-Այս մեկ ամսից ավելի Ձեր լռությունը պատճառաբանելու համար անընդհատ կեսկատակ հիմնավորումներ էիք ներկայացնում։ Իրականում ո՞րն էր պատճառը։
-Չնայած Երեւանից չեմ բացակայել, բայց ընդհանրապես համարում եմ, որ օգոստոսին նորմալ մարդիկ հանգստանում են։ Այդպես ինտենսիվ ասել-խոսելը, պատասխանելը… մի սահման է գալիս, որ մարդ ինքն իրենից էլ է զզվում, ընդդիմախոսներից էլ։ Համենայնդեպս, այդ ինտենսիվ բանավեճի, հարցուպատասխանի ընթացքում սառնասրտությունը կորչում է։ Եվ ճշմարտությունն էլ է կորչում։ Կրքերը շատ են լինում։
-Հիմա սառնասրտությունը վերագտե՞լ եք։
-Միայն իմ մասին չէի ասում։ Մամուլն էլ է պարապությունից սպորտային մոլուցքի մեջ ընկնում։ Արժեր մի քիչ դադար տալ, որ բոլոր կողմերը վերագտնեն սառնասրտությունը։ Կարծում եմ, որ իրոք չի կարելի քաղաքականացնել անձնական կամ հասարակական խոսք ու կռիվը, այն շիկացման աստիճանի վրա պահել միշտ։ Հիմք չկա դրա համար։ Հարցն այդքան սուր չէ։ Կյանքն այդքան հետաքրքիր չէ։
Կարդացեք նաև
-Չնայած նշեցիք, թե չեք ցանկանում այլեւս ընդդիմախոսներին պատասխանել, բայց այս շրջանում Ձեր վերաբերյալ բազմաթիվ լուրեր հրապարակվեցին, ասենք, Վահան Հարությունյանի հետ առերեսման ժամանակ վատանալու եւ այլնի վերաբերյալ։ Այս ամենի մեջ որքա՞ն ճշմարտություն կա։
-Ինձ երեք անգամ դատախազություն են կանչել։ Միակ ճշմարտությունն այդ է։
-Գրվել է միայն երկու անգամ կանչվելու մասին՝ առերեսման եւ Համբարձում Գալստյանի սպանության գործով իբրեւ վկա հարցաքննվելու։ Ե՞րբ են երրորդ անգամ դատախազություն հրավիրել։
-Հատկապես երրորդ անգամ նույն օրը հաղորդեցին՝ գլխավոր դատախազի սպանության օրն էր։ Նախորդ երկու դեպքերում անմիջապես չէին հաղորդել, որ ինձ կանչել են։ Առերեսումից առաջ ինձ մի անգամ էլ էին կանչել՝ Վահան Հարությունյանի նույն գործով որպես վկա ցուցմունքներ տալու։ Այդ առաջին անգամվա մասին չի գրվել։
-Ինչպե՞ս եք բացատրում, որ դատախազի սպանությունը եւ Ձեր այդ օրվա հարցաքննությունն անմիջապես զուգադրվեցին։
-Տարօրինակ բան չեմ տեսնում։ Բայց եթե այդ հաղորդագրության ոգով շարունակես՝ պիտի հարց տաս, թե «Արմենպրեսի» թղթակիցն ի՞նչ գիտեր, որ այդ օրը դատախազին սպանելու են ու հսկում էին՝ դատախազություն մտնելո՞ւ եմ, թե՞ չէ։ Պարզ է, որ պատահականություն է։ Բայց եթե աբսուրդի է վերածվում՝ կարելի է նաեւ այսպիսի հարցեր տալ։
-Չե՞ք ցանկանում մանրամասներ պատմել, թե ինչպես էին ընթանում հարցաքննությունները։
