե՛ք,- հրամայեց եւ ենթադրելով, որ նիստը շարունակվում է ռադիոհեռարձակվել՝ բարձրախոսով ազդարարեց։
– Սիրելի հայրենակիցներ, ձեր արյունը ծծողների հերն անիծել, սատկացրել ենք։ Բոլորդ դեպի Ազգային ժողով։ Եվ մենք կհաղթենք։ Եվ այս պ…կի ծնունդները մեր արյունը չեն ծծի։ Մեր ամբողջ հարստությունը թալանեցին։ Հերիք եղավ, բոլ եղավ։ Սատկացնել է պետք բոլոր շներին, բոլորին՝ անխտիր»։
Ու դարձյալ կրակահերթ արձակեց։ «10 տարի մեր արյունը ծծեցին»,- այս արտահայտությունը Նաիրի Հունանյանը կրկնում էր անընդհատ՝ եւ անդադար էլ կրակահերթեր արձակում։ Որեւէ պահանջ առաջ չէին քաշում՝ տպավորությունն այն էր, որ ծրագրել էին միայն ղեկավարների ֆիզիկական ոչնչացումը, իսկ թե ինչ անել հետո՝ հստակ չէին պատկերացնում։
«Ռադիոն աշխատո՞ւմ ա։ Եթեր գնո՞ւմ ա։ Զանգի Տիկոյին, ասա՝ եթե եթեր չգնա՝ Նաիրին հերդ կանիծի»,- այստեղ նշենք, որ Նաիրի Հունանյանն ու Տիգրան Նաղդալյանը Հայ ուսանողության դաշինք կազմակերպության հիմնադիրներից էին եւ 1988-ին ուսանողական շարժումների կազմակերպիչները՝ ինչպես նաեւ այժմ նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Ալեքսան Հարությունյանը, որի եւ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանի հետ բանակցելը կարծես ահաբեկիչների միակ պահանջն էր։
«Դու մոռացե՞լ էիր, որ հայ ժողովուրդը տեր ունի, արա՛»,- արդեն անկենդան վարչապետին հարցումներ էր ուղղում Նաիրի Հունանյանը, հայհոյում ու նորից կրակում՝ «5 տարի չթողիր, որ էս ժողովուրդն ընտրություն անի»։
Լրագրողներից մեկի մոտ հիստերիա սկսվեց։ «Հանգիստ մնացեք։ Բոլորդ դուրս եկեք»,- ասաց Նաիրին եւ լրագրողներին դուրս ուղեկցեց։
«Շուտ արեք՝ դուրս եկեք եւ ամբողջ ժողովրդին բերեք դեպի շենք»։ Դուրս գալու ընթացքում հասցրի տեսնել Անդրանիկ Մանուկյանի արնաշաղախ ձեռքը, կառավարության շարքում՝ Վազգեն Սարգսյանին եւ ինչ-որ մեկի արնածոր գլուխը։ Հետո հասկացա, որ Լեոնարդ Պետրոսյանն էր, որ անմիջապես Վազգեն Սարգսյանի ետեւում էր նստած եւ, ըստ ամենայնի, այդ պատճառով էլ զոհ դարձավ։
Հետագա իրադարձություններին ես եւ «Ազատություն» ռ/կ-ի թղթակից Ռուզան Խաչատրյանը հետեւում էինք խորհրդարանի գրադարանից։ ԱԺ-ի ներքին ցանցով շարունակվում էր հեռարձակվել նիստերի դահլիճում կատարվողը եւ մինչեւ 18։15-ը, երբ համոզեցին հեռանալ շենքից՝ արդեն ռադիոյից եմ շարունակել ձայնագրել։
«Վերջն էս էր լինելու, անխուսափելի էր»,- գոռում էր Նաիրի Հունանյանն ու էլի կրակահերթ արձակում։ Փորձում էին տպավորություն ստեղծել, թե իրենք այդ 5-ից ավելին են. «Հրանտին զանգի՝ ասա, թող տղեքին սաղին հավաքի գա»։
Ինչ-որ պահի նրանք դահլիճում գտնվողներին հրահանգեցին նստել՝ «Դուք ի՞նչ ունեք վախենալու»։ Ինչ-որ պահի Նաիրի Հունանյանը, որի ձայնն այլեւս այդքան էլ հիստերիկ չէր հնչում, ասաց. «Վիրավորներից ո՞վ կա՝ հանեք էստեղից»։ Եվ թույլ տվեց շտապօգնության մեքենաներ կանչել։
