Կենձաբուրո Օէին է սիրում, «Կետերի աստվածի» համար գժվում է եւ… ամենապրոֆեսիոնալ լրագրողն է
Մշակույթի նախկին նախարարը փոքրիկ տեսախցիկ ուներ ընդունարանում, բայց օրինակ Ռոլանդ Շառոյանի սեղանի զարդարանքը համակարգիչն է (կարեւոր չէ ինչ նպատակով է այն օգտագործում)։ Ու թեեւ Ռ. Շառոյանն օգտվում է ժամանակակից տեխնիկական սարքավորումներից (տեսամագնիտոֆոն, «բջջային» հեռախոս եւ այլն), այնուամենայնիվ, արվեստի մասին խոսում եւ մտածում է միջնադարից պահպանվածի մտածողությամբ, այնինչ այսօր մտածողությունը արվեստում էլ է փոխված։ Եթե այդ հոգեբանությամբ եւ մտածողությամբ լուծվեն հայ մշակույթում ծառացած այսօրվա բոլոր խնդիրները, դժվար է ասել՝ կմտնե՞նք «մենք» 21-րդ դար։
Ռ. Շառոյանի հետ հարցազրույցի ընթացքում մտածում էի, որ կկարողանա հայ մշակույթին վերաբերող մասնավոր կամ ընդհանուր հարցերին մի փոքր կողքից նայողի պես վերաբերվել, իր անձնական ընկալում-չընկալումները գոնե համեստաբար չբացահայտել եւ որոշ բնորոշումներ չտալ… Իրենց ակտիվությամբ առաջին տեղը գրավող հայ մտավորականները վերջերս հաճախ են արտահայտվում ներմուծված՝ «մշակութային քաղաքականություն» հասկացության մասին։ Հենց այդ հարցից էլ սկսվեց հարցազրույցը.
– Ի՞նչ է մշակութային քաղաքականությունը։
Կարդացեք նաև
– Մշակութային քաղաքականությունը բոլոր նորմալ քաղաքակիրթ երկրներում համարվում է այդ երկրի քաղաքականության անբաժանելի մասը։ Եթե վերջին յոթ տարիների ընթացքում մշակութային քաղաքականություն հասկացությունը մամուլում, հեռուստատեսությամբ, նույնիսկ ծաղրանքի էր ենթարկվում՝ ամենամեծ պաշտոնյայից սկսած մինչեւ ամենապստլիկ չինովնիկը, ապա այսօր, կարծում եմ, որ այդպես չի, եւ դրա վառ ապացույցը հենց թեկուզ «Առավոտ» թերթի շատ ակտիվ դերակատարությունն է՝ Հայաստանի մշակութային կյանքի մեկնաբանության առումով։ Եվ մենք մի ժողովուրդ ենք, պիտի ասեմ ձեզ, որ հազարամյակներ չունենալով անկախ պետականություն, ունեցել ենք մշակութային քաղաքականություն, որը եղել է հոգեւոր արտահայտության արդյունքը մեր ժողովրդի, եւ այդ պետականության դերակատարությունը ակամայից ստանձնել է մշակույթը։ Այսօրվա պայմաններում, առավել եւս պետությունը պետք է իր քաղաքականությանը զուգահեռ մեծ տեղ հատկացնի մշակութային քաղաքականությանը։
Մշակութային քաղաքականությունը այն է, որ մենք ոչ թե պիտի մնանք այսպես. մարգարիտ՝ խեցու մեջ, այլ մեր ունեցածը՝ մեր կերպը, տեսակը, ինքնությունը, մտածողությունը, մեր լեզվի շքերթը, եկեղեցիները, պատմությունը, հավատքը, ծեսը պիտի ներկայացնենք աշխարհին։ Այն հոգեւոր կուլտուրան մշակույթի, որ ունեցել ենք, վերջին ժամանակաշրջանում, առավել եւս վերջին տարիներին, փոշիացել է։ Երբ հայ մարդը քայլում էր փողոցում եւ, եթե