-Նախ, կարգ կա քննության ընթացքի մասին չխոսելու, մանրամասները չհրապարակելու վերաբերյալ։ Այդ կարգը խախտել միշտ միայն իշխանություններն են իրենց թույլ տալիս։ Հետո, իրոք անհրաժեշտություն չեմ տեսնում մանրամասները ներկայացնել։ Մանրամասներ չկան էլ։ … Վահան Հարությունյանին ՕՄՕՆ-ի հրամանատար էր նշանակել Աշոտ Մանուչարյանը։ Վրաստանում եւ Ադրբեջանում ՕՄՕՆ-ի հրամանատարները երկու անգամ պետական հեղաշրջում արեցին, կարեւոր էր, որ Հայաստանում դա չեղավ։ Չմոռանանք, որ Անդրկովկասի բոլոր պետություններում ՕՄՕՆ-ի հրամանատարը նախագահին, վարչապետին, պաշտպանության եւ ՆԳ նախարարներին հավասար հեղինակություն եւ ազդեցություն ուներ։
Եվ երբ ներքին զորքերը կազմավորվեցին, բնական էր, որ ՕՄՕՆ-ի հրամանատարին պիտի առաջարկեին դրանց ղեկավարությունը ստանձնել։ Բայց ես 1994-ին արդեն Վահան Հարությունյանին պաշտոնից ազատել էի, երբ ՕՄՕՆ-ը լուծվեց Ներքին զորքերի մեջ (այս խնդիրը չկարողացան լուծել ո՛չ Վրաստանում, ո՛չ էլ Ադրբեջանում)։ Բոլորը նաեւ մոռանում են, որ պատերազմի տարիներին են եղել այդ սպանությունները, որոնց մասին խոսում են, որոնց մի մասը բացահայտվել է, մյուսը՝ ոչ։ Երկիրը խավարի, պատերազմի մեջ էր։ ՆԳՆ-ն իր ծառայական մասով, որը պիտի հասարակական կարգն ապահովեր՝ այդ պայմաններում, երբ գազի խողովակաշարը պայթեցնում էին, Բաթումից, Թիֆլիսից ալյուր էր անընդհատ կրում Հայաստան։ Հիմա բոլորը ձեւ են անում, թե այդ ժամանակների մասին չէ խոսքը։ Ես հասկանում եմ՝ կառավարիչները, իշխանությունն ինչ-որ խնդիր են լուծում։
Բայց չեմ հասկանում, թե մամուլն ինչու է ձեւ անում, թե չգիտի ո՛ր տարիների մասին է խոսքը։ Արամ Աբրահամյանն ու Վահրամ Մարտիրոսյանը՝ լրագրողների մեջ նորմալ մարդիկ, հրապարակավ նստած քննարկում են, թե Վանոն այդ բանը կանե՞ր, թե՞ չէր անի։ Չեն հասկանում, որ դա 1935-1949-ի նույն պատմությունն է, որ նախ սովետական մամուլը գրում էր, կասկածներ հայտնում, քննարկում՝ հետո արդեն մնում էր դատարանը վճիռ կայացներ։ Ինչպե՞ս կարելի է այդ մթնոլորտը վերակենդանացնել։ Բայց այս ամենը քննության հարցեր են, չէ՞, ոչ թե հասարակական քննարկումների։ Այսինքն, այժմ հրապարակային ցուցմունք ե՞ն տալիս՝ լավն է, վատը, բայց տալիս են։ Մամուլի դերն այստեղ չեմ հասկանում արդեն։ Այսինքն, հասկանում եմ եւ վտանգավոր համարում երկրի ապագայի համար։ Քանզի 1937-ին միանգամից չեն արթնացել ու իրար մասին թերթերում զրպարտագրեր գրել։ Մամուլն աստիճանաբար է գործիք դառնում։
-Դուք ենթադրում էիք, որ մամուլը պիտի պաշտպանե՞ր Ձեզ՝ հաշվի առնելով այդ տարիների իրողությունները։
-Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ։ Մամուլում ոչ պետք է արդարացնել, ոչ էլ քննարկել, քանի դեռ քննություն է ընթանում։ Թե չէ սա դեռ Ստալինի տարիներից հայտնի բան է։