«Պրն Հակոբյան, միշտ ասում էիք՝ «մի օր կանգնելու եք դատարանի առաջ, ես էլ դատողն եմ լինելու»։ Հիմա օրը եկել ա։ Կերան չէ՞ մեր ժողովրդին։ Կերան, սեփականաշնորհեցին»,- Նաիրի Հունանյանի այս խոսքերն ուղղված էին Լեոնիդ Հակոբյանին, որն, իրոք, երեքշաբթի առավոտյան էլ նույն սպառնալիքը հնչեցրել էր ԱԺ-ի ամբիոնից՝ վստահաբար, ոչ այս Լինչի դատաստանը նկատի ունենալով։
«Մեկը մոտեցավ դահլիճին՝ բոլորը գնդակահարվելու են»,- այս սպառնալիքը Նաիրի Հունանյանը փոխանցեց արտաքին հարաբերությունների հարցերի հանձնաժողովի նախագահ, վիրավոր Արմեն Խաչատրյանի միջոցով, որն առաջին շարքերում նստածներից էր, որտեղ էին եւ առավել շատ վիրավորներն ու սպանվածները։
Եթե չեմ սխալվում, առաջինը ԱԺ հասան ռազմական ոստիկանության սեւ համազգեստավոր աշխատակիցները՝ «Ալֆա» ջոկատն էր կարծեմ։ Բայց դա միայն կես ժամ հետո էր։ ԱԺ-ն հսկող ոստիկանները սովորաբար անզեն են։ Դժվար է նշել, թե բարձրաստիճանների թիկնապահներն ուր էին։ Համենայնդեպս, մինչ Նաիրի Հունանյանի ԱԺ նիստերի դահլիճ ներխուժելը՝ որեւէ կրակոցի ձայն չի լսվել։ «Ով ատրճանակ հանի՝ տեղում սատկացնելու ենք, առանց զգուշացնելու»,- Նաիրիի այս մի սպառնալիքն էլ թերեւս թելադրված էր այն գիտակցությամբ, որ պատգամավորների մեջ բազմաթիվ էին «կռված տղաները» եւ հավանաբար զինված էլ կլինեին։ Երեւի այսպե՞ս է բացատրվում նախկին ազատամարտիկ պատգամավոր Արմենակ Արմենակյանի հետ պատահածը, որին սպանել էին միջանցքում։
Եվս մի մանրամասն. կառավարության այս հարցուպատասխանին Արմեն Դարբինյանից եւ Վարդան Օսկանյանից բացի (վերջինս ԱՄՆ պատվիրակությանն էր ընդունում) չէին մասնակցում նաեւ ուժային նախարարներ Վաղարշակ Հարությունյանն ու Սերժ Սարգսյանը։ Վերջինիս առիթով Նաիրի Հունանյանը բարձրաձայն ափսոսանք արտահայտեց, թե ինչո՞ւ այստեղ չէ…
Դահլիճում չէր, բայց հետո պատուհանից՝ ԱԺ մտնելիս տեսա Վահան Շիրխանյանին։ «Առողջապահության նախարարն եմ, թույլ տվեք ծանր վիրավորներին օգնել»,- Հայկ Նիկողոսյանի այս խնդրանքը հարգեցին։ Նա, արդյունաբերության նախարար Հայկ Գեւորգյանը եւ Խոսրով Հարությունյանը կարծես միակն էին կառավարությունից, որոնց հաջողվեց դուրս պրծնել։
«Ես ոչ մեկի չեմ ուզում սպանել։ Մենք հա՛յ ենք։ Սրանք հայ չէին,- ինչ-որ մեկին բացատրում էր Նաիրի Հունանյանը,- ինչ որ անում ենք՝ ժողովրդի համար է։ Ուղղակի վճռականություն է պետք, որ արդարություն, օրենք հաստատենք էս երկրում՝ սենց չի լինի»։
Բավական հանդարտ, նույնիսկ ընկերաբար Նաիրի Հունանյանի գործակիցները զրուցում էին պատգամավորների հետ. «Ժողովուրդ ջան, չե՞ք գտնում, որ ազգը, իրոք, մեղք է, բա հավաքվում եք ստեղ, լռում, ոչ մեկդ մի հատ ձեն չեք հանում։ Հիմա իմ ջահել կյանքը ձեզ՝ ինձ խփեն էլ, էլի ոչինչ, էնքան, որ իմանամ՝ ազգս ապրելու է»,- սա կարծես Նաիրիի քեռին էր՝ Վռամ Գալստյանը։
«Կոչ եմ անում ներկայիս իրավիճակին հնազանդվել։ Ժողովրդին նույնը՝ խառնաշփոթություն հայրենիքում չստեղծել։ Ինչ վերջ կունենա՝ թող ժողովուրդը գնահատական տա։ Բոլորդ այստեղ ժողովրդից ընտրվածներ եք՝ ամենակարեւորը, խնդրում եմ, սառնասրտություն եւ՝ հնազանդվել ներկա իրավիճակին։ Խնդրում եմ անվտանգության մարմիններին՝ շենքին մոտիկ չգաք, արյունահեղություն չլինի՝ ինչ որ եղավ, բավական ա»,- սա էլ խմբի անդամներից մեկի հայտարարությունն էր։
