Գերմաներենի քերականությունը բարդագույն մի համակարգ է, որը, սակայն, գերմանացիներին չի խանգարում իրենց լեզուն սիրել, իսկ երբ հարկ է զգացվում, մինչեւ անգամ՝ բացարձակացնել։ Ինքնասեր, միեւնույն ժամանակ տիտանաբար աշխատունակ գերմանացիները վերջերս սկսել են գիտակցել, որ իրենց լեզվի պարզեցումը բնավ հանցանք չի լինի, ընդհակառակը, կօգնի ազատվել միտքը տանջող ավելորդ աշխատանքից եւ առավել արդյունավետորեն զբաղվել այլ գիտություններով։ Կատարվելիք բարեփոխումը կարելի է կտրուկ համարել՝ ուղղագրական 212 կանոնից 100-ը ոչ եւս կհայտարարվի։ Հատկանշական է, որ Գերմանիայի իշխանությունները իրենց գործողությունները համաձայնեցնում են գերմանալեզու Ավստրիայի եւ Շվեյցարիայի կառավարությունների հետ։ Նման տեղեկություն լսելուց հետո քեզ ստիպում ես պատկերացնել, թե ինչ կկատարվեր Հայաստանում, եթե, օրինակ, հանրապետության նախագահը մի հրամանագիր ստորագրեր, ըստ որի՝ հայերենի ուղղագրության եւ ուղղախոսության տարբերությունները վերացվեին։ Անշուշտ, հրամանագրին պետք է նախորդեին լեզվաբանների ճշտումները՝ գրել ինչպես արտասանո՞ւմ ենք (մարթ-մարթ), թե՞ արտասանել, ինչպես գրում ենք (մարդ-մարդ): Նախապատրաստական աշխատանքներին մասնակցած մասնագետների թիվը մեծ չէր լինի, այդ գործընթացից դուրս մնացածները գրեթե ողջ ժողովուրդը կլիներ, որը անմիջապես կզինվեր նախահայերենի, նորխուռիերենի, գրաբարի, միջին հայերենի, աշխարհաբարի, ժամանակակից երկու գրական լեզուների բոլոր շերտերի ծանրաբեռ պաշարներով, կտարանջատեր բնիկ եւ փոխառյալ արմատները, կապացուցեր, որ հնդեվրոպական մայր լեզվից հայերենին անցած այս բառը հենց ա՛յս ձեւով պետք է պահպանել, պարսկերենից անցածն՝ այն, արաբերենից անցածը՝ մյուս։ Ժողովրդովին լեզվաբան դարձած՝ կընդվզեինք հրամանագրի ու այն կյանքի կոչած գիտնականների դեմ։ Իհարկե, մեզ այսպիսի վտանգ չի սպառնում։
Առկա է մի բոլորովին տարաբեւեռ վիճակ՝ մենք (ժողովուրդը), օգտվելով ազատամտության թույլտվությունից՝ մեր խելքի ու կարողությունների չափով «զարգացնում» ենք հայերենը։ Լեզվական բացահայտ անտեղյակությանը հաճախ ավելանում է նաեւ տեխնիկական, համակարգչային շարվածքի «ինքնատիպությունը»։ Յուրաքանչյուր պարբերական գրում է այնպես, ինչպես իր անձնակազմն է ցանկանում եւ բոլորը միասին՝ արհամարհած ունեն տողադարձը։ Դպրոցն ու բուհը շարունակում են կառչած մնալ վանկատման սկզբունքից, իսկ համակարգիչները «գիտեն» միայն պատահականը։ Քերականության տեսական ու կիրառական ոլորտների միջեւ այնպիսի մի վիթխարի վիհ է գոյացել, որը օրակարգ է մղում բարեփոխումների լրջմիտ պահանջը։ ԳԱԱ Լեզվի ինստիտուտի տնօրեն, ակադեմիկոս Գեւորգ Ջահուկյանը հեռախոսային հարցս դժվարությամբ ընկալեց, կարծեց՝ խոսքը կամայական փոփոխությունների մասին է։ Որպես հայերենի գիտակ ու նվիրյալ, միաժամանակ՝ ինստիտուտի տնօրեն, նա, իհարկե, պետք է անբարեհաճ լիներ արկածախնդրության նկատմամբ։ Բայց խնդրի որոշակիացումից հետո ակադեմիկոսը տեղեկացրեց, որ իր ղեկավարած հաստատությունում միշտ էլ համապատասխան ուսումնասիրություններ կատարվել են։ Համակարգիչների ներդրման առաջին իսկ շրջանում ստեղծվել է մասնագետների մի խումբ՝ տողադարձի հատուկ ծրագիր մշակելու համար։ Այդ աշխատանքը կիսատ է մնացել չֆինանսավորվելու պատճառով։ Ինչ վերաբերում է կանոնների արդիականացմանը, դրանով միշտ զբաղվել է տերմինաբանական կոմիտեն։
Այժմ գործող Լեզվի բարձրագույն խորհուրդը, որի նախագահը պրն Ջահուկյանն է, դեմ չէ գործնական առաջարկներ քննարկել, եթե դրանք ներկայացվեն։
Լեզուն, անկասկած, ժողովրդի պատմությունն է, որը պետք է սրբորեն փայփայվի։ Այս հարցում լեզվաբանների հետ վեճ չկա։ Վեճը ուրիշ խնդրի է վերաբերում՝ ո՞վ պետք է տեսնի խառնիճաղանջի այս վիճակը, եւ ո՞վ պետք է շտկի այն, եթե ոչ՝ մասնագետ-պաշտոնյա-մտավորական եռամիասնությունը։
Կարդացեք նաև
Մերձթեմայական զբաղվածությունը եւ դրամական սղությունը միայն պատրվակներ են՝ էականից խույս տալու համար։ Մամուլի եւ տպագրվող գրքերի լեզվական խայտառակ վիճակը պահանջում է. կա՛մ երկաթե հսկողություն սահմանում, կա՛մ կանոնական ավելորդությունների թոթափում։ Վերջինը, թերեւս ավելի արդիական է։ Նույնիսկ ավանդակառչ գերմանացիներն են այդպես կարծում։
Հրաչուհի ՓԱԼԱՆԴՈՒԶՅԱՆ