-Ինչո՞ւ եք այդքան հետ գնում։ Ձեր իշխանության տարիներից էլ կարող էիք օրինակներ բերել։
-Այո, անմեղության կանխավարկածը մեր ժամանակ էլ է մամուլը խախտել։ Բայց դա չի նշանակում, որ եթե Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի իշխանությունը կեղտոտ էր, այդպիսի բաներ էր անում՝ հիմա էլ պիտի այս նոր իշխանության օրոք արվի։ Բարքերը պիտի շտկվե՞ն, լավանա՞ն, թե՞ չէ։
-Չե՞ն շտկվել։ Ռոբերտ Քոչարյանը հեռուստատեսությամբ չի հայտարարում, որ բացահայտվել է «Վանո» ահաբեկչական կառույցը։ Արտաքուստ նա կարծես բոլորովին չի միջամտում այս գործընթացներին։ Թե՞ տպավորությունը խաբուսիկ է։
-Լավ, Լեւոնը փաստորեն իր վրա վերցրեց՝ ասաց, ու մամուլը տոն է տալիս դրան։ Բայց հիմա Ռոբերտը չի ասում՝ մամուլը նույն իներցիայով աշխատում է։ Չեմ ուզում այդ դեպքերը համեմատել, բայց կարո՞ղ ես պնդել, որ մամուլն ինքնագործունեությամբ է այս ամենն անում։ Մի մասը թելադրանք է կատարում, մյուս մասն էլ ուզում է «տաք թեմայից» հետ չմնալ եւ հիմարաբար մրցակցության մեջ է մտնում։
– Ինչեւէ։ Այս ամենը հաջորդեցին Ձեր հայտարարություններին՝ աշնանը կամ գարնանը հնարավոր զարգացումների վերաբերյալ։
– Ես աշնան մասին բան չեմ ասել։ Վազգեն Մանուկյանն է ասել, թե աշնանը հեղաշրջում է լինելու։ Հաստատ համոզված եմ, որ ամենայն հավանականությամբ նա նկատի ուներ իշխանության մեջ կատարվելիք հեղաշրջումը, եւ ոչ թե այն, որ դրսից ինչ-որ մեկը մի բան կանի։ Իսկ ես արդեն երրորդ անգամ եմ ասում, որ գարնանը Ռոբերտ Քոչարյանը հրաժարական կտա՝ չուզենալով ո՛չ պատերազմ վերսկսել, ո՛չ էլ հաշտության պայմանագիրը ստորագրել։ Ընդամենը։
– Այսօր էլ Ձեր կանխատեսումն ուժի մե՞ջ է մնում։ Բավարար հիմքեր կա՞ն պնդելու, որ ամեն ինչ դեպի այդ է գնում։
– Ոչ մի այնպիսի բան չի կատարվել, որ իմ այդ վարկածը վերանայեմ։
– Այնուամենայնիվ, Ձեր անունը կապում են քրեական գործերի հետ։ ՀՀՇ-ն էլ, որոշ իմաստով, շանտաժի վտանգի ներքո է։ Եթե համաձայն եք այս գնահատականին՝ այդ վտանգից կազմակերպությանը ձերբազատելու համար երբեւէ ՀՀՇ վարչության նախագահի պաշտոնից հրաժարվելու մասին չե՞ք մտածել։
– Շատ եմ մտածել։ Բայց ամեն անգամ եկել եմ այն եզրակացության, որ դրա անհրաժեշտությունը չկա։ Կազմակերպությանն այդպիսի վտանգ չի սպառնում։
– Սակայն Քաղաքական խորհրդի առնչությամբ նման հայտարարություններ հնչեցին, որ հայտնի չէ՝ ՀՀՇ-ն քաղաքակա՞ն, թե՞ քրեական կառույց է։ Եվ ամեն ինչ, ի վերջո, էլի Ձեզ էր հանգում։