Հենց Նաիրի Հունանյանի հորդորով՝ հանգստության կոչ անել, որ անվտանգության մարմինները ոչինչ չձեռնարկեն՝ Լեոնիդ Հակոբյանը մոտեցավ խոսափողին։ Ճիշտ է, Նաիրի Հունանյանը նաեւ բազմիցս պատվիրեց ժողովրդին կոչ անել, որ ԱԺ գան, բայց Լեոնիդ Հակոբյանը տեղի չտվեց եւ միայն ասաց. «Խնդրում եմ համապատասխան օրգաններին՝ չմոտենալ Ազգային ժողովի շենքին։ Ստեղծված իրավիճակում միակ ելքն այն է, որ մենք կարողանանք չխառնվել, հանգիստ, որ կարողանանք կարգավորել այն իրավիճակը, որ ստեղծվել է։ Խուճապը կարող է մեզ ավելի մեծ վնաս տա։ Հանգստություն եւ համբերություն»։
Հաջորդը հայտարարության համար խոսափողի մոտ թողեցին Գագիկ Կոստանդյանին. «Որպես միլիցիայի նախկին աշխատող, բարձրաստիճան սպա, կոչ եմ անում իմ կոլեգաներին՝ այստեղ լուրջ իրավիճակ է եւ լուրջ մարդկանց հետ գործ ունենք։ Մարդիկ, որոնք հավանաբար կռված են ու գիտեն ե՛ւ զենքի, ե՛ւ կյանքի արժեքը։ Խնդրում եմ զգոն լինել։ Բանակցությունների միջոցով միայն կարելի է մնացածի կյանքը փրկել»։ Ի դեպ, Նաիրի Հունանյանը մեկ էլ Արտաշես Գեղամյանին էր փնտրում՝ բացակա էր։
Հաջորդը խոսափողի մոտ հրավիրեցին Ռուբիկ Հակոբյանին։ Նրա, Ռոլանդ Շառոյանի եւ այլ դաշնակցականների աջակցության վրա շատ էր ապարդյուն հույս դնում ՀՅԴ-ից հեռացված Նաիրի Հունանյանը։ Եվ, ի դեպ, ըստ որոշ լուրերի, այն վերոհիշյալ Հրանտը, որին պատվիրում էր զանգել Վազգեն Սարգսյանի սպանությունից անմիջապես հետո՝ ՀՅԴ Հայաստանի ԳՄ անդամ Հրանտ Մարգարյանն էր, որը հետո անգամ փորձել էր հանդիպել Նաիրիի հետ, բայց ճիշտ չէր համարվել։ Ինչեւէ։
Ռուբեն Հակոբյանը, դիմելով ժողովրդին՝ կրկնեց մյուսների հորդորները մի էական տարբերությամբ. «Առաջին խնդրանքը, որ ունեմ՝ ԱԺ-ի շենք ոչ ոք մուտք չգործի։ Մուտք գործելը հղի է… շատ ավելի ծանր իրավիճակ է ստեղծվելու։ Բոլորդ քաղաքական ակտիվություն այժմ դրսեւորեք՝ դուրս եկեք։ Եվ միակ պայմանը, որ այսօր կարող է որոշակի նորմալ վիճակ ստեղծի՝ բանակցություններն են»։
Անծանոթ եւ չներկայացած մի պատգամավոր նույնպես բանակցությունների մասին խոսեց։
Հետո լսվեց, որ պայմանավորվում են մեկ ժամ առաջ սպանվածների մարմինները միջանցք դուրս բերելու մասին։ Այս պահից արդեն որոշակի ոչինչ չէր լսվում՝ խառը եւ միաժամանակյա խոսակցություններ էին։ Պատգամավորները կարծես հաղթահարել էին առաջին ցնցումը եւ փորձում էին համոզել, թե զենքով հարցեր լուծել չարժե եւ այլն։ «Օրենքի առջեւ պատասխան ենք տալու՝ դուք էլ, բոլորս էլ»,- սա էլ Նաիրի Հունանյանի գործակիցներից մեկի արձագանքն էր։
Որոշակի լսվեց մեկ էլ սա՝ «Ոչ ոք չմոտենա պատուհաններին՝ կկրակենք (…)։ Եթե ցանկանում եք, որ նոր արյուն չթափվի՝ օպերատորական սենյակներում գտնվող տեխնիկական աշխատողները թող դուրս գան դահլիճ»։ Վերջին հայտարարությունը ստիպեց մեզ՝ գրադարանի դուռը բազկաթոռներով փակած երեք կանանց, դուրս գալ։
Խորհրդարանի շենքի առջեւ զինվորներ էին, պատանդ մնացածների սարսափահար հարազատները։
ԱՆՆԱ ԻՍՐԱՅԵԼՅԱՆ
