Ասաց բանաստեղծ Հրաչյա Բեյլերյանը
Վերջին ամիսներին «Նոր-Դար» ամսագրից հեռացան աշխատակիցներ Աշոտ Խաչատրյանը, Մարինե Պետրոսյանը, վերջերս էլ՝ Հրաչյա Բեյլերյանն ու Վարդան Ֆերեշեթյանը։ Այս հանգամանքը լուրջ մտորումների տեղիք տվեց եւ որոշ պարզաբանումների համար որոշեցինք դիմել բանաստեղծ Հրաչյա Բեյլերյանին։
Խորհրդային կարգերը փլուզվեցին, սակայն նույնը մնացին համակարգերն ու այդ համակարգերի գաղափարախոսությունները։ Չեղավ մի որոշակի ազգային գաղափարախոսություն, ծրագիր, ըստ որի հնարավոր լիներ կատարել այդ անցումը (խորհրդայինից)։ Շատ կառուցվածքներ անմիջապես մասնատվեցին եւ դրանց փոխարեն, կարծես թե, ստեղծում կամ փորձում են նորը ստեղծել, իսկ շատ համակարգեր էլ մնացին եւ ուզում են նոր բովանդակությամբ եւ նոր իմաստով լցնել հին համակարգը, մանավանդ, դա շատ լավ նկատվում է մշակույթի ոլորտում։
-Մնացել է այն համակարգը, որը կոմունիստները ժամանակին ստեղծել էին, որպեսզի միանշանակորեն գաղափարապես իշխեն ժողովրդին,- ասում էր բանաստեղծ Հրաչյա Բեյլերյանը։ – Մի խոսք կա, որ «ձուկը գլխից է հոտում»։ Եթե ինչ-որ բան փոխում ես, պետք է գլխից սկսել։ Եթե մի ամբողջ հասարակարգ, համակարգ ես փոխում, պետք է նախեւառաջ գաղափարախոսությունը փոխես։ Հիմա հին գաղափարախոսությունը, հարաբերությունների հին համակարգը փոխվել եւ հարմարվել է այս նոր վիճակին։ Այլեւս չկան նախկին սոցիումային եւ տնտեսական բոլոր կարգի այդ հարաբերությունները, եւ դեռեւս չկան, այսպես կոչված, դեմոկրատական հարաբերությունները։ Այն, ինչը հիմա տեղի է ունենում՝ շուկա է։ Առաջ Մոսկվայից վախենում էին, որովհետեւ վերեւից միասնական ճնշում կար, հիմա ոչ մեկից չեն վախենում, ով ինչ ուզում, անում է։ Երբ այնպիսի հասարակություն է ստեղծվում, որտեղ բոլորը ձգտում են իշխանության, նշանակում է՝ այդ հասարակությունն արդեն հիվանդ է։
Կարդացեք նաև
Յուրաքանչյուրը պետք է իր գործով զբաղվի։ Իսկ երբ ե՛ւ կոշկակարը, ե՛ւ գրողը, ե՛ւ նկարիչը, բոլորը ձգտում են իշխանության, ուզում են դառնալ տարբեր մակարդակի դեպուտատներ եւ այլն, նշանակում է, որ տվյալ հասարակությունը վատառողջ է։ Հիմա մենք, ցավոք, այդ ծանր վիճակում ենք գտնվում, որն էլ առաջին հերթին հարվածում է հենց մտավորականներին։ Գրողը պետք է իր գործով զբաղվի, որի համար հարկ է ինչ-որ տարրական նախապայմաններ ստեղծել։ Սովետի ժամանակ էլ չունեինք, այսպես կոչված, պրոֆեսիոնալ գրողի կարգավիճակ։ Եթե Գրողների միության անդամ էիր, արդեն իսկ համարվում էիր պրոֆեսիոնալ գրող, բայց այն ժամանակ էլ, ով կարողանում էր, սրանից-նրանից վիթխարի հոնորարներ էին կթում։ Մինչեւ մեկ գրքույկ էինք տպագրում, կյանքներս ուտում էին։ Իմ առաջին գրքույկը 4-5 տարի ուշ լույս տեսավ միայն այն պատճառով, որ ինձ ստիպում էին Վիետնամին վերաբերող բանաստեղծություն գրել եւ մեղադրել ամերիկացիներին՝ Վիետնամ մտնելու առիթով։ Իսկ ես չէի գրում, եւ այդպես ձգձգվեց…