տեսնում էր գետնին ընկած հացի կտոր կամ հացի փշրանք, վերցնում էր, համբուրում, փչում էր փոշին, դնում բարձր տեղ, ասելով՝ մեղա Աստծուն, մեղա հացին։ Այս հոգեւոր կուլտուրան վերականգնելու, վերաարժեվորելու եւ աշխարհին ներկայանալու խնդիրն ունենք։ Պարզ խոսքով, վերջին անգամ հայ մշակույթի լավագույն ներկայությունը աշխարհին, մարդկությանը համարում եմ Կոմիտասի ելույթը Փարիզում։
– Իսկ Հայաստանում ինչպե՞ս է այդ քաղաքականությունը տարվելու, ձեր ասածն ավելի վերաբերում է մշակութային արտաքին քաղաքականությանը։
– Առաջին քայլով կառուցվածքային փոփոխություններ եմ արել նախարարության ապարատում եւ ամբողջ ոլորտում շարունակում եմ այդ գործընթացը։ Այն կառուցվածքը, մտայնությունը, որ գոյություն ուներ մեր մշակութային ներքին կյանքում, ոչ միայն փոքրիկ ողբերգություններ էին մեզ համար, այլեւ խիրուրգիական միջամտության կարիք ունեն, ինչը եւ մենք արդեն իրականացնում ենք։ Խոսքը վերաբերում է թատրոնին, կինոյին, երաժշտությանը, բեմարվեստին, գուսանական արվեստին, թանգարաններին, գրադարաններին…
Ես ներկայացնելը ձեզ բացատրեցի, թե մեր սկզբունքայնությունը որը պետք է լինի։ Մեր արտաքին քաղաքականությունն այն է, թե մենք ինչ երկրների հետ ինչպես պիտի հարաբերվենք։ Այդ մասին չուզեցի անդրադառնալ, որովհետեւ արդեն մամուլով հրատարակել ենք, որ պատրաստվում է համաձայնագիր՝ Լեհաստանի, Հունաստանի, Կանադայի հետ։ Կանադայի հետ նաեւ արդեն մշակել ենք երկու ծրագիր։ Արդեն պայմանավորվածություն կա համերգային խմբերի փոխանակման մասին՝ Ուկրաինայի եւ Գերմանիայի հետ։ Սեպտեմբերին Գերմանիայում պետք է անցկացնենք հայ մշակույթի օրեր։ Նախարարության ներսում գրեթե բոլոր վարչությունները փոխվել են։
– Ինչո՞վ կբացատրեք թանգարանների, գրադարանների եւ կերպարվեստի ոլորտների՝ մեկ վարչության մեջ միացումը։ Եվ կերպարվեստի ու թանգարանների նախկին վարչության նախկին պետ Վարդան Վարդանյանին այդ՝ վարչության պետ նշանակելը, որը առաջ էլ իբրեւ վարչության պետ այդ մեծ բնագավառում ոչինչ չէր անում։
– Դա ձեր կարծիքն է, ես էլ հակառակը, այն կարծիքին եմ, որ ամենաշատը նա է փորձել ինչ-որ բան անել եւ որոշ հաջողություններ ունեցել է։ Երեկ նա մամուլի ասուլիս է տվել, հիմա ես հո իր փոխարեն ասուլիս չե՞մ տա։ Իր անձի խնդիրը չէ։ Վեց տարի էր, որ Երվանդ Քոչարի տուն-թանգարանը փակ էր, ես եկա, բացեցի այդ թանգարանը, ավելի շուտ՝ Վարդան Վարդանյանը (Ե. Քոչարի տուն-թանգարանը փակ չէր, դեռ անցյալ տարի տարբեր նկարիչների ցուցահանդեսներ էին լինում, գիտական աշխատանք էր կատարվում, պարզապես Ե. Քոչարի ստեղծագործությունները չէին ցուցադրվում։ – Ս. Ս.)։
– Նշանակվելու օրից սկսած խոսում էիք ազգային մշակույթը պահպանելու մասին։ Ի՞նչ է ազգայինը։