– Մի քանի դիլետանտների հայտարարություններն ինձ չեն հետաքրքրում։ Դա քաղաքական խորհրդի կարծիքը չէ։ Համենայնդեպս, առաջին նիստում նորմալ քննարկում է եղել։ Մասնակիցները նորմալ տպավորություն են ստացել։ Կտեսնենք, թե հետո ինչ կստացվի։
– Ինչո՞վ է պայմանավորված, որ ՀՀՇ-ն այնուամենայնիվ որոշեց մնալ ՔԽ-ում։ Որոշակի ակնկալիքներ ունե՞ք։
– Չէի ասի, թե ակնկալիքներ ունենք։ Քաղաքական խորհրդում չլինելու տարբերակ միշտ էլ կա։ Սակայն ընտրությունների ժամանակ հայտարարեցինք եւ քաղաքական այդ գիծը պահում ենք, որ պետության մեջ ինչ կառուցողական բան լինի՝ աջակցելու ենք։ Քաղաքական խորհուրդը կառուցողական լինի՝ կմնանք, կաշխատենք։ Չի՞ լինի՝ դուրս կգանք։
– Իսկ ընդհանրապես քաղաքական մթնոլորտն ինչպե՞ս կբնորոշեիք։
– Չեմ կարող ասել, թե մեր իշխանության վերջին երկու տարիների քաղաքական մթնոլորտը մի երեւելի բան էր։ Հիմա նույնքան վատ է, ինչպես մեր իշխանության վերջին երկու տարում՝ անվստահություն, փոխադարձ կասկածամտություն, հուսահատություն։ Տարբերություն չեմ տեսնում։
– Փետրվարից հետո Դուք նշում էիք, թե ՀՀՇ-ին ժամանակ է պետք ուշքի գալու համար։ Շատ երկար չտեւե՞ց այդ ընթացքը։
– Ոչ։ Ընդամենը վեց ամիս է անցել, բայց, կարծում եմ, կուսակցությունն արդեն դուրս է եկել շոկից։
– Ինչպե՞ս է դա արտահայտվում: ՀՀՇ-ն այսօր կա՞ քաղաքական ասպարեզում։
– Իսկ քաղաքական ասպարեզում այսօր ի՞նչ կա, որ ուրիշներն անում են՝ մենք չենք անում։
– Որոշ գործընթացներ կան՝ սահմանադրական փոփոխություններ եւ այլն։
– Դե, մասնակցում ենք այդ սահմանադրական հանձնաժողովի աշխատանքներին։ ԱԺ-ում օրենսդրական նախաձեռնություններ ենք պատրաստում, այլ խմբակցությունների հետ ենք աշխատում։ «Հայքը» հրատարակվում է։ Այսօր կուսակցական միակ թերթն է փաստորեն, որ ընդդիմադիր է իշխանություններին՝ չնայած մենք այդպիսի «դիրք» չենք հայտարարել։
– «Այժմ»-ն էլ է ընդդիմադիր։
– «Այժմ»-ն ի՞նչ թերթ է, որ ընդդիմության մեջ լինի։ «Այժմ»-ն ավելի շատ ՀՀՇ-ին է ընդդիմադիր, քան իշխանությանը։ «Հայքն» է միակ լուրջ, ծանր թերթը, որ հստակ խոսք է ասում։ Էլ ո՞նց է լինում կուսակցական գործունեությունն ամառվա ամիսներին։
– Այս ամառն այդչափ հատկանշական չէր՝ բազմաթիվ իրադարձություններ եղան, որոնց վերաբերյալ Ձեր կարծիքը չեք հայտնել ինքնակամ լռության պատճառով։ Ասենք, ամենաաղմկահարույց իրադարձությունը գլխավոր դատախազի սպանությունն էր։ Նաեւ իբրեւ ՆԳ նախկին նախարար՝ հրապարակի վրա եղած վարկածներից ո՞րն եք առավել արժանահավատ համարում։
