Հարցազրույց ԿԲ նախագահ Տիգրան Սարգսյանի հետ
-Ֆինանսական քաղաքականությունը 1998 թ. հիմնված էր ինֆլյացիայի 9 տոկոս կանխատեսման վրա, սակայն տարվա ընթացքում դիտվել են դեֆլյացիոն միտումներ։ Ի՞նչ գործոններով էր պայմանավորված 1998 թ. «զսպված» ինֆլյացիան։
-Կենտրոնական բանկը ամեն տարի, պետական բյուջեի մասին օրենքի հանձնարարականից ելնելով, մշակում է ինֆլյացիոն սցենար եւ դրա ապահովման նպատակով դրամական զանգվածի եւ դրամական բազայի համապատասխան քանակական ցուցանիշներ։ ԿԲ-ն 1998 թ. հիմնականում հետեւել է իր կողմից ծրագրված ցուցանիշներին, սակայն փոխվել են տնտեսական պայմանները։ Այսպես՝ ներքին համախառն արդյունքի ավելի բարձր աճը (6,5 տոկոս հունվար-նոյեմբերին, տարեկան նախատեսված 5,2 տոկոսի դեպքում) որոշ չափով չեզոքացրել է դրամական ագրեգատների աճի ինֆլյացիոն ազդեցությունը։ Դրամի արժեզրկման ավելի ցածր մակարդակը՝ 4,5 տոկոս, նախատեսված 10 տոկոսի փոխարեն, այն էլ՝ հիմնականում հոկտեմբեր-նոյեմբեր ամիսներին, ինչպես նաեւ Ռուսաստանից ներկրվող ապրանքների ավելի ցածր գները պայմանավորեցին ներմուծված ապրանքների գների համեմատական կայունությունը։ Իսկ գյուղատնտեսությունում ստացված բարձր բերքը եւ առաջին կիսամյակում պետական բյուջեի հավելուրդը (այսինքն՝ չօգտագործված դրամական միջոցների առկայության փաստը) նպաստել են ներքին գների դեֆլյացիային։
Այս առումով ինֆլյացիայի հաշվարկման որոշ մեթոդական վիճարկելի խնդիրներ կան սեզոնային գործոնների ազդեցության հաշվարկման հարցում։ Հարկ է նշել նաեւ, որ չնայած դրամական ընդհանուր զանգվածի 24,8 տոկոս աճին, նրա դրամային մասերը աճել են ավելի դանդաղ տեմպով եւ չեն հասել ծրագրված առավելագույն ցուցանիշներին, իսկ աճը հիմնականում բաժին է ընկել արտարժութային դեպոզիտներին։ Այս գործոնների ազդեցությամբ ինֆլյացիան 9 տոկոսի փոխարեն կազմել է մինուս 1,3 տոկոս։ Սակայն ԿԲ-ն խուսափել է ավելցուկային լիկվիդայնության ստեղծումից (էմիսիայից -Ս.Ա.), քանի որ լրացուցիչ դրամները անմիջապես հայտնվում են դրամական շուկայում եւ ճնշում ստեղծում փոխարժեքի վրա։ Այդ պատճառով վարվել է ավելի կոշտ քաղաքականություն, որի նպատակը ոչ թե ինֆլյացիա ստեղծելն էր, այլ դրամական ագրեգատների անցանկալի աճի կանխումը։ Շատ կարեւոր է ընդգծել, որ 1998 թ. միջին սպառողական գների հարաբերակցությունը 1997 թ. միջին սպառողական գներին, այսինքն՝ դեֆլյատորը կազմել է 8,7 տոկոս։ Իսկ դա նշանակում է, որ 1998 թ. տեղի չի ունեցել գների անկում 1997 թ. նկատմամբ։
Կարդացեք նաև
-Սեպտեմբերից հետո ԿԲ-ն մի քանի անգամ դիսկրետ վարկեր է տրամադրել կառավարությանը։ Ի՞նչ ազդեցություն է թողել դա դրամավարկային քաղաքականության ծրագրված ցուցանիշների վրա։