– Որպես ժուռնալիստ անհաջող հարց տվեցիք։ Այդ հարցը նմանեցրի այն հարցին, որ ասում են՝ էս պահին ի՞նչ եք մտածում։ Ազգային մշակույթը, որ ասացի՝ գետնին ընկած հացը վերցնում են, այդ կուլտուրան է։ Իմ ասածը այն չէ, որ քրդի քոլոզով էլի շարունակենք համերգներ տալ։ Դա ազգային չէ։ Իմ հնարավորության սահմաններում ես մեծ օգնություն եմ ցուցաբերում «Ջազ» քոլեջին եւ գտնում եմ, որ շատ կարեւոր է Ակսել Բակունցի այդ քոլեջը։ Բայց գիտեմ, ինչքան էլ մենք «սամեր թայմ» կատարենք, դրա լավագույն կատարողները, թերեւս, գոնե այսօրվա վիճակում Հայաստանում չեն ապրում։ Ազգային ասելով նկատի ունեմ, որ էն, ինչ մեր ազգը, մեր ժողովուրդը իր կերպով, տեսակով, մտածողությամբ, իր հոգեւոր արտահայտությամբ ստեղծել է՝ քարը-քարի վրա, հացը սեղանին է դրել, քամանչան առել է եւ «Ձախորդ օրեր» է նվագել, այս ամենը պիտի վերարժեվորվի եւ նորովի պիտի ներկայացվի աշխարհին։
Մեր ազգայինն այն է, որ ես պիտի պարտադրեմ եւ արդեն կանոնագրում էլ գրված է, որ մեր սիմֆոնիկ նվագախումբը պետք է կատարի ժամանակակից հայ կոմպոզիտորների ստեղծագործությունները։ Կարող է դա մեկը նմանեցնի Կլոդ Դեբյուսու հետ, մյուսը ասի, թե Շոնբերգի՝ ավելի ժամանակակից, աբստրակտ երաժշտություն է, մյուսն էլ՝ Ռավի Շանկարի սիթարին է նման եւ այլն, բայց դրանք ժամանակակից հայ կոմպոզիտորներն են, եւ նրանց գործերը պիտի կատարվեն։ «Անուշը» շատ լավ օպերա է, բայց ազգային օպերա ասելով, միայն «Անուշը» չեմ հասկանում։ Ես ոչինչ չունեմ Բախի հանդեպ, սիրում եմ, շատ եմ սիրում, բայց դա չի նշանակում, որ 30 տարի միայն Բախ պիտի նվագեն, մեր դիրիժորները միայն Բախին պիտի չափ տան… Իմիջիայլոց, ես մի հետաքրքիր ուսումնասիրություն եմ անում՝ ազգային մշակույթի վերաբերյալ, բավականին երկար է, եթե կհամաձայնեք շարունակաբար տպել «Առավոտում», ավարտելուց հետո կտրամադրեմ ձեզ։
– Այդ դեպքում ինչպե՞ս եք վերաբերվում ավանգարդ արվեստին։
– Օրինակ Պիկասոյին շատ եմ սիրում։ Երեք ցուցահանդես եմ նայել՝ Թիֆլիսում, Մոսկվայում, իսկ Կանադայում ամբողջական ցուցահանդեսն էր։ Բայց եթե Պիկասոն չկարողանար համարյա լուսանկարի մակարդակի լուսանկարել ձեզ, ապա չէր կարող նկարել էն սքանչելի կինը, էդ գծանկարը։ Հիմա շատերը օգտվում են դրանից, որ չեն կարողանում մի հատ ձեռք նկարել, շատ դժվար է լույսն ու ստվերը ջոկելը, բայց ասում են աբստրակտ է, բերում-կախում են։
– Ինչպե՞ս պիտի տարբերեք լուրջն ու անլուրջը։
– Շատ լավ տարբերվում են, զգացվում են։ Օրինակ, հիմա մենք օգնել ենք, որ առաջիկայում Ամերիկայում Համլետ Հովսեփյանի ցուցահանդեսը բացվի, աշնակցի իմ հայրենակիցն է, շատ լավ աբստրակտ նկարիչ է։ Բայց ես տեսել եմ, եւ իմ տանը կախված է Համլետ Հովսեփյանի նկարներից. երբ նկարում էր, կոպիտ ասած, չէի ջոկի ի՞նքն է նկարել, թե՞ Մարտիրոս Սարյանը։ Աճեց… Նա կարող էր ձեռք, նորմալ աչք նկարել, ոչ թե տեղից ելնողը մտածում է՝ ինձնից դուրս ինչ անեմ։
– Այսինքն՝ ցուցահանդեսից առաջ պետք է ստուգեք՝ ոտք-ձեռք կարողանո՞ւմ է նկարել, թե՞ ոչ, հա՞։
– Դրա համար կա գեղարվեստական խորհուրդ, նայում, գնահատում են, տանում են։ Լիքը կան այդպիսի նկարիչներ… Գրիգոր Խաչատրյանը կա, Աշոտ-Աշոտը։ Բայց ես տեսել եմ իրենց աճելու պրոցեսը, գիտեմ՝ իրենք ինչ նկարիչներ են։ Նկարիչ էին, մարդիկ որոնում էին, գնում էին դեպի աբստրակցիոնիզմ։ Շատ լավ է, ընդունելի է։ Ինքս անձամբ չեմ սիրում, ինձ չի գրավում այդ նկարչությունը։
– Այդ «լիքը» նկարիչներից ո՞ւմ աշխատանքներն եք հավանում։
– Շատ սիրում եմ Սարյանին, Մինասին, ժամանակակից հայ նկարիչներից՝ Վարուժան Վարդանյանին, Վիգեն Թադեւոսյանին եւ Կարոյին Մկրտչյան։ Էլի կարող եմ ասել։ Մի քիչ տարբեր են նրանց ընկալումները. Տոլիկն էլ՝ Անատոլի Գրիգորյանը, Զուլումը… Լավ նկարիչներ ունենք։ Հիմա ասենք, Փանոս Թերլեմեզյանի՝ Կտուց կղզու էն գործը շատ եմ սիրում։ Այվազովսկի չեմ սիրում, հիացած չեմ։
– Եթե չեք ընկալում որեւէ մեկի նկարները, ինչպե՞ս պիտի լինի այդ նկարչի ճակատագիրը. դրսի ցուցահանդեսներին չե՞ն մասնակցելու։
– Ո՞վ ասաց չեն մասնակցելու… Իմիջիայլոց, 4-5 երիտասարդ նկարիչների օգնեցի, որ Կանադայում ցուցահանդեսի մասնակցեն։
– Ովքե՞ր էին այդ նկարիչները։
– Մեկի անունը Գագիկ է։ Անուններով չգիտեմ, գործերն եմ նայել, շատ հետաքրքիր նկարիչներ են, որոնց օգնել եմ նմանատիպ ցուցահանդես բացել Կանադայում, երբ դեռ մշակույթի նախարար չէի, թեեւ իրենց ոճը չեմ ընդունում։ Ի՞նչ կարեւոր է, եթե ես չեմ սիրում Կավաբատան, դա չի նշանակում, թե նա վատ գրող է։ Ես ավելի Կենձաբուրո Օէ եմ սիրում։ Օրինակ. «Կետերի աստվածը», գժվում եմ էդ գործի համար։ Բայց աշխարհը ավելի շատ Կավաբատային գիտի, քան Կենձաբուրո Օէին։ Դա չի նշանակում, որ չեմ հասկանում։ Հիմա ես ժուռնալիստիկայով չեմ զբաղվում, բայց կարծում եմ, որ Հայաստանում եթե տասը մարդ կա, մեկը ես եմ, որ շատ լավ գիտեմ, ինչ է ժուռնալիստիկան։ Ինձ համարում եմ այսօրվա դրությամբ այդ բնագավառի ամենապրոֆեսիոնալ մարդկանցից մեկը։
– Թատերական ոլորտում ի՞նչ փոփոխություններ են սպասվում։
– Ինչպես որ աշխարհի կարգն է, այսինքն՝ ես արել եմ արդեն առաջին բանը։ Սունդուկյանի թատրոնը պետք է ունենա փոքրիկ՝ 25 հոգուց բաղկացած դերասանական խումբ, որը կոնտրակտ կկնքի տնօրինության հետ եւ տնօրինությունը այդ կոնտրակտները կսկսի իրականացնել։ Նախարարությունը պետպատվերներ կտա, կունենանք մի քանի թատրոններ, որոնք պետական կկոչվեն, մնացածին կարող ենք բարոյական աջակցություն ցույց տալ։ Եթե տվյալ ներկայացման համար 25 դերասանը չբավարարի, բեմադրիչը կարող է դերասաններ հրավիրել։ Ես գտնում եմ, որ դերասանը պետք է վճարվի, եթե բեմի վրա է։ Եթե տանն է, պետք է դիմի սոցապ նախարարությանը, եթե նրա տարիքը համապատասխանում է թոշակի։ Անշուշտ, նաեւ պետք է օգնել վաստակաշատ դերասաններին, բայց հազարավոր կոչումների համար չենք կարող 300 հոգանոց խումբ պահել։