– Պաշտոնական վարկածին 100 տոկոսով հավատում եմ, քանզի այնքան աբսուրդ է երկրի վիճակը, որ գլխավոր դատախազն էլ իր սենյակում պիտի սպանվեր։ Իսկ շարժառիթների մասին զուտ մարդկայնորեն չեմ ուզում խոսել։ Ինչ շարժառիթներ էլ լինեն, տարբերություն չկա՝ աբսուրդը մնում է աբսուրդ։
– Արամ Կարապետյանի հետ իրոք անձնապես մտերի՞մ եք եղել, ինչպես գրել էր «Իրավունքը»։
– Ինձ չի հետաքրքրում «Իրավունքի» կարծիքը։ Նրանք միշտ մի վարկած են ունենում, որ գաղտնի ծառայություններն էլ են ունենում՝ չգիտեմ, Հայաստանի՞, թե՞ դրսի։ Այնպես որ, «Իրավունքի» ակնարկած կապը դեռ ոչինչ չի նշանակում։ Ոչ ոք դրան չի հավատում։ Հետո, Արամ Կարապետյանն այն մարդն էր, որ Հայաստանում բոլորին ճանաչում էր՝ մանավանդ պաշտոնյաներին։ Շփվող մարդ էր, շրջապատը շատ լայն էր։ Նույն հաջողությամբ նրան կարելի է կապել այսօրվա իշխանության բոլոր դեմքերի, կառավարիչների հետ՝ բոլորին էլ ճանաչում էր։
– Կարճ ժամանակահատվածում տեղական ինքնակառավարման մարմիններից իրար հետեւից դուրս մղվեցին ՀՀՇ ներկայացուցիչները, սակայն կազմակերպությունը լռեց. որեւէ հայտարարություն չհետեւեց, ընդդիմանալու փորձ չարվեց։ Չնայած, ասենք, Շենգավիթի համայնքապետը հրապարակավ հայտարարեց, որ քաղաքապետն է իրեն հրաժարական պարտադրել։
– Նախ, չեմ հասկանում, թե ինչ է նշանակում պարտադրանքի տակ հրաժարական տալ։ Այդ ինչպե՞ս է, որ Արարատ Զուրաբյանը հրաժարական չի ներկայացնում։ Հետո, չեմ կարծում, որ զանգվածային երեւույթի հետ գործ ունենք՝ մի 10-15 դեպքի մասին է խոսքը։ Մեկը տեղակալի պաշտոնից է հեռացվել, մյուսը՝ բաժնի պետի։ Նորմալ է։ ՀՀՇ-ն էլ է այդպես վարվել ժամանակին քիչ քանակով մարդկանց հետ։ Տեղական ինքնակառավարման մարմիններում առանձնապես շատ պաշտոնավարող ՀՀՇ-ականներ չկային։ Այսքանն էին։ Մնացածը եւ հիմնականը նոմենկլատուրա է, որն այն ժամանակ հանդես է եկել իբրեւ ՀՀՇ-ի ներկայացուցիչ, այսօր էլ՝ երկրապահի եւ Դաշնակցության։ Ընդգծված կուսակցականներին հանել են։ Նորմալ է։ Թող դուրս չգային։ Դավիթ Մելիքյանին Արմավիրի մարզպետարանի քարտուղարի պաշտոնից հեռացրել են՝ համոզմունքով իր դիրքորոշումը պաշտպանում է, թերթերն էլ գրում են։ Ով որ ինքն իրեն չի պաշտպանում՝ ՀՀՇ-ն ինչո՞ւ պիտի նրան պաշտպանի, մանավանդ որ, առանձնապես բան էլ չկա։ Ջուրը ջաղացը տարել՝ չախչախի հետեւի՞ց ենք ընկնելու։
– Վերջում կարո՞ղ եք կանխատեսել սեփական ճակատագիրը՝ ինչպե՞ս կավարտվեն այս պատմությունները։ Ասենք, ենթադրո՞ւմ եք, որ Ձեզ կարող է բանտարգելություն սպառնալ։
– Մի ժամանակ, երբ ինչ-որ բան էի կանխատեսում՝ Վազգեն Սարգսյանն ասում էր. «Դու մի ասա՝ քո ասածը լինում է»։ Հիմա ես չեմ ասում։
Հարցազրույցը վարեց ԱՆՆԱ ԻՍՐԱՅԵԼՅԱՆԸ
