Որոշ ժամանակ անց պատմության մեջ գալիս է մի պահ, երբ այն իդեալը, որին պետք է ձգտել, դառնում է կամ անհասանելի, կամ էլ՝ նույնիսկ անցանկալի, եւ նրան փոխարինում է ակտիվ զանգվածի իդեալը՝ գալիս է գորշության ժամանակաշրջանը: Զանգվածի այդ իդեալը չափազանց պարզ է. եղիր մեզ նման, վեր-վեր չթռնես, չփորձես ուրիշներից բարձր լինել: Իսկ եթե դու, ի դժբախտություն քեզ, տաղանդավոր ես, թաքցրու քո տաղանդը: Եվ ահա Հռոմում, լեգեոներների միջավայրում սկսում են սպանել իրենց հրամանատարներին այն բանի համար, որ նրանք ստիպում էին ենթականերին կարգապահություն պահպանել եւ արիաբար կռվել: Այդ լեգեոներները արիաբար կռվել գիտեին, բայց չէին ուզում, որ իրենց հրաման տային, իրենց ղեկավարեին: Նրանք կարծում էին, որ իրենցից ամեն մեկը կարող է լինել թե՛ կայսր, թե՛ կոնսուլ, թե՛ ցենտուրիոն: Ահա Պողոսը, ահա Պետրոսը՝ իսկ ինչո՞ւ ոչ ինքը: Շատ էլ լավ տղա է, երեկ հետը մի թունդ խմել եմ՝ եկեք նրան դարձնենք:
Արդյունքում՝ արտագաղթ, բնակչության կրճատում, համակարգի դիմադրողականության անկում: Համակարգի ներսում կատարյալ անկարգություն է տիրում: Քանի որ տնտեսական բնականոն զարգացումն այլեւս հնարավոր չէ, դիմում են բռնագրավմանը: Հարուստներին սկսում են ժողովրդի թշնամի կոչել, նրանց գլխատում են, բռնագրավում են գույքը, այն շատ արագ վատնում եւ գիշերն անցնում են հաջորդին:
ԼԵՎ ԳՈՒՄԻԼՅՈՎ,
1990 թ.