– Նախկին թատերարվեստի վարչության պետ Վրեժ Հակոբյանին, որը նույնպես այդ ոլորտում ոչինչ չէր արել, ո՞ր լավ աշխատանքի շնորհիվ նշանակեցիք Սունդուկյանի անվան թատրոնի տնօրեն։ Այդ մութ անցյալ ունեցող թատրոնում, ի դեպ, նույն Վ. Հակոբյանը աշխատել է իբրեւ դերասան, փոխտնօրեն, ապա՝ կարգադրիչ։
– Ինքը Սունդուկյանից էր դուրս եկել եւ լավ գիտեր այդ թատրոնի անցյալը ու ներկան։ Բազմաթիվ թեկնածուներ եմ փորձել գտնել, որը կկարողանար իրականացնել կառուցվածքային այն փոփոխությունները, որ ես պետք է անեմ, ամենահարմարը նա էր։
– Ի՞նչ սկզբունքներ եք առաջարկել։
– Էն որ թատրոնի գլխավոր ռեժիսորը իրավունք չունի խառնվել թատրոնի ֆինանսատնտեսական գործունեությանը։ Նրա գործը դերասաններին հրավիրելը եւ պիեսը բեմադրելն է։
– Վահե Շահվերդյանը թատրոնում մնացել է իբրեւ գեղարվեստական ղեկավար։ Կարծում եք, որեւէ ռեժիսոր ներկայացում անելիս նրան մոտ կթողնի՞ իր ներկայացմանը։ Ձեւական պաշտոն չէ՞, ի՞նչ դեր պետք է կատարի նա։
– Ոչ մի դեր։ Ձեւական պաշտոն չէ, նա պատասխանատու է իր ներկայացումների համար, պիտի ապահովի թատրոնի գեղարվեստական կողմը։ Մի խոսքով, այս տխուր զրույցը շատ չձգձգեմ: Ավելացնենք, որ կինոյի բնագավառում իբրեւ առաջին փոփոխություն նա նշեց այդ ոլորտը սպասարկող փոխնախարար Վիգեն Չալդրանյանի նշանակումը, ծրագիրը քննարկման ընթացքի մեջ է, իսկ ֆիլմերի ֆինանսավորման համար հիմնական ճանապարհը, ըստ նախարարի, լինելու է համատեղ արտադրության միջոցով։ Ռ. Շառոյանը բոլոր իր բացատրություններին իբրեւ պաշտպանություն վկայակոչում է պատմության դարերով ամրագրված արժեքները, որոնք ոչ թե վերարժեվորելու, այլ ուսումնասիրման կարիք ունեն, որոնք եթե անգամ դրսում չներկայացվեն էլ՝ միեւնույն է, դրանցով է աշխարհն առ այսօր մեզ ճանաչում, ինչը այնքան էլ լավ նշան չէ։
Ասվածը չի նշանակում, թե պետք է մոռանալ անցյալի նվաճումները, բայց պետք է արժեվորվել, գնահատել ու ներկայացնել նորը, որը թերեւս հենց ամենադժվարն է։ Զարմանալի է, որ պրն Շառոյանը, որն իրեն համարում է ամենապրոֆեսիոնալ լրագրող, ինչո՞ւ չի գնացել տեղեկատվության վարչություն։ Իրեն հարգող մասնագետը կընտրեր իր լավ տիրապետած բնագավառը։ Եվ նա այդքա՜ն «մեղադրում» է «Առավոտին», սակայն իր ուսումնասիրությունը գերադասում է տպագրել «Առավոտում», եւ հիմնական մեջբերումներն ու փաստարկները բերում էր նույն թերթից։
ՍԱԹԻԿ ՍԵՅՐԱՆՅԱՆ
