ՍԱ ԵՐԵՎԱՆՆ Է,

ՍԱ ԵՐԵՎԱՆՆ Է, ՈՍՏԱՆԸ ՀԱՅՈՑ… Որքան գաղտնիք կա ոստանում այդ գոց… Ի՞նչ գաղտնիք կարող է լինել ոստանիկ քաղաքում, որն ահա 2780 տարի շարունակ աշխարհի տեսողության դաշտում է։ Երեւանը խխունջի նման գոցված չէ պատյանում։ Բաց է ու սրտաբաց։ Ընդամենը երեք ամիս առաջ նա կրկին իր սիրտը բացեց աշխարհի առաջ եւ օպերայի թատրոնի շենքում հարյուրավոր հյուրեր ընդունեց աշխարհի բոլոր ծայրերից։ Մեր լրագրողներից ոմանք ներկա էին ճոխ հանդիսույթին եւ տեսան, թե ինչպես, ի թիվս այլ հուշանվերների, հյուրերին բաժանվեց նաեւ շքեղ կազմով մի գիրք՝ «Սա Երեւանն է, ոստանը հայոց» վերնագրով։ Հեղինակ՝ Ռաֆայել Ավագյան։ Տպագրվել է «Երեւան» հիմնադրամի միջոցներով։ «Գաղտնիք» ու «գոց» բառերը ահա այդ գրքին են վերաբերում։ Հոբելյանական օրերին մենք հնարավորություն չունեցանք գրախոսելու այն, որովհետեւ տպագրիչները պարզապես չէին հասցրել հրապարակ հանելու Էրեբունի-Երեւանի 2780- ամյակին նվիրված եռալեզու (հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն) այդ հիշատակարանի ամբողջ տպաքանակը։ Այսօր, երբ ազդօրինակների լույսընծայումից ավելի քան երեք ամիս է անցել, դարձյալ չունենք այդ հնարավորությունը, քանի որ, ինչպես ասում են, անունը կա՝ ամանում չկա։ Փոխարենը զանազան խորհրդավոր լուրեր են պտտվում այդ գրքի շուրջ, որն էլ մեզ ստիպեց անդրադառնալ դրանց։ Չար լեզուները նախ տարածեցին, թե գրքի ամբողջ տպաքանակը փակի տակ է։ Ինչո՞ւ, ի՞նչ է պատահել։ Չլինի՞ թե նորից գլուխ է բարձրացրել այն ահարկու հիմնարկը, որին «Գլավլիտ» էին ասում… Մինչ կոմպետենտ մարմինները կպարզեին Գլավլիտային առեղծվածը, մենք լրագրողական պրպտումներ կատարեցինք ու պարզեցինք, որ ի սկզբանե կասկածանքների տեղիք է տվել մի անմեղ բացթողում։ Հրապարակի՞չը, թե՞ տպագրիչը պարզապես «մոռացել» էին նշել գրքի տպաքանակին վերաբերող պարտադիր տվյալները։ Շարքային ընթերցողներից ոչ ոք երեւի ուշադրություն չդարձներ այդ «անմեղ վրիպակին», եթե գրահրատարակչական գործին քաջածանոթ մարդիկ թափանցիկ ակնարկներ չանեին, այդ առթիվ անցյալից հիշեցնելով դեպքեր, երբ նմանօրինակ «մոռացկոտությունը» ապօրինի շահույթների աղբյուր է ծառայել որոշ մարդկանց համար… Ուրեմն, «Գոց ոստանի» առաջին գաղտնիքը հենց այդ է՝ տպաքանակին վերաբերող տվյալների բացակայությունը, հակառակ պայմանագրային այն կետի, որով պարզորոշ նշված է՝ հայերենի համար՝ երեք հազար, ռուսերենի եւ անգլերենի համար՝ երկու հազարական օրինակ։ Պետք է ենթադրել, որ այդ «անմեղ մոռացկոտության» հետ է կապված նաեւ երկրորդ գաղտնիքը՝ ինչո՞ւ մինչեւ հիմա գիրքը վաճառքի չի հանվել։ Չէ՞ որ «Երեւան» հիմնադրամը, որքանով մեզ հայտնի է, զգալի գումարներ է ծախսել հոբելյանական գիրքը լույս աշխարհ հանելու համար։ Խոստովանենք, մեր այսօրվա սուղ պայմաններում այնքան էլ հեշտ չէ երեք լեզվով այսպիսի շքեղ հրատարակություն իրագործելը։ Իսկ վաճառքը, եթե բանիմացությամբ կազմակերպվեր, կարող էր ոչ միայն փակել ծախսերը, այլեւ շահույթ բերել։ Դրա համար «Երեւան» հիմնադրամը պետք է իրեն նեղություն տար ուսումնասիրելու գրքերի շուկան։ Այն էլ ոչ միայն մեզ մոտ՝ Հայաստանում։ Մասնագետների կարծիքով, այս գիրքը լիովին համապատասխանում է «արդյունահանվող ապրանք» շուկայական հասկացությանը՝ իր բոլոր չափանիշներով։ Նրա ռուսերեն եւ անգլերեն տարբերակները հնարավոր կլիներ հաջողությամբ իրացնել նաեւ Ռուսաստանի եւ Սփյուռքի գրաշուկաներում, եւ ձեռնարկը շահութաբեր կլիներ։ Այնինչ, «Երեւան» հիմնադրամը մատը մատին չի խփել իր արտադրանքը վաճառելու, եւ երբ հրապարակ է իջել ռուսերեն եւ անգլերեն հրատարակություններից հեղինակին հոնորար վճարելու անհրաժեշտության հարցը, բռնել է գլխացավանքից հեռու, հեշտ ճանապարհը. նա պարզապես «սառեցրել» է հեղինակին հասանելիքի վճարումը։ Այս միջոցը որքան էլ տարօրինակ ու ապօրինի՝ այսօր ոչ զայրույթ է առաջացնում, ոչ էլ զարմանք։ Մտավորականը, գրողը, արվեստագետը մեր պետական կառույցի բոլոր օղակներում անպաշտպան սուբյեկտ է, ով ուզի՝ կարող է կուժ ու կուլան նրա գլխին ջարդել… Մտավորականը ոչ փողատեր է, ոչ պաշտոնատեր, ոչ էլ գործատեր… Նա առհասարակ ոչ մի բանի տեր չի։ Պարզապես անտեր է։ Եվ ահա, «Երեւան» հիմնադրամը, որ շատ ու շատ լավ գործերի հեղինակ է, այսօր նույնպես բռնել է այդ ուղին՝ իր սեփական թերացումների ու սխալների համար մտավորականին տուժել տալու ճանապարհը։ Հիմնադրամի պատասխանատուները կոնկրետ այս պարագային ահա այսպես են մտածում՝ հեղինակի գիրքը տպագրելով, արդեն իսկ նրան մեծ շնորհ ենք արել, նպաստել ենք նրա համբավի տարածմանը, էլ ի՞նչ է ուզում մեզանից։ Այնինչ հեղինակը՝ 75-ը թեւակոխած տարեց ու հիվանդ, բայց համառ մի մարդ, գրական մրցանակի դափնեկիր Ռաֆայել Ավագյանը, որն, ի դեպ, իր գրական գործունեությամբ որոշակի նպաստ է բերել նաեւ մեր քաղաքին, բոլորովին այլ կարծիքի է։ Նա համոզված է, որ քաղաքապետարանը թերի է կատարել իր ստանձնած պարտավորությունները, խախտել 1996 թվականի մայիսից Հայաստանի Հանրապետությունում գործող հեղինակային իրավունքները եւ երկկողմ կնքված պայմանագրերը, որոնցով կարգավորված են հեղինակ-պատվիրատու հարաբերությունները։ Նա իրեն պահանջատեր է համարում՝ քաղաքապետարանի նկատմամբ։ «Ձեր արած շնորհը ձեր գլխին, համբավն էլ հետը, ես դրանց կարիքը չունեմ,- ասում է նա,- պայմանագրով գիրք եմ գրել՝ վարձս տվեք։ Առանց այն էլ ուշացրել եք, պետք է անցյալ տարվա հոկտեմբերին տայիք, այսօր Նոր տարվա հունվարի վերջն է։ Ես հիվանդ մարդ եմ, պետք է գնամ բուժման… Հակառակ դեպքում, հատուցում կպահանջեմ նաեւ բարոյական վնասի համար»։ -Այ քեզ բան,- զարմանում են «Երեւան» հիմնադրամի պատասխանատուները,- ինչ աներես մարդիկ են այս հեղինակ կոչվող սուբյեկտները… Այ ընկեր, բա մտավորականն այդքան հետամնաց կլինի՞… Մոռացե՞լ ես Ավետարանի խոսքը՝ «Գրողը ապրում է ոչ թե հացով, այլ փառքով»։ ՍԱԹԻԿ ՍԵՅՐԱՆՅԱՆ