Իսկ հիմա մեկ այլ ահավոր բան է կատարվում՝ ով փող ունի՝ գիրք է տպում։ Այն ժամանակ՝ լավ թե վատ, կոմունիստները չափանիշ ստեղծել էին, եւ դրանց կողքից, իրոք, լավ արժեքներ էին սպրդում։ Իսկ այսօր բացարձակապես որեւէ չափանիշ չկա՞ եւ դժվար է այս պայմաններում գրողի, արվեստագետի համար մաքուր, ազնիվ մնալ, իր գործն անել եւ իր գործով ապրել։ Բոլորս էլ ստիպված ենք մեզ դեսուդեն գցել՝ սոցիումային մեր խնդիրները ինչ-որ չափով ապահովելու համար, նաեւ հնարավորություն ունենալ՝ զբաղվելու այն գործով, որին կարծես թե կոչված ենք։ Չի կարող այս վիճակը չանդրադառնալ նաեւ գրականությանը։ Այս ամենի կողքին աբսուրդն ավելի է խորանում, երբ հորթային հիացումներ ես լսում կողքից, հենց Գրողների միությունից, Աբգար Ափինյանից, թե՝ մենք համաշխարհային գրականություն ենք ստեղծում, պոետների հանրապետություն եւ այլն…
-Այսօր ի՞նչ գրականություն է ստեղծվում, ի՞նչ նոր որակներ են առաջ գալիս, որոնք չեն եղել խորհրդային շրջանում։
-Հենց սովետը փլուզվեց, պարզվեց, որ ռուսները դարակներում կուտակած արժեքավոր ահագին անտիպ գործեր ունեն։ Իսկ մեզ մոտ այդ կուտակումները չկային։ Հիմա մենք մի քիչ ուշացած, կարծես թե ուզում ենք վազքով հասնել արդեն անցած գնացքի հետեւից։ Այս անախրոնիզմը հիմա մեր գրականության մեջ առկա է։ Մտածողության նոր համակարգ չկա, նախկինում ընդհանրապես չկար մտածողություն, մեր փոխարեն մտածում էր կուսակցությունը։ Այսօր ընդհանրապես գրական մթնոլորտն է բացակայում, կարելի է ասել՝ կան «թայֆաներ»։ Երկար ժամանակ Գրողների միությունը հրատարակչություն չուներ, ավելի խայտառակ բան չէր կարող լինել։
-Մի քանի հեղինակներ են միշտ տպագրվում «Նոր-Դար» ամսագրի հրատարակչությունում։ Ինչո՞ւ։ Մի՞թե այդ մեծ թվով Գրողների միությունում այդ մի քանի գրողներն են։
-Այնպես է ստացվել, որ, ասես, «Նոր-Դարը» մեկ այլ Գրողների միություն լինի Գրողների միության մեջ։ Այնտեղ հավաքվել են քիչ թե շատ կարող ուժեր, որոնց համար նպատակահարմար է «Նոր-Դարում» աշխատել։ Դա նրանց հնարավորություն է տալիս իրենց գրքերն այնտեղ նույնպես տպագրելու։ Շատ դժվար է ասել՝ դա լավ է, թե վատ՝ որովհետեւ բերում եւ ստեղծում է որոշակի ճաշակ, իսկ այնտեղ՝ ամսագրում, շատ անհավասար գործեր են տպագրվում ե՛ւ պոեզիայի, ե՛ւ արձակի բաժնում։ Չափանիշներ չկան, այն, սովորաբար, սահմանում է գլխավոր խմբագիրը (Աբգար Ափինյանը), իսկ նրա ճաշակը, մեղմ ասած, վիճելի է։ Իսկ կոպիտ ասած… դե լավ, կոպիտ չասենք…
-«Նոր-Դարում» դուք թարգմանչական բաժինն էիք տնօրինում, ինչպե՞ս կբնութագրեք այսօր թարգմանչական արվեստը մեզ մոտ։
-Ի տարբերություն ռուսների, մենք թարգմանչական школа չունենք։ Այն ժամանակ թարգմանչաց տոներ էին անում, վերջերս էլ արեցին, բայց դրանք ավելի շատ «միջոցառումներ» են, ասենք՝ կոմսոմոլի ժողով։ Ես շատ կուզենայի, որ պրոֆեսիոնալ թարգմանիչներ ունենայինք։ Վիթխարի գրականություն կա այսօր, որը չի թարգմանվել հայերեն։ Ի դեպ, մենք նաեւ ընտրելու ճաշակ չունենք։
-Ինչո՞ւ դուրս եկաք «Նոր-Դարից»։
-Աբգար Ափինյանն ասում էր՝ անփոխարինելի մարդիկ չկան, եւ շատ զարմանալի է, որ նա դեռ ստալինյան այդ կարգախոսով է առաջնորդվում։ Պատճառները շատ են. անհամատեղելիության խնդիր կար։ Ես այնտեղ աշխատում էի, որովհետեւ նախ հնարավորություն էի ունենում իմ սիրած գործով զբաղվելու, հետո ինչ-որ չափով նաեւ սոցիումի հարցեր էին լուծվում։ Հետագայում դեպքերի ընթացքը ցույց տվեց, որ սխալվել եմ։ Ես չեմ կարող այդ մարդու հետ աշխատել եւ զարմանում եմ, թե ինչպես կարելի է