-Դիսկրետ վարկի (կարճաժամկետ վարկի տեսակ, որը պետք է մարվի նույն եռամսյակի ընթացքում -Ս.Ա.) տնտեսագիտական իմաստն այն է, որ հարթեցվի պետական եկամուտների ստացման անհավասարաչափությունը, որն իր հերթին բացասաբար է անդրադառնում ծախսերի կատարման անընդհատության վրա։ Սակայն այս առումով դիսկրետ վարկերը պետք է դիտել որպես ժամանակավոր գործիք. առաջնայինն այստեղ պետական կարճաժամկետ պարտատոմսերն են։ Դրա համար պահանջվում է արժեթղթերի երկրորդային շուկայի զարգացում։ Քանի որ խնայողությունների մակարդակը մեզ մոտ ցածր է, բանկերից բացի, փաստորեն, չկան այլ ֆինանսական կազմակերպություններ, ԿԲ-ն փորձելու է 1999 թ. նախաձեռնություն հանդես բերել ՊԿՊ-երի երկրորդային շուկայի ձեւավորման համար, ինչը կթուլացնի դիսկրետ վարկերի նկատմամբ կառավարության պահանջը։ Ընդհանուր առմամբ 1998 թ. ընթացքում, այն էլ հիմնականում երրորդ եւ չորրորդ եռամսյակներում, կապված կառուցվածքային բարեփոխումների վարկի (SAC) մասնաբաժնի ստացման խնդիրների հետ, կառավարությանը տրամադրվել է 20,1 մլրդ դրամ դիսկրետ վարկ, նվազագույնը՝ 17, առավելագույնը՝ 60 տոկոսով։ Մարումը տարեվերջում կատարվել է SAC-ի հաշվին։ Ծրագրված ցուցանիշների, առաջին հերթին՝ դրամական ագրեգատների էական շեղումներ դիսկրետ վարկերի տրամադրման հետեւանքով 1998 թ. տեղի չի ունեցել։
-ԿԲ-ն 1998 թ. փոխեց վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքի հաշվարկման մեթոդը։ Սակայն տպավորություն է, որ տոկոսի նորմայի կարգավորմանը դրամավարկային քաղաքականության իրականացման առումով ԿԲ-ի կողմից դեռեւս գերակայություն չի տրվում։
-Հաշվի առնելով, որ Հայաստանում արժեթղթերի եւ կապիտալի շուկաները գտնվում են զարգացման ցածր մակարդակի վրա, իսկ տոկոսադրույքների փոխանցման մեխանիզմը դեռեւս թույլ է գործում, դրամավարկային քաղաքականության իրականացման տեսանկյունից ԿԲ-ն առայժմ գերակայությունը տալիս է դրամի առաջարկի կարգավորմանը։ Նոր մեթոդով հաշվարկվող վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքն իրենից ներկայացնում է ԿԲ ֆինանսական գործառնությունների եւ շուկայական տոկոսադրույքների միջինացված ցուցանիշ։ Իր այդ իմաստով, չնայած այն հաշվարկային մեծություն է, սակայն կարեւոր է դրամավարկային քաղաքականության գնահատման համար։ 1999 թ. դրամավարկային քաղաքականության ծրագրով տարեվերջին վերաֆինանսավորման տոկոսադրույքը ենթադրվում է, որ կկազմի 22-25 տոկոս, 1998 թ. վերջի 35-40 տոկոսի դիմաց։
-Հայաստանի առեւտրային բանկերը շարունակում են գործել բարձր տոկոսային միջավայրում։ Որոշ բանկեր արտարժութային ավանդներ են ընդունում անգամ 30 տոկոսով։ Ինչպե՞ս կգնահատեք բանկային համակարգը հուսալիության եւ ռիսկայնության տեսանկյունից։