հանդուրժել այնտեղ տիրող մթնոլորտը եւ Ա. Ափինյանի «գրական» գոյությունն ընդհանրապես։ Սույն Ափինյանը փորձում է դեմոկրատ խաղալ, բայց իր ճաշակն է թելադրում, շատ հաճախ նույնիսկ ոչ թե թելադրում, այլ պարտադրում։ Երբեք ոչ մեկի հետ չի խորհրդակցել, թե ինչու է գրում իր անհեթեթ խմբագրականները «Նոր-Դար» ամսագրում, չէ՞ որ բոլորիս անունից է գրում, իսկ այնտեղ ինչ-որ «պոետական հանրապետությո՜ւն» է հռչակում, ազգային գաղափարախոսության մասին է բարբաջում եւ համապատասխան «ծրագիր» առաջադրում։ Մի կողմից, զավեշտական է, մյուս կողմից՝ կարծես թե օրինաչափ, որովհետեւ, եթե ներկա միջավայրն է տիրում՝ նա պետք է որ լինի «զորահանդեսի հրամանատարը»։ «Նոր-Դարում» 20-25 հոգի են աշխատում։ Պարզապես փող է տալիս (արտասահմանից գրողների անունով հավաքած, բոլոր գրողների, ոչ միայն «Նոր- Դարում» աշխատող -Լ.Ս.), որը կարծես թե վատ չէ, բայց ինչի՞ հաշվին է դա արվում՝ գրական ճաշակի, գրական մթնոլորտը «ափինյանիզացնելու» հաշվին։
Ա. Ափինյանին թվում է, թե նա կարող է մարդկանց գումարով պատժել ինչ-ինչ զանցանքների համար, որոնք կապ չունեն խմբագրության աշխատանքների հետ։ Դուրս եմ եկել իմ դիմումի համաձայն, սակայն վերջում ոչ միայն ազատվելու նպաստ, այլեւ աշխատավարձ էլ չի տվել ո՛չ ինձ եւ ո՛չ էլ Վարդան Ֆերեշեթյանին, բացի այդ, անընդհատ պահումներ էր անում։ Հարցն ամենեւին էլ սրանում չէ, այլ այն, որ նա միահեծան, ինքնիշխան ձեւով լուծում է գրականության եւ խմբագրության հետ բացարձակապես կապ չունեցող հարցեր…
Գրողների միության շրջանակներում իրականացվող միջոցառումներին եւ հրավերքներին (նույնիսկ նախագահական), չգիտես ինչու, շարունակ օրինաչափորեն միշտ միեւնույն անուններն են հիշատակվում։ Տպավորություն է ստեղծվում, թե ներկայիս ստեղծված այդ «ջոկատը» խուսափում է նոր անուններ արձանագրելուց եւ «մուտքագրելուց» Գրողների միության, այսպես ասած, իրենց «խիստ սահմանափակ» անդամացուցակը։ Հրաչյա Բեյլերյանի Մանդելշտամի գրքի թարգմանությունը, որն այստեղ, թվում էր, մի ամբողջ մշակութային արժեք պիտի ներկայացներ, չնկատվեց։ Տարիներ առաջ նույնիսկ Մանդելշտամի երեկո կազմակերպեցին, որտեղ նաեւ ՌԴ դեսպանին էին հրավիրել եւ գովերգում էին գրքի թարգմանությունը, այնինչ, չէին հրավիրել (որքան էլ զարմանալի է թվում) թարգմանիչ Հրաչյա Բեյլերյանին։
Աբգար Ափինյան անունը մի քանի տարի առաջ գոնե գրական ասպարեզում ոչ ոք չգիտեր կամ շատ քչերը գիտեին։ Եվ հանկարծ Ա. Ափինյան անունով մեկը դառնում է Գրողների միության առաջին քարտուղար, հետո՝ «Նոր-Դար» ամսագրի գլխավոր խմբագիր, որի առաքելությունն, ասես, հայկական ավիաուղիներով մի պետությունից մյուսն անցնելը լինի եւ հայ գրողի անունով այստեղից-այնտեղից փող հավաքելն ու այստեղ մի քանի (իրենց ցուցակից, ըստ որի, նաեւ վերջերս Ծաղկաձորի Գրողների միության պանսիոնատում ՀՀ նախագահի հետ հանդիպման էին գնացել) գրողների գրքերի հրապարակումը մատնացույց անելով (ընդհուպ մինչեւ ՀՀ նախագահին) փորձում է ապացուցել իր պատկառելի համեստությունը, անսահման հոգատարությունն ու հայ գրողին ու հայ գրականությանը աջակից լինելու իր խիստ մտահոգությունը, որն ավելի շատ ասես ինչ-ինչ արարքների քողարկումը լինի։
ԼԻԼԻԹ ՍԵՅՐԱՆՅԱՆ