-Վերջին երկու տարիների ընթացքում տեղի է ունեցել դեպի բանկային համակարգ արտարժութային դեպոզիտների զգալի հոսք, որը, կարծում եմ, բանկերի հանդեպ վստահության աճի հետեւանք է։ Այսպես, առեւտրային բանկերում դեպոզիտները 1998 թ. ավելացել են 37 տոկոսով, հասնելով 55,7 մլրդ դրամի, որը հիմնականում բաժին է ընկնում արտարժութային դեպոզիտներին։ Դրան, իհարկե, նպաստում են միջազգային շուկայի համեմատ ձեւավորված ավելի բարձր տոկոսադրույքները, սակայն ներկայումս գերակշռում են դրանց նվազման միտումները։ Ցավոք, դրամով արտահայտված դեպոզիտների էական աճ չի արձանագրվում, որը նաեւ հետեւանք է, ես կասեի՝ «դոլարիզացված մենթալիտետի»։ ԿԲ-ն կարգավորում եւ վերահսկում է ոչ միայն բանկերի արտարժութային պարտավորությունները, այլեւ դրան համապատասխան ձեւավորված արտարժութային ակտիվները (տնտեսական նորմատիվների միջոցով), որ իրական երաշխիքներ է պարունակում այդ պարտավորությունների կատարման համար։ Պայմաններն այսօր Հայաստանում այնպիսին են, որ հարստանալ կարող են այն մարդիկ, ովքեր մտածելու են վաղվա օրվա մասին՝ ընթացիկ իրավիճակից առավելագույն օգուտներ քաղելու փոխարեն։ Ընդհանրապես, ես 1998 թ. համարում եմ ֆենոմենալ տարի բանկային համակարգի համար՝ բանկերի ընդհանուր կապիտալը 17 միլիարդից հասել է մինչեւ 26 միլիարդ դրամի, ինչը բանկային համակարգի ակտիվության եւ հուսալիության աճի վկայություն է։
-Ինչպիսի՞ ճշգրտումներ կարող է լինեն փոխարժեքի քաղաքականությունում 1999 թվականին՝ հաշվի առնելով Ռուսաստանից դոլարի ներհոսքի նվազումը։
-1999 թ. սպասվում են ոչ միայն մասնավոր տրանսֆերտների կրճատում Ռուսաստանից, այլեւ՝ այդ երկրից ապրանքային հոսքերի ավելացում, ինչն, անշուշտ, բացասաբար է անդրադառնում Հայաստանի վճարային հաշվեկշռի վրա։ 1999 թ. սկիզբը 1998 թ. սկզբից տարբերվում է նրանով, որ կատարվում է ավելի մեծ ծավալի բյուջե եւ առկա են սղաճային լուրջ սպասումներ։ Սակայն խնդիրները չեն փոխվում եւ ԿԲ-ն հակված է ապահովել ինֆլյացիոն սցենարը։ Բայց պետք է փաստել, որ արտարժութային սպասումները մնում են բացասական, ինչն, ի դեպ, այս տարվա հունվարին դրամի փոխարժեքի անկման հիմնական պատճառն է։ Սակայն դա ժամանակավոր բնույթ է կրում։ Բանկերն ունեն բավարար քանակությամբ արտարժույթ իրենց հաճախորդներին սպասարկելու համար։ Ավելին՝ նրանց արտարժութային դիրքը կտրուկ լավացել է՝ ավելի երկարել է, նվազագույնի են հասցվել արտարժութային ռիսկերը։ Իր հերթին ԿԲ-ն քայլեր է կատարել, որի հետեւանքով կանխիկ դրամը հունվարին 4 մլրդ դրամով նվազեցվել է եւ շուտով պահանջ է առաջանալու դրամի նկատմամբ, ինչը կստիպի բանկերին վաճառել կուտակված արտարժույթը։
Հիշեցնեմ նաեւ, որ ԿԲ-ն դեռեւս անցյալ տարվա մայիսին հայտարարություն է արել ֆինանսական շուկայում իր գործունեության վերաբերյալ, որի էությունը հետեւյալն է. ԿԲ-ն հանդիսանում է վերջին ատյանի վարկատու եւ վերջին ատյանի արտարժույթ վաճառող, այսինքն՝ արտարժույթի ամենաթանկ վաճառողն ենք եւ բանկերը ամենավերջում միայն պետք է դիմեն ԿԲ-ին։
Հարցազրույցը՝ ՍԱՄՎԵԼ ԱՎԱԳՅԱՆԻ
